Булайсса оьрчI тирххандарансса булуннав

Жува жула оьрчIан цIуллу-сагъшивунияр ххишалану чIа учайсса цичIав дакъахьун­ссар. Кулпатраву цIуллу-цIакьсса оьрчI бавугу ва заманнай гьарцагу нитти-буттал яла хъунмур бахтти-талихI бур.

Залму АьбдурахIманова
[dropcap]В[/dropcap]ай махъру тасттикь бан буцинна ца мисалгу. Ттула пишалуцIун бавхIуну, чIа-чIаннин багьара оьрчIал цIуллу-сагъшиврул ялув бавцIусса идарарттайн. Пашмансса, дакIний кIусса щаву кьариртсса асардащал занагу шара ми­чча. Цукссагу хIал шай ттуйнма нава бучIаннин. Янин чани бакъану, ках-ках тIий, цанмасса ххуллу бувгьуну нанисса, вичIилун чIу къабаллай, каруннал кIиссурттай гъалгъалий­сса, ликригу дунура, бивзун занан къабюхъайсса, амма ялун увкIнал хьхьичI, циняв мюрщултрал кунна, начгу, увинтругу дуллалисса, пиш-пиш тIисса тяхъасса оьрчIал яру хъамабитан шайссарив.

ЧIявусса лякъай мукунсса оьрчIаву: «Гьич, ттуяту мушакъатсса оьрчI ляхъан къабюхъайссия», — куну, кулпатрава ппухълу лавгун, цавай нитти­хъахун багьсса мюрщулт. Мунияту, жула хIукуматрал бикIу, обществалул бикIу, яла хъуннамур къула­гъас хъаннилми, хаснува мушакъатсса оьрчIал ниттихъалми, ихтиярдах дан багьлай бур.

[pullquote]Шиккун дахьва бувкIни чани чан­сса ягу бувагу ба­къасса мюрщулт бикIай вахIшисса, ссахухчIав гьан буллай бан къашайсса, цахухва цив­ппа лавгсса, гьарзатрая нигь-ццах дусса. Жу ми чан-чанну тIий, вайми оьрчIалгу кумаграйну цала «къума ларгсса дунияллия» ябуцан банмур бувару. ЖучIан бучIайссар, 3 шин хьуну, дарсирайн гьан хьхьичI шиннардивусса оьрчIру.[/pullquote]

Му къулагъасгу дуллай бушиврий мукIру хьура уттигъанну, ца жула кказит буккуясса барчаллагьрал чагъар сававну, нава бивсса ца идаралий.
АхIмад-Хан Султаннул цIаний­сса кучалийсса ДР-лул ГКУ «Республиканский центр социальной помощи семье и детям» тIисса Ух­ссавнил Ккавкказрай ца яла агьамминнувасса, ца жулла республикалий бакъа, мунил кьатIувгу цIа ларгсса Центрданун ккаллиссар.

Ва бур чIявусса халкьуннал буруккинну щаллу бувсса, 25 шинал авадан­сса тарих бусса центр. ХIакьину бавкьусса, нахIу-хIалимсса пишакартал зузисса центрданул коллективрал цимивагу дакIру къума ларгсса хъаннил, ниттихъал дардру цачIу дурхIуну дур. Центр тIивтIусса 1992 шинал шикку бувагу шанма отделение бивкIун бур: оьрчIащалсса ниттихъан, лихъачалтран кумагрансса; ургала акъа ливчIсса балугъравун къабувхсса оьрчIан кумагрансса; халкьуннан психологиялул кумаг буллалиминнансса. 2003 шинал шикку ялагу 4 отделение тIиртIуну дур.

Ва ттула макьалалийгу бусан ччай бур чани чансса ягу бувавагу ба­къасса мюрщултран кIулшивуртту дулавриха зузисса отделениялул хъунмасса захIматрая. Вания бусанну цахъи гихунмай.

