ЦIуccа къуллугъчинал цIусса умудру

marsh_10Уттигъанну МахIачкъала шагьрулул Кировлул цIанийсса райондалул администрациялул хъунаману ивтунни Сагидов СалихI Камалович. Ванал каялувшиву дуллалисса райондалий чIявусса лакгу ялапар хъанай бухьувкун, миннангу хайр-мюнпатрансса ихтилат жула дянив хьунтIишиву кIулну, оьвчарду жулва редакциялийн СалихI Камалович Сагидовлуйн.

Жулла республикалул хъунаманал цалва ихтилатирттаву ччя-ччяни кIицI лагай агьамсса къуллугъирттай бацIансса жагьилтурах мюхтажну бушиву. Уттигъанну МахIачкъала шагьрулул Кировлул цIанийсса райондалул администрациялул хъунаману ивтунни зун гъирагу, дакIгу ду­сса, укунсса даврил опытгу бусса, ттининнин цува зий ивкIсса даврийгу агьалинан бусрав хьуну ивкIсса, жагьилсса каялувчи Сагидов СалихI Камалович. ЧIярусса, хъунисса давурттив дансса, захIматсса масъалартту чулийн буккан бансса ниятрай увкIун ур СалихI Камалович ва къуллугърайн. Лакрал чулуха­сса къуллугъчитурал ккурандалуву ххи хьунни дугърисса, гьунар ххисса, жагьилсса лаккучу. Ва буниялагу хъунмасса шагьрулул шанма бутIул ца бутIа кIунттихь бусса, жаваблувшинна хъуннасса къуллугъ бур. Ванал каялувшиву дуллалисса райондалий чIявусса лакгу ялапар хъанай бухьувкун, миннангу хайр-мюнпатрансса ихтилат жула дянив хьунтIишиву кIулну, оьвчарду жулва редакциялийн СалихI Камалович Сагидовлуйн.
[tube]http://www.youtube.com/watch?v=Gq3hcUVeai0&index=5&list=UUrAEXy1rh2oE5zHIyiq7Y8g[/tube]
— СалихI Камалович, ина хъуни къуллугъчитураву цIусса инсан ура, чIявучин уттигу къакIулсса, буси виятува.
— На увссара 1982-шинал ЦIуссалаккуй Чапаевкаллал шяраву. Чапаевкаллал дянивмур даражалул школагу къуртал бувну, дуклан увхра Дагъусттаннал Педагогикалул институтравун. Мугу къуртал бувну, зий ивкIра жура-журасса давурттай. 2002 шиная шихунай зий айивхьура Новостройрайсса строительный компаниялий. Му даврийгу жу республикалул шагьрурдай ва районнай дуварду цикссагу агьали ялапар хъанансса къатри. Жул строительный организация дуссия мукунна Ккуллал райондалийгу къатри дуллай. Мукун бакIрай агьра на Ккуллал райондалийнгу. КIиккугу ттуйн вихшала бунни Ккуллал райондалул администрациялул хъунама Саэд Сулаймановлул хъиривчунал къуллугъ, 5 шин дав на му къуллугърайгу зий, миннувагу махъсса ца шин дав кIава къуллугърай цалчинма заместительну зий. Яла шила дуркIунни ва къуллугърайн оьвтIисса тIалавшинна. Нагу, муния хъиннува рязий хьуну, увкIра.
[tube]http://www.youtube.com/watch?v=f4ksIyzRW9E[/tube]
— Ккуллал райондалий­сса даврия вил цукунсса асарду ливчIри? КIай вияту рязийну бияв, инава цуксса рязийну ливчIра кIайнная?
