ЧIявусса ккавккунни жул халкьуннан

bft_241944 шинал бизан баву ккарксса ТтурчIиял шяравасса Шагьумилавл душ Бадрижат Сулайманован хIакьину 88 шин хьуну дур. Шинну чIярусса ларгнугу, тай захIматсса кьинирду ванин ххуйну дакIний дур. ХIакьинугу кьуцIу буллайнма бур шяраваллил жяматрал бакIрачIан бувкIмунил, халкьуннан ккавкцириннул. Туну, бизан баву дур вайннал къюллайннасса щаву, цувгу лагь хъанан дикIайхту цIу бивчусса кунна цал ялагу цIуцIи дурсса.

А. Аьбдуллаева
П. Рамазанова
— Тай шиннардий дяъвилийн бувцуну шяраву арамтал бакъая, щар дия хъаннихун дагьну. На, 16 шинавусса душ, советрал секретарьну буссияв. Чялишну гьуртту шай­ссияв циняв жяматрал давурттавух. Дяъвилийсса ттул уссил щарсса дия шяравусса комсомол организациялул секретарьну, мунил буттауссу Асланбаг – райком комсомолданул секретарьну. Миннал нагу, шинну диял хъанай дакъанугу, бувсса шингу ца шинал хьхьичIуннай дурну, комсомолданувун кьамул бувнав.
Ттул буттал уссил щар партиялувунгу духхан дурна. Гьарица жяматрал давурттавух гьурттуну бияв жу кIивагу.
Ттул ппу цувагу активист ия, щарнил бакI дургьусса. Дяъви нанисса шинну духьувкун, халкьуннал дакI дан тIий, лагма щархъавух пьесарду, концертру ккаккан дуллай занай бикIайссияв. Дяъвилийн гьан дан тIий катIри, жуларду щашлай, цаймигу лагма лаган бувну, хьхьурду уттара дайссия. Мукун, жущара дан шаймур дуллай, щиривкIуну бикIайссияв. Бизан буллалисса хавар баян ца-кIива зурул хьхьичI дяъвилия жул ца акъа-акъасса уссил ЯхIиял извещение дуркIун, дягъулуву буру. Бавунни щар дизан дуллалиссар тIисса хавар. Му ци авлиясса хаварди, чунни дизан дайсса тIий, личIисса ургъил къабувссия. Укунмасса хавар ххива. Яла му тIайлашиву мяълум хьунни. Хъунма хIал къавхьуну, бизан багьлай бур, хIадур хьияра тIий, органнал вакил увкIунни. Пайда бакъашиву бувчIукун, багьлух цамур шяравасса ца щарсса дургьуну, жувагу кумаг бувну, жула буза хъамаллурачIан Ккурклив буххин барду. КIива оьл Къудув гьан барду, найрдугу кIиккува бишарду. ЩичIакIуй дакъа тIийяв къакIула, ттун хъинну ххуй дизайва жулла къатлуву лархъсса царай авурсса абажурду. КIай кIиккура личIаву бухIан къахъанай бикIайссияв, яла хъуннамур хъус кIай диркIсса кунма. Ссаннугру, къячIив, мюрш-кьюршсса чIявусса ичIаллил буза ливчIунни. Лагма щархъая инсантал бувкIун, шайма шаймур дахлай, маша най бия шяраву. ХIасил, ласун шаймургу ларсун, къахъанахъимургу Ккурклив кьадиртун, бавчуру. Жухьхьун кIира аьрава дуллуна, ца – буза бишин, цагу – жува щябикIан. Цайминна­хьхьун кIива-шанма кулпатрахьхьун ца дуллалисса чIумал, жухьхьун мукун дуллуна уссугу дяъвилий ивкIуну ухьувкун, кулпатравумигу партиялул, комсомолданул зузалт бухьувкун, мунил хIурмат бувну.