Расулова Майрам РахIмановна, Республикалул Кулпатрансса ва оьрчIансса социал кумаграл центр­данул хъунмур:
— Шикку зий ттул сайки 26 шин хъанай дур. Ва чIумул мутталий центрданул чIирттан къабавсса, къаккавксса къумасса «угьругу», жуща бан бювхъумунихлусса «барчаллагьругу» бакъахьунссар.

Дахьва Центр тIивтIусса шинну Совет хIукумат лирсса, чIявусса халкьуннал оьрмурду буца-буцари бувсса, гьалаксса шинну дия. Му чIумал хIукму бувссар республикалул бакI дургьуминнал укунсса журалул Центр жучIава тIитIин. Тай шиннардий чIаххуврайсса Чачаннал аьрщарай хъанай бивкIсса ишругу хIисавравун лавсун, жул пишакартуран бигьалагансса гьантта-чIун къадикIайва.

Жул психологтал зий бивкIссар гай яла къизгъинми, оьр­мурдан нигьачIими кIанттурдай. Ччарча Басаевлул кьюкьри ххярхсса Къизлардал азарханалул иширттаву, ччарча Радуевлул къачагътал бувкIсса иширттаву, яла Бущихъиял, ЦIумадиял ва ЦIуссалакрал районнайн къачагътал ххявхсса ишир­ттаву. Украиннаву дяъви байбивхьуну, жучIанма бувкIсса лихъачултращалмур давугу жул психологтурал дачин дурну бивкIссар. Психологиялул кумаг бакъасса, Центрданул мукунма кумаг бувайссар халкьуннан докуметру щаллу бувавривугу ва цаймигу миннал багьу-бизулуцIун бавхIусса масъаларттаву. Гьарца отделениялул дуссар цанна ккаккан дурсса программа. Буссар шиккун багьсса хъами, оьрчIру цIубакIрай ххал байсса хIакинталгу, мукунма чагъардалми давурттаха зунсса юрист-пишакаргу. Жул Центр ЗахIматрал ва социал мюхчаншиврул министерствалийнни багьайсса. Миннал чулухагу жухмур ургъил-къулагъас ххуйсса дур.

Шикку дувайсса гьарца къулайшинна, кумаграл даву жучIан увкIсса мюхтажнан уквассар. Жул дуссар «вихшалдарал телефонгу» — 69-83-68. Ялагу хъунмасса барчаллагь учин ччай бур жула халкьуннайн. Хъинну дакIру тIиртIусса, ка тIиртIусса, цала кашилий мяш бакъасса халкь бур жула. Миннал так ца тавакъю бикIай жухь, цал цIа-бакI къацIурххуну, цаятувасса Аллагьнал ххуллийсса кумаг кьамул бувара тIисса. Ва жула Дагъусттаннал, жула буттал буттахъал ирсирай нанисса чумартшиврул ва чувшиврул лишанни.

Гулзагьра ЖахIпарова, чани чансса ягу бувагу бакъасса оьрчIан кIулшивуртту дуллалимур отделениялул хъунмур:
— Ва отделение тIиртIуну гьашину хьунтIиссар 15 шин. Ухссавнил Ккавкказрай жу цалчинмиру укунсса мюрщултраха зузисса. Ттул захIматрал ххуллул дайдихьугу ши­ччар хьусса. Отделение тIиртIуния шинмай хъуннасса дахIаву дуну зий буссару ДГПУ-рал коррекциялул педагогикалул кафедралущал. ЧIу къабаяйсса оьрчIан чирчусса программардал ялун жулами хъиривлаявурттугу ххи дурну, сакин дарду чани чансса оьрчIансса методикалул литературалул фонд. Чани чансса ягу бувагу бакъасса оьрчIансса школа республикалий бивкIссар так Избербашрай.

