Чил миналий цалама куна

orden_9Махъсса ппурттуву, Украиннаву дяъвилул ишру сукку хьуну махъ, жува мудан буруккинттарай буру тикку ялапар хъанахъисса Дагъусттаннал халкьунная. Тай дяъвилул питнарду сававну тайннайнгу щавщи биллай бухьунссар тIий, оьвтIийнма бур тайннал гъанчугу.
Ва ххуллухсса ихтилат хьунни, цIанасса тиккусса оьрмулия ва тагьардания цIухху-бусу буллалисса, Киев шагьрулий ялапар хъанахъисса, Хъусращиял шяравасса,
Пауэрлифтинграл Федерациялул президент Базаев Сиражуттин ХIажирамазановичлущал.

Цуппа цалла даву кIулсса, гьунар бусса инсантуран чIявуну цаява буслан, пахру-ххара буллан къаххирар, цанчирча миннал дуллалимур укуннагу чIалан дикIай ва мукунсса инсантал ччяни машгьургу шай. Украиннал яла агьамминнун ккаллисса телеканаллайгу ччя-ччяни ккаккан бувай спортраву мадарасса хьхьичIуннайшивуртту лайкь дурсса Базаев Сиражуттиннуясса сюжетру ва интервьюрду.

— Сиражуттин ХIажи­рамазанович, буси виява, инава Украиннаву ялапар хъанан, зун ци савав хьуссарив.
— Увссара, хъуна хьуссара на Хъусращиял шяраву. Хъусращиял дянивмур даражалул школагу къуртал бувну, дуклан увхра Ростоврайсса Муххал ххуллул транспортрал инженертал хIадур байсса институт­равун. Тикку дуклай ца шин шайхту, увцунна Днепропетровский областьрайн аьралуннаву къуллугъ буллан. Аьралуннаву къуллугъ бувну къуртал шайхту, Чернобыллал АЭС-рай хьусса авариялул зараллу бухлаган буллан ялагу ца дачIи шинайсса тиккува ацIан багьуна. Тикку на ччя-ччяни Киев шагьрулийн аьрали бигарду биттур бан тIайла уккайвав. ЛяличIину ххуй бизайва ттун Киев шагьру, яла ттун пикри хьуна, Ростоврайсса дуккавугу кьариртун, тиккува ацIан. Киеврай дуклан увхра Украиннал шяраваллил хозяйствалул академиялул экономикалул факультетрайн.
— Пауэрлифтинг – му цукунсса, ци спортри. Ина ляличIину му спортрал жура циван язи бугьав?
— Аьралуннаву къуллугъ буллалисса чIумал жул штабрал начальник икIайва лачIун уккаврил спортрал мастер. Мунал цалва группалувунгу хъунмурчIин кьамул байва Ккавкказнавасса оьрчIру. Украиннал шяраваллил хозяйствалул академиялуву дуклакисса чIумал 1-мур курсирайва на лачIун уккаврил тренировкардайн занан ивкIра, амма секция чIивисса бия, мукьа-ххюя дагъусттан оьрчI ия. Тренер акъанува жува лахьлай хIарачат буллай буссияв.
СССР лирсса тай шиннардий вана укун хIасул хьуна спортрал цIусса жура – пауэрлифтинг тIисса. СССР-данул заманнай пауэрлифтинггу, каратэ ва цаппара цаймигу журалул къадагъа дирхьусса спортрал сияхIравун дагьлай диркIссар. Пауэрлифтинг хIасул хьуну дур 3 журасса спортрая. Шикку цал архIал штанга гьаз дуван аьркин­ссар 3 журалий. Спортсменнан шаннагу журалий штанга гьаз дуллалини шан-шамийлла гьаз дувансса ихтияр дуссар. Яла, гьарца упражнениялул яла ххуйми хIасиллайн бувну, кьимат бищайссар. Пауэрлифтинг Олимпий тIуркIурдал программалувунгу къабагьлагьиссар, амма чIал къавхьуну мивун багьантIисса программалул кандидат хъанахъиссар. Яла агьамми ва сий думи соревнованиярттугу шайссар 4 шинай цал – ми Щалвагу дунияллул тIуркIурдур.
— Оьрмулул цими шинаву занан бучIиссар тренировкардайн?
— Украиннал гьарцагу региондалий ва райондалий оьрчIансса ва чIава жагьилтурансса спорт­рал школардай буссар пауэрлифтинграл отделенияртту. АцIра шинавун бивминнан бучIиссар тренировкардайн занан. БикIай ччянива заназиссагу, му оьрчIал бюхъу-гьунарданух бурувгун. Цакуну оьрчIахьхьун штанга къадулайссар, шинал лажиндарай му аьркинссар личIи-личIисса тренажердай хIадур хъанан, лечлан, цаймигу упражненияртту буллан. Опыт бусса тренернан кIулссар оьрчIащал цукун зун аьркинссарив.
— Му спорт цIуллу-сагъшиврун, хаснува душ­варан, къазарал­ссарив?