— ТIайламур бусан, ххуйсса давугу дия ттул, халкьгу ххуйсса бия. БакIрай ттул даву дия агьалинал мюхчаншиву дуруччаву мурадрайсса. Мунияту ттун ччя-ччяни хьунаакьин багьайва халкьуннащал. Мукуна на ивкIра антитеррорданул комиссиялул председательнугу, дачин дурну ивкIра жагьилтурал политикалул давугу. Хъунмасса барчаллагьрай ура ттуцIунма бавкьуну зий бивкIсса кIай агьалинайнгу. ЦIуппурттуву бикIайва «Вагу цури, вагу чари лявкъусса, жула акъассарив», тIисса хаварду баллай. Ххуйну пикри барча, мугу тIайласса зат бур. Инсантуран кIул хьуну махъ гьакссагу хIурматрай бикIайва. Ми ттуява рязийну бушиву дикIайва ттулла давриву агьаммургу. Къуллугърайсса ягу укунмасса инсантурал дакI марцIну ссалам буллалисса чIумал, пахругума бикIайва вайннан нава укун санну урахха тIий. Мукунсса инсан ишинсса кIану бакъа икIайссияв, тIайламур бусан. Сант дунура, кIицI лаган, райондалул хъунама Саэд Сулайманов ххишала акъа хIарачат бусса, хьхьичIун ливчусса, кIа даврил хъунмасса опыт бусса инсан ия. Саэд ХIасниевичлул гьарица райондалун хасъсса программа дахьра дуккайхту, хъирив ивзун, анаварну иширайну дузрайн дуккан дайва. Уттигу му чулухунай хъинну хIарачат бусса, итххявхсса ур му. ХIакьину ттун кIукун цалла даву кIулсса каялувчитуращал зий ивкIсса даврил опыт хъинну бучIи лявкъунни.
— Кировлул цIанийсса район МахIачкъалалив яла захIматмур ва хъу­ннамур хъанай дур. Гиккусса давурттава яла захIматмур ва бакI цIуцIимур цумур хъанай дур?
— Мяйжаннугу, щалла рес­публикалий яла хъуннамур район хъанай дур Кировлул цIанийсса район. Микку ялапар хъанай ур 246 000 инсан. Ва райондалувун дагьлай дур 8 шяравалу, гай шяраваллавугу 20 000 инсан усса поселокру дур. Нава даврийн учIайхту, му иш хIисавравун лавсун, циняв шяраваллал халкьуннащал хьунаакьинсса график бувссия. Ивра на ми циняв щархъавун, га остров Чеченьдалийн ияннин. Мяйжаннугу, халкьуннал чIявусса рязий бакъашивуртту дур, чIявусса масъалартту бур аьрщарал. Гикку дур дачIин ккаккан дур­сса 1600 участокрава дурагу 200 гиккувасса агьалинан дуллуну, вайми шагьрулуву яхъанахъисса инсантурайх дарчIуну. Къат­ригу норма дурурччуну бувну бакъар. Бур масъала цIинцI, ччюрк духхаврил. ХIакьинусса кьини шагьрулул хъунама МахIаммад Сулаймановлул вай циняв масъаларттах хъуннасса къулагъас дуллай ур. Хъанай дур тамансса къулайшивуртту. Цалва къуллугърал буржру дакI марцIну биттур къабуллалисса мадарасса халкь букьан бунни. Масалдаран, мува Семендердай тай циняв ххуллурду бувгьуну бия ччюрклил. Ва масъалалул хIакъираву, шагьрулул хъунаманал тIалавшиннарайн бувну, хIасул дурну дуссар цIусса управляющий компания. Лавсун машина, трактор, агьалиная арцу дартIун, щархъавух буссар чапалшиву датIлай занай. Мяйжаннугу, ва щалла канилун ласун захIматсса, давугу гьарзасса район дур. ХIакьину райондалий яла агьамми масъаларттугу бур ЖКХ-рал , строительствалул, ччюрклил. Буру жущава шайкун, хIарачат буллай, вай масъалартту дузрайн буккан буллай зий.
— Зул зулва бюджет ба­къасса кIанай, ми ма­съалартту дузал буллан бигьанугу бакъахьунссар…
— Мяйжаннугу, ххуллу бакьин бан тIий, щин дуцин тIий ягу цайми иширттан аьркинсса арцу жу шагьрулул администрациялийн аьрза чивчунур тIалав дайсса. Жу хъанай буру территориальный орган. ЖучIа бакъассар жулва бюджет, халкьуннал мажлис. Мунияту жу жура дувантIисса даврин арцу тIалав дуллалисса аьрза шихун чичлачиссару. ЖучIа бакъагу, шагьрулул циняв районнал бур му масъала. Уттинин дирхьуну диркIун дур му даву мукун шагьрулул хьхьичIавасса хъунаманал. Утти къакIулли хьунссарив му ишираву дахханашиву.