Бавчуру угьарасса ппугу, 100 шин шавайсса буттал нинугу, уссил щаргу, 6 шинавусса ссил оьрчIгу, нагу. Жувагу, циняв лухIи ларххун, уссил дягъулуву буру. Нинугу, ссурвалгу, хъирив наними кьюкьравух бучIан, шяраву кьабитарду. ЦIахъарав жул ххуйсса хъамал бия. ГайнначIа гьантта бивкIру. Бу­ттагу, буттал нинугу аьравалттачIа бавцIуну, жу гайннаннийн уттубишин гьан бувру. Ххуйсса къатта-цIу дусса, авадансса халкь бия. ХIакьинугума хьхьичI бацIлай бур, лувчIиннив бувгьуну, ялувсса зивулийн бияннин ххявхсса, хъунмасса лимондалул мурхь, лувчIиннивсса щаращи. МинначIа ца хьхьугу дуртун, бувкру ххуллийн.
27-мур мартрай шярава бувксса жу апрельданул 1-нний Щурагьун бивру. Гьай-гьай, бигьану къабувкIру. Щурагь ялапар хъанай буссия уссил щарнил нину-ппу. Гай хьунив бувккунни. Гиккугу ца хьхьу рутарду. Гьунттиймур кьини вагонну бувкIун бур тIий оьвкунни. Гъаттара бакьайсса вагондалувун бавкьуну, бачин бунну. Вагондалуву лякьлуву оьрчI бусса щарссанил лякьа цIун дайдирхьуну, арамтал кьатIув бувккунни. Му щарссанил вагондалуву арс увссар. ХIакьинугу сагъну ур. Вагон Аьли учайссар.
Апрельданул 3-нний бивру жу мичиххичнал аьрщарайн. МечI хьуну бия. Жу кIия буккайнива читIри лехлай буссия. Ца мухлукьат халкьуннал бия цанма-цанмасса къатта ккаккан банцIа бавцIуну. Жун цавай лагьсса, оьккисса, землянка кунмасса аьрщарал къатта ккаккан бунни. Гай къатри кка­ккайхту, жун къачру шиву тIий, на аьтIун бивкIра. Ттул хъирив уссил щаргу аьтIун диркIунни. Туну, шяраву жу кьаритарду кIизивулийсса, лахъисса, чаннасса ларзурдащалсса, хъунисса къатри.
— Жу ххаллилсса, ххуйсса къатравату буккан бувну, шивун циванни, жуща шиву яхьун къахьунссар, — учав къащи шаврил аьгу аьтIий.
Ми къатри цирдагу дия ятIулсса тIаннул нацIлил дурцIуну.
Яла жун, Чачаннал чулухуннай ларзурду дурургсса, ххуйсса къатри ккаккан дунни, вай кIиява зун тIий диркIсса къатрир куну. Ттул бу­ттал увкунни: «Ттун мукун ххуйсса къатригу къааьркинни, иттату чани лавсун ура, ликри гъаргъун ура, миву занакьулу икIлансса дакI дакъар, цахъи мадарасса къатри духьурча, гьар», — куну. Туну, ца акъа акъасса арсгу ивкIуну, буттал шяравалугу кьаритан багьну, хъинну гъагъу-матIуну ия ппу. Микку жун ЧукIнатусса Нажмуттин тIисса адамина бакIрайн агьунни. Мичиххич бизан бувкун, кIайннал кьай датIин гьан бувсса инсантуравух ия. Мунал ца къаттагу ккаккан бувну, буттахь увкунни: «Ва къатлувун буххи, барачатсса, чак байсса малла-адамина ивкIсса къатрирча», — куну. «За ба­къар, уххансса кIану бухьурча гьар», — увкуна бутталгу. Муна мукун, ми къатраву бавцIуссару жу. Яла шяравату шамилчинмур кьюкьлувух нину ва ссурвалгу бувкIунни мюрщи оьрчIащал. Байбивхьу­ссару микку жу та аьрщараха зий. Трактор дакъая, молотилка дакъая, чIатIрах хъуру дихлай, карунних ттихIлай, ай, ца захIмат бивхьуссар­ча. МуницIун, нюжмардий цал тIиссакссагу, извещение дуркIун, маоь буккайва къатрава.
