Ттухва нава луглай бувтсса оьрму

Ттун дахьра ца шин хьу­сса чIумал, жул кулпат бувкIссар УзбакIнава махъунмай Дагъусттаннайн. Ттул оьрчIшивугу ларгссар буттал шяраву Гьун­чIукьатIув.Ми шинну на хIисавгу дувара ттула оьр­мулул ца ялаталихI буминнун.


Та чIумал щалла щар дур­цIуну дикIайссия жяматрал. Зий, захIмат буллалисса акъа къаикIайва сайки цаягу инсан: лякъаймур ва дукаймургу дикIайва чара бакъа хIалалсса ва нахIусса. Зунттал инсантурал дукрардугу дикIайссия, кIанттуха лархьхьуну, дугъри­сса ва буз­сса: кIарттул ччатI, яттил нис, дукьрахIан, вивра, урхьлул лагаву, ичIувасса аьнакIул ккунук, чулу дикIухун ххункI, ккурккимай ва м.ц.

[dropcap]Ш[/dropcap]яраваллил лагмахалугу, вивалугу дурцIуну дикIайва кьамурдавун лавкьусса къалмул, хха­лабакIурдал.
ДакIния къадуккай та чIу­малсса хъатIал авадансса ва аьнтIикIасса аьдатру – хъатIи баннинссагу, бу­ллалийниссагу, бувну махъссагу, хIакьсса лакку балайрдугу, лакку къав­тIавурттугу. ХIакьину шагьрурдай буллалисса хъуни хъатIай тIурча, лаккумур цирив, къалаккумур цирив личIи дан къашай: балайрдур, макьаннур тIий, инсан къагъ уллалисса вев-гьарай бикIай, къавтIавурттур тIий, царай гьанагьисса ккучунну дикIай. Тани хъатIай хъунмурчIин дикIайва дукьрахIан, яла, цахъи махъ, бу­чIантIисса хъамалгу бувкIун, мажлис гужлан хъанан бивкIукун, дишайва аьнтми хIангу.

[dropcap]О[/dropcap]ьрчIнийсса затру ляличIи­нува кьувтIуну дакIний личIай. Ссуттил чIумал, ятту ялавай бачин хьхьичIсса гьантрай, щарнил лагма-ялттусса сунну, гьанну дурцIуну дикIайва яттил гьу­хъаллал. Булувкьуну бихлай би­кIайва ятту, кIинттулнинсса кьаркь дикIул луртан дихьлай. КьатIату, шагьрулия пIайтIуннай нанисса аьрххичитал хьунабакьин мюрщими ва хъуними буккайва шагьраххуллуцIун, цIана Карашрал гараж бусса кIанттайн бакъача, шяравату куяхунмай кIура баяйсса ххуллул бакIрайн.

[pullquote]Та чIумал щалла щар дур­цIуну дикIайссия жяматрал. Зий, захIмат буллалисса акъа къаикIайва сайки цаягу инсан: лякъаймур ва дукаймургу дикIайва чара бакъа хIалалсса ва нахIусса. Зун­ттал инсантурал дукрардугу дикIайссия, кIанттуха лархьхьуну, дугъри­сса ва буз­сса: кIарттул ччатI, ­яттил нис, дукьрахIан, вивра, урхьлул лагаву, ичIувасса аьнакIул ккунук, чулу дикIухун ххункI, ккурккимай ва м.ц. [/pullquote]

Ца кьини, шяравун бувххун нанисса кIанттайсса ламухун гьарца чявхъагъарал ларчIтари щинал мугьали буклай буну тIий, ламуцIухсса ца ххяллул лиссу пIякь учин дан хIадур дуллай бия, щин чулухух дишинсса кIантту хьун баншиврул. Му ххяллуву дурккун ккутI, бивчуну бия гивун янсав. ПIякь учин дан хьхьичI щалва жяматрайн баянгу бувну бия, кьатIув мабуккари куну. Жу, цаппара мюрщи оьрчIру тIурча, лабивкIссияв га ламучIату арх бакъасса Мигьрухъал къатрал махъ. Ца гужсса чIугу хьуну, ххяли пIякь учин дурну махъ, жу левчуссияв кьатIув, лахъсса чIурдугу буллай. Му базилух, ххуллул зуманицIухсса ца урттурал кув­ссай ччех ивкIун, на агьну лавгунав хъуннасса кьакьалувун.