Амма шагьрулул хъунаманал тIалавшинна жуя хъуннасса дур. Районнал даврияр шагьрулул даврил жям хъанахъисса тIий, жуяту даву тIалав дуллай, ялув авцIуну ур. Гай давурттивгу дуллан захIматну бур цичIав кIунттихь дакъасса чIумал. ЧIалай аьмну даву мяйжаннугу районная хъанахъишиву, хъунамагу цащава бюхъайкун чIарав ацIай. Цувагу районнал давривух мудан хIала увххун, дакI марцIну, щялмахъ бакъа даву дуллалиминнан ххуллу тIивтIуну ур. Яла-яларив, ванал гьарца кIанай цалва увкусса махъ бацIан бай. Мудан инсантуращал хьунаакьлай ур, жущал архIал остров Чеченьдалийнгума учIанна тIий ур.
— Шагьрулул архитекторнал цукунсса тIалавшинна дуссар цIанакул дуллалисса къатрал ялув, усса­рив цучIав мунил ялув ацIайсса?
— ЦIуну ивтсса шагьрулул хъунаманал шагьрулий дуллалисса циняв къатрал хIукуматрал кка­ккан дурсса кьяйдарду дуруччаву мурадрайсса кьянкьасса хIукму бунни. Хаснува му Семендердай дуллалисса къатри дур ихтияр дакъана дурну. ЦукунчIав бучIину бакъар хасъсса органная проект ккаккан къадурну, ихтияр къаларсунна къатри дуллан. Цинявннангу чIалай бур хIакьинусса кьини царагу хIукуматрал тIалавшинна биттур къадурну, цикссагу къатри дурну душиву. Мунияту шагьрулул хъунаманал циняв мукунсса службардащал дахIаву дусса идарарттай зузими ва мукунсса давурттив хьун диртсса циняв инсантал букьан бунни. Цалва аппаратравугу га хъунаманая та чIивиманайн бияннин циняв баххана бунни. Жухьгу ур тIий чапал хьусса инсан маитару, циняв баххана бара тIий. ХIакьинусса кьини 400-лийсса чIярусса зивурду дусса къатри дансса постановленияртту къалпсса бушиврий ккаккан бувну бур. Мугу чансса иш бакъар. Мигу хIакьинусса кьини дацIан дурну дур. Архиврава бакъа хьуну бур постановлениярду бусса 4 лува. «Зеленкарду» бур чIявусса къалпсса буллуну, му иширайн бувну регистрационный комиссиялул хъунама укьан унни. ХIакьину шагьрулувусса документру щаллуну бума акъа къатри дуллалисса цама цучIав акъассар.
ХIатта хIакьинусса кьини «Зеленка» бусса бур та жулва шагьрулул площадьрал аьрщарайнгума. ДачIинсса аьрщи духларгун, хьхьирийгума дур инсантурайх дарчIуну аьрщив.
— Аьрщарал масъалалул хъирив ччюрклил, чапалшиврул масъала агьамсса масъалану ккаллину бур. Мунил хIакъиравугу Кировлул цIанийсса район дур захIматсса. Инава увкIун мукьах му масъала цукун щаллу бан бю­хъанссар?
— ЖучIава шагьрулий 705 000 инсан ур ялапар хъанай. Гьарца зат дур цалашиврий дацIан дурну. Водоканал, теплоэнерго, хIасил циняв ресурсирдал дузал байсса идарартту бур цайва чивчуну. ХIакьинусса хъунама ур кару дархIуну, ми зана ритан шаймур буллай. Бюджетгу бур ялу-ялун чIиви буллай най. Масалдаран, хьхьичIра диркIун дур бюджетраву ЖКХ-лун 2 миллиард ва бачIи арцул ккаккан бувну, хIакьину мунин итабавкьуну бур бувагу 530 миллион. Ми иширттан аьркин дансса техникагу жучIара хъинну ссуссукьуну дур. Дурагу дусса 120 техникалува миннуягу дачIи дух­сса дур. Масалдаран, ттучIа бур 7-8 машина. Ми машинартту цукун зий бурив ххал буллай, график бувну, хьхьувай ссят шамунний бивзун занай буссия жул зузалт. ХIакьинусса кьини хъунаманал ларсун бюджетрал кредит, машан ласлай ур 20 цIусса техника.
Жулва агьали цивппагу кьатIушах марцI-чапалшиву дуруччаврил чулухунмай захIматсса инсантал бур. Миннан бувчIлай бакъар ччюрк дичайсса къуршавун строительный мусор дирчуну, гай ххилаххисса техникалийн гуж багьну, зия хъанай душиву.