Дяхтта чIатIрах хъуру дихлай, хьхьувай ттула гьалмахтуращал, дяъвилийн гьан дан, жуларду дуллай навагу бикIайссияв. ЦIубутIуй ккашилгу, захIматралгу къия дирну чIявусса инсантал ливтIуна.
На шяраву бунава 4 класс був­ккуссия. Дяъвилийн уциннин уссу ЧукIнав директорну уну, гихунмайми классирттаву дуклан гиккун занай буссияв.
Амма, яла ттула ссил арс захI­матну къашавай хьуну, кIанах буруглан багьлай, дуккаву кьаритан багьуна. Дуклан гьансса гъира бия, ххуйну дуклайгу буссияв. Уссугу на ххуйну дуклай буну рязину уссия. Ци банссия. Шардаллил тагьар чIалай, дуклан аьркинссар тIий гуж къабувна уссилгу. Школагу кьабивтун, бувкIсса чIумал буттал увкуна: «Ина ххуйну дуклай бур тIий рязину уссия ЯхIия, ина школа кьабивтунни», — куну. Буттал мукун увкукун, цIунилгу дуклансса гъира багьну, цIунилгу кIурабавра дуклан. Амма ца-кIива зурувату уссу дяъвилийн увцуна. Уссу дяъвилийн тIайла уклай, жул ниттил укунсса ххару ляхъан бувна:

Насу бавал, аслан,
ца акъа-акъуй,
Лавмартсса душмантал
турлих мютIи бан
Насу бавал, ххирай,
ттул янил чаний,
Душманнал ккуллалул хьхьичI
хъазам бишин.

Виричу хьунна тIий
хьхьичIун мауккав,
ХIая дакъассари
чIутIул ккуллалун,
Жан ххирар увкуну,
махъунай машав,
Ккуллалияр оьссар
ца яхI бакъуйл махъ.

Качарданул чурххай
орденну лачIи,
Арцул ненттабакIрай
цIуртти партIи ба.
Магьирсса ххаллилсса
лейтенант хьуну,
Ва буттал билаят
цIакьну ябува.

Уссу дяъвилийн увцукун, чун гьанссияв на, къак-щукшиву хьуна ттул дуккаврингу. Яла Новолакрайн бувкIун махъ, 7 класс къуртал бувссар, Чачаннавун бизан бувну 2-мур шинал на щар хьуссара. 20 шинаву ттул шанма оьрчI бия. Ттул лас Сулайманов Багьауттин лахъсса къуллугърай ия. Райкомрал, райисполкомрал председательну, колхозрал председательну икIайва. Жу дахьва ца оьрчI бувсса чIумал ва партиялул школалийн дуклан гьан увна. Нагу столовойлул хъунаману зузисса ттула гъанчунал накIлил кухнилул хъунмурну бивтунав. Микку мадарасса шиннардий зий бивкIссара. ЦIусса миналийн жун ххарисса хавар бавссар. ИвкIуссар тIий извещение дуркIун диркIсса жул уссу сагъну лявкъуссар. Му сагъну ушиву бусласисса чагъар бувкIун ВицIхъав, пучрал хъунаману зий ивкIсса Ккурклиятусса Шяпинал уссил щарнил нитти-буттачIан Щурагьун гьан бувну бия. Жухьва му хавар бувсъсса чIявусса инсантуран жу ххаришивурттугу дуллуссар. Жунма му хавар бавну мукьахгума бусан букIлакIисса буну, тти ва ачIа итавив, тти ванан къадулувив тIий, ххаришиврул чIярусса затру дарчIуссар нитти-буттал ва ссурваврал.
