Халкьуннал театрдал гьунардугу чIявуя

bft_33Ларгсса нюжмардий, апрельданул 2-3-нний, МахIачкъалалив ХIамзат ЦIадассал цIанийсса Яруссаннал драмалул ва музыкалул театрдануву хьунни XIII Республикалул халкьуннал театрдал фестиваль «Маска». Фестивальданул сакиншинначитал бур ДР-лул Культуралул министерство, Республикалул Халкьуннал творчествалул къатта.

Бадрижамал Аьлиева
Республикалул халкьуннал театрдал «Маска» цIанилусса фестиваль ва ххуллух хас дурну дия Аьрасатнаву гьашину баян бувсса Культуралул шинан.
Фестивальданий, цIакь хьусса аьдатрайн бувну, республикалул шагьрурдая ва районная бувкIсса театрдан багьлай бия цивппа «халкьуннал» («язимур» — «образцовый») тIисса цIанин лайкьсса бушиву, му цIа багьавай ларсун най бушиву ккаккан бангу.
bft_21Фестиваль дайдихьлай, махъ лавхъуна ДР-лул культуралул министрнал хъиривчу, ДР-лул Культуралул министерствалучIасса Халкьуннал творчествалул къатлул директор Марита МухIадовал.
— Республикалул 30-нния ливчусса халкьуннал театрдал бихьлай бур Дагъусттаннайсса сайки циняв мазурдийсса спектакльлу, миннувух – оьрчIанссагу. Ми театрдал цалла даву дуллай бур халкьуннал дянивсса театрал организациялул тIимуницIун бавкьуну. Миннал гьарца шинал щаллу дуллай бур цIусса постановкарду, цалнияр цал цалла усттаршиву ларай дуллай, тамашачитуран хIаз дизанмур репертуарданул ялув зий, — увкунни Марита Велихановнал.
Дагъусттаннал халкьуннал театрдал магьиршиврун кьимат бишлай бия хIурмат бусса жюри, цивунгу бувхсса: мунил председатель, ДНЦ РАН-далул Мазрал, литературалул ва искусствалул институтрал хьхьичIунсса элмийсса зузала, театровед Гулизар Султанова, Яруссаннал театрданул хъунама режиссер, ДР-лул халкьуннал артист ХIайбулла Аьбдулгъапуров, искусствовед, ДР-лул культуралул лайкь хьусса зузала, Аьрасатнал Художниктурал союзрал член Татьяна Петенина, АьФ-лул халкьуннал артистка Асият Кумратова, искусствоведениялул кандидат, РДНТ-лул декоративно-прикладной искусствалул специалист МахIаммадова-Чалабова Мариян, композитор Аскерхан Аскерханов, ДР-лул культуралул лайкь хьусса зузала, Респуб­ликалул дуккаврил ва методикалул центрданул директорнал хъиривчу Нана Мащилиева, ДР-лул лайкь хьусса артист Марат Тимохин, «Эхо гор» муниципал ансамбльданул каялувчи, ДР-лул лайкь хьусса артист Даудбек ХIасанов.
Вай кIирагу кьини сахIналийн бувккунни Ахттиял, Бущихъиял, Бабаюртуллал, Гумбетовуллал, Къаяккантуллал, Ккуллал, КIурахуллал, Лакрал, Лаващиял, ЦIуссалакрал, Хасавюртуллал, Хъунзахъиял, ЧIарадиял, Хивуллал ва чIярусса цаймигу районнал ва МахIачкъала, Каспийск, Къизлар, Избербаш ва Хасавюрт шагьрурдал театрдал коллективру, миннувух – дуклаки оьрчIалссагу.
Вай кIивагу гьантлий Яруссаннал театрданул сахIналий ккаккан бувна аьрасатнал ва дагъусттаннал драматургтурал пьесардавасса парчри.