— МахIачкъала Ккавкказнавусса циняв шагьрурдава яла щюллишиву, паркру чансса бусса шагьрулун ккаллину бур. Кировлул цIанийсса райондалий дуссарив архитекторнал му чулухуннай дансса даву?
— Хъунаманал хIукмулийн бувну, ккаккан дурну дуссар мукунсса парк бувансса 17 гектар аьрщарал. На учIавривун жулла хIаятравугу 3 кьини зий субботник дарду. Жу хIаят низамрайн дурцуну гьунттий кьинива агьали цалва оьрчIащал бигьалаган бувкIун бия.
— СалихI Камалович, ва захIматсса даву бакIрайн ласаврия пашман хъанангу икIарав инава?
— КъаикIара, даву ххуйсса дур, ттунна зун гъира бусса дур. Къумашиву дикIай так ттучIанма вихшалдарай бувкIсса инсантал циняв рязий бан къашаврия. Ттуйнма ва жаваблувсса къуллугъ вихшала баврийну, ччай бур цIусса давурттив дуллай, ххуй-ххуйсса дахханашивуртту дуллан.
— Уттигъанну Кировлул цIанийсса райондалий цIусса базарду тIитIлай бур тIисса хаварду бияхха…
— Бувассар му тIитIлан. Бур мукунсса пикрирду, шийхгу чIявусса агьали бушиврийн бувну, миннангу къулайшиву хьуншиврул цIусса базар шагьрулул зума-къирагърай тIитIинсса. Ва цIусса хъунаманал планнаву бур, инвесторталгу лявкъуну, гьашину вай циняв базарду шагьрулува бизан буван. ХхуллуцI барча, гайва пробкарду хъанан най бур. Хъунисса шагьрурдайгу бур мукунсса базарду циняв шагьрулул зума-къирагъирдайн бизан бувну.
— СалихI Камалович, ина ура циняв лакрал масъалартту кIулсса, лакку мазгу ххуйну кIулсса инсан. Вил пикрилий, Лакку билаят уттава буккан буван хьхьичIра-хьхьичI ци дуван аьркинни?
— Ххуллурду бувну махъ, цив­ппа ялапар къахъанарчагума, къат­ри дуллай, шяраваллурду утта­ра дукканссия. Ххуллул бикIу, газрал бикIу масъалартту жува циняв, къуллугърал бияла бусса инсантал, чIарав къабацIарчан, щаллу бан хъанай бакъар. Ттунма кIулссаксса, ми масъаларттал чIарав бацIайсса бур жулва лак­раву Артур Анварович, Шарип Шарипов. Мукъуйну бунугу чIарав бавцIусса чIумал, даву дачин дан бигьану бикIанссия.
— ЦIуну увкIсса, оьрмулул жагьилсса ина цIусса коллективрал цукун кьамул увра?
— Даврил къуллугъ дакI марцIну биттур буллалисса, даву канилух дурксса инсантал ттул чIаравгу бавцIуну, бавкьуну зунтIиссару учав. Цалла даву ххуйну кIулсса пишакарталгу къуллугърал лахъ бав. Жу куннащал куннал маз лявкъуну бавкьуну зий буру.
— СалихI Камалович, буси тти вилва кулпатраягу.
— Ттул ппу ГьунчIукьатIатуссар, нину Бярнихасса, кулпат бачIи -Вихьлия, бачIи яруссанная бур. Жул ур кIия оьрчI ва ца душ, цивппагу марцIну лакку мазрай гъалгъа тIутIисса. «Буттай, кIийнмай та гьанну?» — тIий бу­ссар цивппагу, Лаккуй аьдат хьуну. Нину дуссар Чапаевкалий яхъанай. Мугу, захIмат буллай аьдат хьуну, уттигу цилла хозяйство ядуллай дур. Уссу Сагид уссар Новостройрайсса строительный фирмалий зий.
— Барчаллагь, СалихI Камалович. Вин тIайлабацIу баннав, кабакьиннав вицIун. Вил гьунаргу, жангу, кьудратгу диял хьуннав вилва къуллугърал бурж лажин кIялану биттур бан.
Качар ХIусайнаевал
бувсса ихтилат чивчуссар
Имара Саидовал