Буттал оьл буллуссар хьхьичIва-хьхьичI увкIсса адаминан. Цихьва му хавар бувсъсса ца хъамитайпалун ссил ашрапи буллуну бия, цамунин – хъуннасса меччахI-чалагъай. Нара ххирасса, эмаратну щаршсса китайнал шифон дуллуссия. Цикссагу арамтуннайх гьухъри бавчIуссия.
ЦIусса миналийгу ххаллилсса къатри дурссия. Щар хьуну махъ ласкъатлувугу, къатри дакьин дуллай, цIудуккан дуллай, хъунмасса захIмат бишав. Щала оьрму къатри дуллай, къатраха зий лавгунни. Дуссар цIанагу гийх ттул къатри, буруганшиврул уква инсантал бивтун бура.
Нава сагъну буссаксса къакьаритайссар. Нава бивкIукун, ттула къатлува буккан бувну ччай бура. На тай щинчIав дулунсса пикрилий бакъара.
1999 шинал дяъвилул ишру нанисса чIумалвагу на кIичча къаливхъссияв. Ттула къатраву цалчинмур зивулий ца милица уссия ялапар хъанай. Дяъви байбивхьусса чIумал ганал увкунни: «Бачу, вил шикку пайда къахьунтIиссар, на ина ччарча душничIан, ччарча арсначIан та Ставрополлайн биян банна».
Валлагь къахьунссар учав, шанийн агьсса уссугу кьаивтун шичча гьан. Ттул уссу шанийн агьну ия. Му чIумал кIа кьаивтун гьан къахъанай уссил щаргу шярава къаларгуна. Нагу минначIа бавцIура. Дяъви нанисса чIумал лахъан чирахъ бакъая, газ бакъая, хIачIан щин дакъая. Нава уссийхъачIа бунува, ттул къатравун боевиктал бувххун, шанурду, виргъанну, одеяллу ларсун дия. ТIайлассар, цамур ссайнкIуй ка щуну дакъая. Лултту-ялттусса щавурду дирминнан аьркин дан ларсъссар тIий бия. Жипливу карщуву дархIусса мусил му-тагума кIа дусса кIанай дия. Ттунма навалу къатрал хьхьичIсса скамейкалийгу щябивкIун, аьтIий бура. Гива лавай кIия боевик най ур. АькъатIун хIарачат буллай бура, амма, дайгьин къахъанай, вях-вях тIий иттату макь най дур. БувкIун чIарав бавцIуну: «МааьтIра, бабушкай, чансса хIаллава дяъви къуртал хьунтIиссар, гьарзат ххуйну хьунтIиссар. Цахъи ссавур да», — увкунни. Яла, ма вагу дуки куну, ца ятIулсса чагъаруннивусса зат дуллунни. Тти вагу цири, ва нава пIякь учин бансса взрывчатка духьунссар тIий, гайннан къаккакканну хIаллих скамейкалул зуманив дишав, яла, хIаллих къуч дурну, щяв дутав. Циявхьур, гайннал ттун морожни дуллуну диркIун дур.
Вана укунсса хавар. Новостройрайнгу на ттигу къабивссара. ДакI дакъар. Ца арснан дурну дуртIар къатри, ваманансса дан дурартIар. Ттул ца арс – Симардин тIима, нефтяник ур. Гама МахIамма Ставрополлай ур, дурккуну къуртал хьувкун гихун тIайла увккун. Ва ур 2 классрал юстициялул советник. Душ Малика ингилис мазрал учительница бур. ЦIана нагу ваничIа Гьанжилив бура. Сант дагьайхту ттула къатрах бурган ЦIуссалаккуйн гьан дакIний бура.
Цила кулпатрая, цила бакI­рачIан бувкIмуния укунсса хавар бувсунни жухь ТтурчIиял Бадрижатлул.