Хъарас щаврил байран Шахьував

ilchhi_6Дурххунни инт цила нирхиравун. ЧIяву миллатру бусса Дагъусттаннай аьвзалзаманнайра лахъа-хъунну кIицI лагайсса диркIун дур инт дучIаврил ва Цалчинмур хъарасрал байран. Махъсса кьурахъул шиннардил мутталийсса урбанизациялул сайки дакъара дурну дия шяраваллаву интнил байран хьунадакьлакьисса аьдат. ТалихIиннаран, ттуршукурдал лахъишиврий диркIсса аьдатру цIулаглай дур. Мукун, «Дагестанская жизнь» республикалул кказитрал редакторнайн оьвкуну, лахъсса зунттавусса ца шяраву му гьуртту хьунни Цалчинсса хъара­с­рал байрандалий.
Лакрал райондалийсса Шахьуйннал шяраву кIюрххила дайдирхьунни байрандалийнсса хIадуршиннарал давурттив. Шяраваллил хьхьичIсса кьасса арив байрандалийнсса дукрарду дуллай булувкьуну, столлу дукрардал буцIин буллай бур хъами.
Цалчинмур хъарасрал байран ккаллиссар хъунил давурттал цIусса сезон дайдишаврин. Бусаврийн бувну, му байрандалул даражалуха лархьхьусса дикIайсса дур бакIлахъиягу. Ва кьинигу календарьданийн бувну ккаккан дайсса дакъарча, гьавалул тагьарданийн бувну. Агарда кIи дяркъусса, марххала чIявусса диркIхьурча, гъайучаврил давурттивгур чIалну дайдишинтIисса.
Байрандалул хьхьичI кьини Шахьуйннал шяраваллил лагма-ялттусса зунттал, бакIал хъачIрайн марххала зивзуну бия. Му иширал шахьуйннал дакIру чансса аьраттал дуккангу дурна, дарщу-дарккусса, дяркъусса кьини, туну, цукунни ва байран багьайсса куццуй хьунадакьин. Амма байрандалул кьини, хасъсса заказрайн бувсса кунма, ттуруллаха бувккуна баргъ. Байран багьайсса куццуй хьуншиврийнсса вихшалагу зана хьуна инсантурачIан.
Ахттайнбизулуву байрандалийнсса хIадуршинна щаллу хьуна. Шяраваллил дяарив буккан бувна, яргсса лиссурду, лентарду бавхIуну, оьрчIи-кIури бувсса кIива загълунсса ниц. Бивщусса халкьуннал музыкалул инструментирттахун шяраваллил жямат ва хъамал бавчунни хъув Цалчинсса хъарас щун нанисса АбутIалиб Маммаевлул хъирив. Гьашинусса Цалчинмур хъарас щун лайкь хьусса АбутIалиб оьрмулувусса гьарца кьинигу зий, захIмат буллай аьдатсса инсан ур. АбутIалиб Маммаевлул хъачIунттах дур щалвагу Аьрасатнал «Единая Россия» партиялул Дагъусттаннал региондалулмур отделениялувусса дакIнийхтунусса ва хьхьичIунсса захIматрал ацIния цара шин. «Да­гъусттаннал исполком жулва билаятрайсса язиминнувух буссар, шиккугу хъуннасса хъар АбутIалиб ПаттахIовичлулли лахълахъисса», — тIий бур ванал дустал ва уртакьтал.
БайрандалуцIун дархIуну, шяравун дуркIуна хIурмат бу­сса ва республикалийх цIаларгсса инсантурал чулухасса чIярусса барча бавуртту. Миннувух дия Аьрасатнал ПаччахIлугърал Думалул Миллатирттал ишир­тталсса байсса комитетрал Председатель ХIажимет Каримович Ссапараьлиевлул цIаниятусса, ПаччахIлугърал Думалул депутат ХIасанов МахIаммадкьади Набиевичлул чулухасса, ва шяравасса, МахIачкъалалив ва цаймигу регионнай зузисса бусравсса инсантурал чулухасса.