— КъакIулну зурча, гьарцагу спортрал жура заралссар, душваран бакъассагу. Чара бакъа хIисавравун ласун аьркин­ссар миккусса тIалавшиннарду. Хъаннинсса тренировкарду, масалдаран, дуллалиссар миннул организмалун цанна хасъсса. Жул командалуву оьрчIру бувсса душругу бур дунияллул чемпионкахъал цIарду ларсъсса. Декретрал отпускалия махъ ми цIунилгу зана шай спортравун. Чурххал циняв бювчIунбиширттайн гуж бутлатисса спортрал жура бунугу, ва архссар хъаннил культуризмалия. Жул душру кьатIушав буккайхту, спортсменкахъул хIисаврай, итталунмагу къабагьай. Авурсса чурхру бусса душру бур, мунияту дакI дарцIуну учин бюхъанссар пауэрлифтинг­рал спорт хъаннин хайрссар куну.
— Вила цалчинма тренер дакIний урив?
— Ттул цалчинма тренер та чIумал кIусса атлетикалул дунияллул халкьуннал классрал СССР-данул спортрал мастер Виктор Налейкинни. Махъ яла муная ттул гьалмахчу хьуна, ца даврий цачIу зий буссияв. КIилчинма тренергу Украиннаву цIадурксса тяжелоатлет Василий Алоеври. Жу шамунналагу Украиннал пауэрлифтинграл федерация хIасул бувссия. ХIакьинусса кьинигу архIал бавкьуну зий буссару.
— Цуку-цукунсса соревнованиярттай ххув хьуссара инава?
— Зунттаву захIматсса давур­ттив дуллай хъуни хьусса циняв оьрчIру кунма, нагу захIматрал иялну сасан увсса ияв. Спортравусса ттул хIарачатрал хIасиллугу най дунура оьккисса дакъая. СССР-данул спортрал мастер хьура 1990 шинал. Му шиная 2002-ку шинайн ияннин Украиннал командалуву ивкIра. МуницIухва зий ивкIра федерациялувугу, цал – вице-президентну, яла – генеральный секретарьну. 1992-ку шинал дунияллул халкьуннал классрал спортрал мастер хьура. Украиннал чемпион ва рекордсмен хьура. 1993 шинал хьура Европанал чемпион. 1995 шинал тIурча – дунияллул чемпион. Дунияллул чемпионнал цIа цIакь дував 1997-1998 ва 1999 шиннардий хьусса чемпионатирттайгу. Ттул дур Украиннал лайкь хьусса спортрал мастернал цIа. 2002 шинал соревнованиярттай гьуртту хъанахъаву кьадиртун, на Украиннал хъаннил командалул хъунама тренерну зий айивхьура. 2005 шиная шинай зий ура личIи-личIисса оьрмулул тяжелоатлетътурал командалул хъунама тренерну. На каялувшиву дуллалисса ппурттуву жул команда кIийлла ххув хьуссар Щаллагу дунияллул тIуркIурдай ва мукьилла Дунияллул чемпионтал хьуссар, хъинну гужсса муттаэтуращал – Аьрасатнал ва Американал командарттащал данди бувккун. Пауэрлифтинграл дунияллул рекордирттал кьунниха ливчусса процентру жул спортсментурал даврил хIасиллур. Мукунсса хьхьичIуннайшивурттахлу ттун дуллунни Украиннал лайкь хьу­сса тренернал ва Украиннал физкультуралул ва спортрал лайкь хьусса зузалал цIарду.
— Буси Пауэрлифтинграл федерациялул президентнал бигардая.
— Украиннал Пауэрлифтинграл национал федерациялул президентнал къуллугъ му чIурду буллуну увчIайсса къуллугъри. Федерациялий каялувшиву дуллалисса давурттай лахъину зузисса ухьувкун, ттун даврил опыт цIакьсса хьунни. БувчIавуртту дуллалисса конференциялий ттулламур кандидатурагу дирхьуссия президентнал къуллугърайн. Ттул муттаэну ия спортраву хъинну машгьурсса украин миллатрал инсан. Жул идара хъинну демократичнай­ссар, каялувчитал, миллатрах къабурувгун, бюхъу-хIарачатрах бурувгун бувчIайссар. Мукун увчIунна нагу. Шиккува бусан, Украиннаву цамагу лаккучу уссар ххуйсса къуллугърай: Гъумучатусса Нурулислам Аркаллаев зий ур Украиннал дзюдолул федерациялул президентну. Федерациялул президентнал ялув ацIаву дайссар циняв подразделениярттай: тренертурал советрай, судьятурал коллегиялий, финансирдалсса, Украиннавугу, кьатIаллил билаятир­ттайсса соревнованиярдайнсса хIадуршиннаралсса, гьаннайсса къайгъурду чIявур. КьатIаллил билаятирттал идарарттащал дахIаву цIакь дувару, щаллагу дунияллул федерациялул давриву гьуртту шару, царагу конгресс ва семинар лях гьан къадитару. Федерациялувусса даву дакъагу, на ура Украиннал спортрал комитетрал исполкомрал членнугу, Украиннал спортрал министерствалул коллегиялул членнугу, мукуна Украиннал спортрал Жяматийсса советрал членнугу. Дулланмур мудангу чIярур, ка хъирив къалаллай икIара.