ЦIанагу зий бу­ссар му. МахIачкъалаллал 50-мур школалийгу буссар яруннал муша­къатсса оьрчIансса классру. Школалийн бучIаннин цукунсса-дунугу кIулшивуртту мукунми оьрчIан дулайсса кIану жулла республикалий 2003 шинайннин бувавагу къабивкIссар. Я оьрчIал садикирттаву бакъассар.
Жула халкьуннал дур, муша­къатсса, аьй дусса оьрчI бухьурча, му кьюлтI бувайсса, чин ккаккан къабитлатисса къаххуйсса аьдат. Муния, цанна кулпатран аькьува хьурча дакъа, цичIар ххуйсса да­къар.

Мушакъатсса оьрчIацIун психологиялул чулуха хъунмасса зарал хъанахъиссар му оьрчIал нитти-буттангу. Хаснува хъунмур чIун оьрчIащал гьан дуллалисса нитти­хъан. Шиккун дахьва бувкIни чани чансса ягу бувагу бакъасса мюрщулт бикIай вахIшисса, ссахухчIав гьан буллай бан къашайсса, цахухва цивппа лавгсса, гьарзатрая нигь-ццах дусса. Жу ми чан-чанну тIий, вайми оьрчIалгу кумаграйну цала «къума ларгсса дунияллия» ябуцан банмур бувару. ЖучIан бучIайссар, 3 шин хьуну, дарсирайн гьан хьхьичI шиннардивусса оьрчIру. Гьарца группа 7-12 оьрчIая салкьи бувай­ссар. Яруннил мушакъатнугу, Аллагьнал укунми оьрчIан цайми каширду дуллуну лякъай. Вайннал каруннал, кIиссурттал кахлил кIул дувай чагъарданул ягу цамур затрал ранг. Майралун дургьуну, кьункьайну кIул дувай цала хьхьичI дирхьумур ци дуссарив. Цала ялун увх­сса инсан шаттирдайну, аьтрилул кьункьайну, ссихIирайну кIул увай цу уссарив.

ЖучIан бувкIни ятсса, я жущал, я шиккувасса оьрчIащал хIала къабухлай бивкIсса оьрчIру, тяхъа бувккун, кьянкьа-кьурчIи хьуну лагайссар центрдания.
Ларгсса шинал Ухссавнил Ккавкказуллал регионнал дянив Кьуран буклакисса ца конкурсрай ххув хьусса, янин чани бувагу ба­къасса душ жул центрдания бувксса душри – Кеймалова Фатима дахьва шиккун бувкIни 5-6 шинавусса чIивитIуя бивкIсса.

Укунсса ишру цагу-кIивагу ба­къар. Центрданул хъуннасса дахIаву дуссар шагьрулул поликлиникардаву зузисса яруннал хIакинтуращал, Каспийскалийсса Микрохирургиялул клиникалущал ва Чани чан­сса халкьуннал сакиншиндаращал. Минналли жучIан тIайла байсса укунсса оьрчIру бусса кулпатру…
ЧIявуя Гулзагьра ЖахIпаровал ттухь га кьини цала оьрчIал дуллалисса ккаккиярттая, хьхьичIу­н­найшивурттая бусанссагу, кка­ккан банссагу. Жу ихтилатрай буна, «тихий час» баян бувну, ттун нахIу шанурдайсса, амма ттигу шанавух гьан бувасса чIивитIулт бакIрайн багьуна.

МарцIсса, гъилисса къатлуву, чIиру кунма, ганиннин тIуркIу тIий бухьунссия: ттигу дурая гайннал хъиривсса игрушкартту, краска-альбомру, кьалантру батIин. Янин чани бакъасса оьрчIал каруннал дурсса затирдал чIюлу бувну бия къатлул чIиртту, шкафрал чIамурду, чIавахьулттайсса пюрунтру.
Ттулмур дакIнивугу дурарагу ца калима щуруй дия: «Я, Аллагь, нитти-буттан булайсса оьрчI цIуллу-сагъсса, тирххандарансса була!» — тIисса.