Интнил авитаминозрая мугъаят шияра

osnovnueИнттухунмай жулва чурххал хIал баххана хъанай, ччя-ччяни ссибизлай, кIюрххил шания куклуну къабизлай, гъира-шавкь дакъа, чурххаву хьхьичIра цIий диркIмур, хронический цIуцIавуртту цIулаглай (цирда душиву ккаккан буллай) дайдишайсса дур. Мунил бусласиссар жулва чурххаву ца-кIива бакъа, щаллусса къюмай витаминнал духлаглай душиву.

Бурчул цилва чулуха ккаккан байссар кIялаххаврийну, ккиртту бизлазаврийну, кьакьлакьаврийну. КIизул цалва чулуха кьатI хъанахъаврийну, гъагълагъаврийну, кIукIлу лаглагаврийну. Хъаннил чак личIавугума махъу-хьхьичIун дуклакаву, гормональный дахханашивуртту, лажиндаравух, чурххайх тIинхьру дичлачаву, угри чIяву хъанахъаву вай гьарзат авитаминозрал гьузи лахъан дайсса дур. Мунияту мугъаятну, зулва чурххах вичIи дирхьуну, ялув бавцIуну бикIан аьркинссару инттухунмай. Цир бан аьркинсса, цукунсса витаминнур аптекирттава ласун аьркинсса, ци ахъулсса, ахънилсса канан, ци сокру хIачIлан аьркинссар авитаминозрая мурахас хьун?
Авитаминоз къахьунсса яла хъуннамур даву хъанахъиссар дук­ралул ялув бацIаву. Дукра дикIан аьркинссар белок, жир, углеводру цаву чIявусса: жура-журасса крупарду, хьхьирил дукия (морепродукты), ахънилсса, ахъулсса, щюллишия бюхъайссаксса цIуну дуна канан аьркинссар.
Шарда дурсса мураппарду, цIил дурсса ахънилсса, микIлачIун дурну ядурсса ахъулсри (ягода), жура-журасса сокру хIачIлан аьркинссар, цIуну ахъува рирттусса дакъахьурча. Миннуву чанссар витаминну, чаннугу, цайми дакъани, мигу чур­ххан дучIи лякъайссар. Витаминну, хаснува атилшиврущал бявххун лагайми, гьарца кьини бикIан аьркинссар инсаннал чурххаву.

Витамин С, варихха яла аьркинмур «интнил витамин», аскорбиновая кислота, цилгу инсан уручлачи­сса аьвкъу-гъили шаврия, инфекциярдая ва вирусирдая. Ва витамин гьарзану бикIайссар вай дуки-хIачIиялуву: хъанакIуву, урттуву, цитрусовыйлуву, лухIи хъасараву, кьурчIулуву (щавель), нацIу перецраву, хъюрувраву, ццуццул гьивчуву (облепиха), гьивчуву, кьюнукьуву (земляника, клубника), нувщуву, кIяламур ва рангмур каландалуву. Ва витамин щаралархъсса, шархьсса затирттава бухлагайсса бур ва муххал затирттаву ядулларча вай продукты витамин С муххал «букайсса» бур. Мунияту ссаву ядан аьркинссарив кIулну, мугъаятну ядувара зулла дуки-хIачIия.

Витамин Д – кальциферол, «бургъил витамин», чурххан мюнпат буну кальций лялиян бай­сса витамин. Ва витамин бургъил тIинттал чурх гъили лаган буллай, бурчу аьркинмунил щаллу буллай хIасул шайсса бур инсаннаву. Му бакъассагу, ва витамин бусса бур вай дуки-хIачIиялуву: рыбий жирдануву, икьралуву, ятIул чавахъраву, ккунукрал хъахъулуву, ттиликIраву, бартливу, лагавриву, накIливу. Ва витамин нигьакъабусайсса бур щаралахъаврия, дагъ баврия, лахъсса температуралия.

Витамин А – ретинола ацетат (пальмитат), ванийн ялагу учайсса бур «яруннал витамин» куну. Ва витамин чIявусса бикIайсса бур вай дуки-хIачIиялуву: къуруву, къавахъраву, чIикIунтIалуву, уримечIаву, помидордаву, хIажлул лачIаву, ятIул перецраву, ахъвазандалуву. Щаралахъаврия нигь дакъасса дур, мугу цила кьаралданий дикIан аьркинну дусса дур, хъуннасса чIумуй щарай къадитаншиврул.

Витамин В1 – тиамин (витамин антидепрессант), цилгу нервный система цила кьаралданийн дуцай­сса, обмен веществ къахьун талан бикIайсса. Ва витаминдалул щаллушинна дуллай дикIайсса дур чур­ххавусса хъун ххютту (микрофлора кишечника). Ганил гуж къалаллан бивкIукун, жувагу витаминну ххи буллан аьркинссару. Ва витамин буссар вай дуки-хIачIиялуву: иникьаллуву (высший сорт), ччатIуву, нехълуву, гречкалуву, ппиринжраву, уваву (рожь), ккунукрал хъахъулуву, дрожжилуву (лахърулуву), хъюрувраву, гьивхьхьуву, гъаттарал дикIуву, дунгъузрал дикIуву.

Витамин В2 – рибофлабин. Ванийн ялагу учайссар «чурх бу­ккаврил витамин» куну, цилгу жаваб дулайсса оьттувусса гемоглобиндалул, щавурду ччяни хъин даврил. Ва витамин буссар гьарзану вай дукиялуву: дрожжилуву, къалмуву, накIливу, дикIуву, чавахъраву, ккунукраву, цIусса ахънилссаннуву. Ва витамин зия шайсса бур бургъил тIинтту гьарзану ритлатисса кIанттурдай битарча.

Витамин Е – токоферол. Ванийн ялагу учайсса бур «жагьилшиврул витамин» куну. Ва витаминдалул ядайсса дур бювчIунбишал система, хъаннил-арамтурал кунначIан кув кIункIу тIаврил система. Цувгу бикIайсса бур укунсса дукиялуву: пархтIутIул аьгъушивруву, хъахъулуву (ккунукрал хъахъимур бутIа), хъанакIраву, урттул чIапIаву. Ва витамин зия буван, бухлаган буван шайсса бур так щелочрал кумаграйну (щелочная среда).
ЦIуллуну битаннав.
ХIадур бувссар
З. Аьбдуллаевал