Лакрал райондалиясса халкьуннал театрданул хъинну ххуйну ккаккан бунни Булбул Оьмариевал «Арулла дард» тIисса пьесалува­сса парча. Миву ккаккан увну ур наркотикирттахух лавгсса жагьил. Нитти-буттаща му мугьалттуща хха­ссал ан бюхълай бакъар, наркотикру сававну, ми ца акъа-акъасса арснацIа хъанай бур. Ахирданий лухIи янналувун дахьларгсса нину леххаву тIий дур махъсса циняв­ппагу ниттихъайн, оьрчIал ялув багьайсса бацIаву дан, ми бяйкьу ххуллийх къагьаншиврул, мукунна махъа нанисса жагьилтурайнгу, аьркин дакъамунихух къагьан, нитти-буттах вичIидишаван. Ниттил роль хъинну усттарну дургьуна Шамсият Какваевал, бутталсса – ДР-лул культуралул лайкь хьусса зузала ХIасанов МахIаммадлул, арсналсса – АьлихIажи Щамхаловлул.
— Булбул Оьмариевал «Арулла дард» пьеса жу уттинин цалвагу къабивхьуссия. Махъсса ацIрахъул шиннардий ва тема ца яла агьаммур, ццахханну дутлатимур духьувкун, ца Аьрасатнан дакъа, щалвагу Да­гъусттаннангу, жу пикри буварду ва пьеса бишин. Гьарца шинал гьуртту шару «Маска» фестивальданувух. Хъиннува хьхьичIун ливчуну бакъахьурчагу, махъун багьнугу бакъару вайми коллективирдал дянив. Цалнияр цал хьхьичIунмай, лавай хьун хIарачат буллай буру. Умуд бур Культуралул шинал культуралул чулухуннайсса къулагъас ххи хьунссар, материал-техникалул лащинсса базагу, цамургу аьрки-къарциндалул чулухагу авадан хьунссар тIисса, — тIий бур 2013 шинал «Лучший работник культуры» цIанин лайкь хьусса Шамсият Какваева.
— Ва фестиваль Культуралул министерствалулгу, Халкьуннал творчествалул къатлулгу дуллалисса хъинну ххуйсса даву дур. Жу ляличIийну ва пьеса ккаккан бансса пикри барду махъа нанисса никиран оьккимур цирив, ххуймур цирив лахьхьин буллалисса, жагьилсса ник тарбия давриву лайкьсса кIану бугьлагьисса пьеса бухьувкун.
Аьркинмунил лащу-щаллушив­рия тIурчаннив, цIанасса замана бур нажагьссанначIарагу цимурца щаллуну дакъасса, хIатта жунма «чIаххуврал гьивч бивну чIаларчагу». Зий буру думур ишла дуллай, жущава шайсса хIарачат буллай. Дакьаву личIаннав жулла аьрщарай уку-укунсса фестиваллугу, цамургу щаллу дуллан, — тIий ур АьлихIажи Щамхалов.
ЦIуссалакралмур райондалул МухIуттин Чариновлул цIанийсса халкьуннал театрданул ккаккан бунни Рамазан Ибрагьимовлул «КIива оьрму» тIисса пьесалувасса парча. Мивусса ишру хъанай бур Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул чIумал. Му пьесалуву роллу дургьуну бия Сулайман Чугуев, Гулизар Зайпуллаева, Гьажар Рамазанова, Расул Зайпуллаев, Рустам Алхуллаев, Заира Давыдова.
— Жул театрданул дуссар чIярусса постановкарду, дагъусттаннал драматургтурал тIий, Пушкиннул, Шекспирдул ва цайминнал произведениярттал тIий. Театрдануву зун личIисса захIматшиву дакъар, дур ца захIматшиву – халкь театр­дания махъунмай хъанахъаву. Шагьрурдайгу, районнайгу цара-ца тагьар дур.