— ГъайтIалт ва кьини байбишай­сса бивкIссар хъуру дугьлай, авадансса бакIлахъия хьунтIишиврий дакIгу дарцIуну. Ва байрандалул гьантрай бацIайсса бивкIссар питнарду, инсантуран хъамадитайсса диркIссар къаччанбикIавуртту, куннал куннайнсса сси, зид, хха­ххавуртту. Зул къатравун дучIаннав ичIаллил гъилишиву, ттюнгъашиву, куннан кув бувчIаву, буллугъшиву. Ва дунияллийсса цинявппагу инсантуран интнил дакьаву ва паракьатшиву дулуннав, — тIий бия ХI. Ссапараьлиевлул барча бавриву. МахIаммадкьади ХIасановлул увкуну бия:
— Укунсса гьантрай инсантураву ххишала шай хъинмунийнсса, чаннамунийнсса умуд. ЧIа тIий ура цинявннанмагу гъан-маччанал цIуллу-сагъшиврул ялув буру­ккин къабуллалисса, кулпатраву нахIушиву ва ччаву паччахIшиву дуллалисса оьрму. Бувара куннал хIурмат куннал, хIарачат бувара оьрму яхI-намусрай бутан. Дакьаву, буллугъшиву, гьарца дуллалимуниву тIайлабацIу зун, — куну.
Шяраваллил оьрмулул хъуни­сса инсантурал дуаь дурну махъ, цалчинсса хъарасрал цалчинсса гьаллулул ща бувтунни хъунил аьрщарайх. Аьрщи цурдагурив дия кьаркьун, кьянкьану, ницругу щала рязийну бакъая цайрасса кIусса гьивулия. Мукун, цалчин­сса хъарасралмур гьаллугу щала куртIсса къавхьуна. Шяраваллил инсантурал гьурра-гьайталухун, цалва оьрмулуву цалчин хъарас канил дургьусса АбутIалиблул кIилчинмур ща куртIну гъайувкуна. Ницругу цалнияр цал бущи анавар буккан буллай бия. Шяраваллил инсантал щинал бувцIусса бадрарду АбутIалиблуйн бутIлан бивкIунни, авадансса бакIлахъиягу чIа тIий. Мукунсса дур аьдат ва мунийн къаччан бикIайссагу цучIав акъар. Гуж цалнияр цал чан хъанахъисса «хъудугьул» каруннища хъарас ирглий ласлай бур шяраваллил инсантал. Хъудугьул бигьа дакъасса даву цайнура ххал дуван ва кьини ччинаща бюхълай бия. Лагмава циняв ххарину, хъярч-махсарттай бия. КIинтнива чантIа тIисса, шанюркьусса аьрщаравун багьлагьисса къамагу цIусса оьрмулул лишанну бия.
Хъарас щуну махъ, байбивхьуна спортрал бяст-ччаллу: архъан кIункIу даву, лахъишиврий тIанкI учаву, пут личаву, личIи-личIийсса манзиллай лечаву. ХьхьичIун ливчуми лайкь хьунни бахшиширттан.
Муния махъ циняв щябивкIуна байрандалул столлах. Майдандалий тIурча ялу-ялун чIяву хъанай бур къавтIун бизлазисса инсантал. Апанни Къапиевлул цIанийсса Лакрал музыкалул ва драмалул театрданул артистал Шамсуттин Къап­лановлул ва Аьбдул Давыдовлул цалва балайрдайну авадан дунни ва батIаву, ва миннал балайрдахун къавтIиминнал бущигу ялу-ялун анавар буклай бия. Музыкалул номердал лях-карах лахълай бия махъру. Шахьуйннал щар духлахисса КIундиннал шяраваллил советрал бакIчи Жабир Гаммуевлул барча бунни бавтIми ва байрандалущал, чIа увкунни буллугъсса шин, паракьатшиву. Шахьуйннал язисса тямада Аьлиев Адам Аьлие­вичлул барчаллагь увкунни ва байрандалийнсса хIадуршинна дуллай бивкIсса цинявннахьвагу. ЯлунчIилсса шиналсса Цалчинсса хъарасрал байран дувансса кьуру лавсунни Кьурбанов Аьбдулбасирдул. Мунилгу тIиссар ялунчIилмур интнил тяхъашивугу жухра ялугьлай душиврия.
ХIусайн Къабардиев
Таржума
Бадрижамал Аьлиевал