Агьну най унува, ивщунугу лавгунав хьхьичIарасса гьарахъалттил муххал ххурупIайлийх – ххядурккуна ттул куямур чIав. Щала оьттулгу най, на шавайн ивсса чIумал, хьунийн дурксса нину, на ххал шайхту, никирттайх каругу ришлай, лахъну зума тIун диркIуна. Зумалувух тIутIисса мукъурттивух бия укунсса махъругу: «Гьуя, тти ттул арснан душ щил булай­ссар, ванал лажин ппив хьуну дурхха!» — тIисса. На иян увнав Гъумуксса азарханалийн, кIа цу­ппагу бия, Гъумучи тIайлану Хъуннеххал тия чулий, Хьурттал шяраваллил къирагърайсса Къалалив – укун учайва тиччаллийн, хьхьичIра оьруснал гарнизон диркIсса кIанттайн. Наркозгу ишла къабувнува, ттул чIав дурурххуна хирургнал. ЧIун нани­ссаксса щаву лакьлай, лирчIуна анжагъ чIирисса аьш. На ташулул шаврил иширахунгу му аьш цукунчIав къадахчуна: душ къабулунну къаувкуна, цилвагу къахьунна къакуна.

Тани шяраву аьдат дикIайва, къатта хIисавну, ирглий хьхьувай дучри канаки бан лагайсса. Жуйнма иржа бивсса чIумал, чара ция, лавгссияв нагу жулвамур чугу хIаласса дучри канаки бан чIаххуврайсса Карашрал шяраваллил кьилвалул чулийсса лухччинийн. ЦIансса хьхьуну дучрачIа цувалу личIлачIисса оьрчIал чурххаву ццах бакъа бикIайссияв, бия гьакссагу. Лагмава барцIру занай бухьунссар тIисса пикри бия бакIраву. Амма на яхI бувссия, дуртссия хьхьу дучрал дянив. Арх­ний, ваца ттуруллувух кунма, пIил-пIал тIий чIалай бия жулла шяраваллил чирахъру: та чIумал неххай зузи бувну буссия чIивисса гидроэлектростанция.

[dropcap]Ш[/dropcap]яраву ца яла хъуними хъуру ва ахъру бивкIун бия ттул ниттил буттал Аминнул. Оьр­мулул жагьилсса ухьурчагу, аькьлу бусса ухьунссия, оьри-хъинни къакуну, личIисса аварагу къабувну, мунал сайки гьарзат най дунура тапшур дурну дия дахьа дуллай сукку хьусса колхозрайн.
ГьунчIукьатIрал шяраву ца яла исвагьимур бия ттул ттаттал Къайти-ХIажинал къатрайсса къапу – цIувцIу чарил эмарат.
1936-ку шинал мусикъеплил эпидемия сукку хьуну, ливтIуссия шяраву чIявусса оьрчIру. Му базилух ливтIуна ттул авурсса уссугу, ссугу.

Екатеринодардай ва Арма­вирдай дуссукъатригу тIив­тIуну, арцу-мусил усттаршиву дуллай ивкIссар ттул бу­ттал ппу МахIаммад. Мунал ишру хъинну ххуйну найгу бивкIссар ти­кку. Агарда оьрмулул 38 шинаву аьпа­лухьхьун къалавгссания, мунал ххаллилсса къатри дантIий ивкIссар цала буттал шяраву. Лавгссар дунияллия, ятинталну кьабивтун 7 шинавусса ттул буттауссу Жаруллагьгу, 2 шинавусса ттул ппу Кьурбан-МахIаммадгу.

Ттун кIулнугума ттул ниттил ниттил къатрай ичIува зузисса кIия инсан ия, ми цивппагу ярусса бунуккива. Ми му къушлияту гьан ччай бакъая.
Ттун дакIний бур, шяравух занай бикIайва цайми кIанттурдая бувкIсса саилталгу, дагьияндарах луглай, лухIи ччатI батIлай.
ДакIний бур ялагу (укунсса зат хъамабитан-личIи шайссарив), Ссибирнаву хIалтIилух унува, примус пIякь увкуну, ивкIуну ия ни­ттил ца акъа-акъасса арс. Му ниттил цилва цинма къабаншиврул мунин ла-яла къарал буллай бикIайва гъан-маччами, чIахху-чIарахми. Амма мунища, цукун бювхъу­ссияв, бювхъуну бия, ашкара къахьунну щарнил къирагърайнгу дур­ккун, дух хIатталлил зуманийх яларай ахьния ххяххан. ДиркIуну дия, чарттайх рирщуну.

[dropcap]П[/dropcap]пу цIунилгу Бухарнавун лавгун махъ шарда яхъанай дия бу­ттал нину Занни. Тиха танал гьан дурну дучIайва арцу, кIанища нагьлийнусса, дикIуйнусса, ккунукрайнусса дишала дулун хьуншиврул. КIанища цищава чувчIав зунгу хъанай бакъанува, ми налогругу ча, цукун салкьи шайсса диркIссарив къакIулли.
Дуккавриву на мудангу уссияв хьхьичIунну. Учитель Дандамаев Хизринал жу, шама оьрчI – нагу, Нажмуттингу, Аьлигу бувцуну, хъуними классирттал оьрчIаща жаваб дулун къахъанахъисса суаллахьхьун кIайннал хьхьичI жаваб дуллали байвав, кIай яхIливун бичиншиврул.

Хъиривгу буссар
Жаруллагь Керимов,
ш. ГьунчIукьатIи