ХIакьинусса пьесагу уттинингу цайми-цайми шадлугъирттай ккаккан бувссар. Театрдануя аьмну тIурчан, жул ур кару мусилсса художник Шарапуттин Аьлимов. Мунал ду-дакъамур щаллу дувай. Яннардал чулуха жулва, Лакрал, театрданулгу кумаг бувай аьркинний. Ва фестиваль цурдагу хьхьичIра Избербашрай дайссия, махъсса шиннардий МахIачкъалалив дуллай бур. Гьарца шинал гьуртту шару. Гьашинугу бувкIру «народный» («образцовый») театрданул цIа тасттикь дан, — буслай ур Сулайман Чугуев.
Ва пьесалуву фронтрайн лавгсса жагьилнал Шуаьйл роль дургьуну ия чIава жагьил Рустам Алхуллаев. Ванал къуртал бувну бур ТIюхчардал школа, гьуртту хъанай ивкIун ур школалул художествалул самодеятельностьравух. Рустам хияллай ур лакрал балайчи ва Лакрал театрданул артист хьун. Мунищала архIал ванан ччай бур хIакин ягу фармацевт хьун, инсантурал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил ялув зун.
Ккуллал райондалия гьуртту хьунни Хъусращиял халкьуннал театр. Вайннал ккаккан бунни Чанкура КьурбанмахIаммадовлул «Вечная память» тIисса пьесалува­сса парча. Фестивальданувух гьуртту хьунни ХIусайнаев АхIмад, Ванатиев Гриша, Ванатиева Марина, Даллаева Зульфия.
Гьашину жулла республикалий 13-чин хьусса «Маска» фестивальданул хIакъираву Гулизар СултIанова укун буслай бур:
— Гьашинумур фестиваль хас дурссар Культуралул шинан ва щаллагу дунияллий кIицI лагайсса Театрдал кьинилун. Щалла республикалия гьуртту хьунни 28 коллектив, оьрмулул хъуниминнал ва оьрчIал. Ххаллилсса произведенияртту, хъинну сий дусса драматургтурал пьесарду лавсун бия миннал, хъинну ххуйну ккаккангу бунни. Агьаммур темарив дия Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилулмур тема. Расул ХIамзатовлул «Солдаты войны» назмулул инсценировка дия ххуйсса, мукунна Б. Васильевлул «А зори здесь тихие», И. Керимовлул «Фронтовой привал» ва чIярусса цаймигу. ЦIанихсса композитортурал музыкагу ишла бувну бия. Жулла, Лакрал, ЦIуссалакрал, районнугу хъинну ххуйну гьуртту хьунни ва фестивальданувух.
Республикалул Халкьуннал творчествалул къатлул хъинну аьркинсса, мюнпатсса даву дуллалиссар, шяраваллаву художествалул самодеятельность дуруччаврил, хьхьичIуннай даврил ххуллий. Фестивальданувух гьуртту хьусса гьарцагу коллективран буллуссар дипломру, цIа дан дуная дурссар, итталун дагьсса диялдакъашивур­ттаягу бувсъссар, ялачIингу, мигу хIисавравун ларсун, ванияр ххуйну, яргну сахIналийн букканшиврул. Фестивальданувух гьуртту хьусса театрдал чIалачIи бунни халкьуннал тIисса цIанин цивппа лайкьсса бушиву, — буслай бур Гулизар АхIмадовна.
Фестивальданул ахирданий жюрилул дунни аьмсса хIасиллу, хьунни халкьуннал театрдал даву ларай, хьхьичIуннай даву мурадрайсса ихтилатру. Амма ва кьини аьй-бювкьулийссаннуяр чIявуя цIарду дуллалими ихтилатру. Миннун лагу лайкьри цичIав захIматшивурттах къабурувгун зузисса халкьуннал театрду. Амма, шиккува кIицI лаган ччива, вайми районналми театрдал декорациярду цукссагу яргсса, авадансса дия жулла лакрал районналминнуяр, хIатта «жулвами» артистал я гьунарданул, я гьавасрал тIий, я цамунил тIий миннаяр ссалчIав махънин багьлай бакъанугу.