— ХIакьину Украиннай хъанахъимунил хIакъираву ци учин бюхъанссар?
— 1988 шиная шихунай на яхъанай ура Киев шагьрулий. Ттул кулпатгу бур украин миллатрал инсан, Инна тIисса. Жул бур 19 шин хьусса оьрчI ва шин ва дачIи хьусса душ. На, спортрайну гьашиву къадурну, политикалуву хъанахъимунил хъирив ивзун икIара. «УДАР» тIисса партиялуву Украиннал халкьуннал депутатнал кумагчира. Арснащал архIал гьуртту хьуру Майдандалийсса ишир­ттаву (Аьрасатнаву тIийкун, жу «МайданутIийссару») . Украиннавусса иширттая Аьрасатнаву щала тIайлану буслай бакъар. КIива мукъуйну учин, цир хьумур. Халкь, танийсса президент Януковичлуя ва мунал командалия рязий бакъа, митингир­ттайн буклай бия. Агьалинал маэшат ялу-ялун ялавай багьну най бия. Януковичлул лагма-ялттуми тIурча мультимиллиардертал хъанай бия. БувчIлай бурхха бюджетрал, халкьуннал арцуй давла буллай, авадан хъанай бушиву. Агьали мукунсса иширттая рязий бакъа бия, сукку хьуна президентгу, мунал тарап дургьумигу билаятрая буккан бан. Мунийну иширттал ахир хьунссия. Дяъви сававну, гьарзат ухчIинларай дагьуна.
Ца хIисавравун ласунсса кIану цамургу, къиримнал татарнал ва жулва, лакрал, аьмсса пахрур АхIмадхан Султан. Мунал биографиялия хавар буманан кIулссар АхIмадханнул нину къиримнал татарка бивкIшиву, цила чIумал Сталиннул репрессиялул щатIахьхьун биривну Къиримнава буккан бувну бивкIшиву. Тай хъинну захIматсса чIунну диркIнугу, АхIмадханнул цува къиримнал татарнахлу ушиву баян був­ссар, амма цалла нину дакъа мунаща репрессиялул щатIаща тархъан дуван къархьуссар. Лак хIакьинусса кьини АхIмадханнул хIурматран, мунал цила чIумал увкумуницIун бавкьуну бикIан аьркинссар. Татарнахсса бургаву мунал куннасса дикIан аьркин­ссар. Къиримнаву оьруснацIун бакьлай буссар, татарнахлу къабуклай. Жувания мудангу пахрурдай бикIару АхIмадхан жула виричури тIий. Аьсрурдая аьсрурдайн Украина хъита тIутIисса тархъаншивручIанни. Ссаву ци буссарив махъату чIалантIиссар.
— Ина Ккавкказнава­сса ушаву вил даврихун тачIав дахчуссарив? ХIакьину украиннал агьалинащал ци арарду дур?
— Сайки 30 шинни ттул Украиннаву. На къаивсса кIану ши­кку бакъассар, амма цалагу ттула чулухунмайсса зид хIисав хьуну акъара. Мазралмур проблемагу ляхъан бувсса масъалар. Ттун украин маз ххуйну кIулли, документациягу украин мазрайсса бур. Цивилизованныйсса билаятрай инсан ци миллатрал ушивунияр гражданиннал статус хьхьичIунссар. Агана инсан билаятран хайрну зийгу, къуццу тIийгу ухьурчан, му ци миллатрал ухьурчангу личIишиву цири. Шикку Ккавкказнавасса чIявусса бур хъуни-хъунисса къуллугъирттай зузисса. Ми хъинну сий дуну ва хIурматрай бур.
— Дагъусттаннащал вил ци хIала-гьурттушиву дур, учIарав буттал шяравун, Хъусрахьхьунгу?
— Дагъусттаннай циняв ттул гъан-маччами яхъанай бур. Бу­тта, уссурвал, ссурвал, миннал оьрчIру. Мудангу Дагъусттаннай хъанахъимунил хъирив агьну икIара. Цуксса хIайпнугу, ччя-ччяни учIан къашай. ДакI мудангу кIункIу тIун дикIай Ватандалух ххуцI увккун. Интернетраву соцсетирдайхчIин гъанминнащал мудангу дахIаву дуну ура. Ми ттулгу, ттул кулпатрал ялун бучIантIимунилгу балаллий бур, дяъви буссаксса хIаллайвагу шинай нану тIий бур. Дяъви буну тIий чунчIавгу ша ласун ччай акъара. Тагьар къулай шайхту учIанна оьрчIащал Да­гъусттаннайн.
Ихтилат бувссар
Имара Саидовал,
ПатIимат Рамазановал.