Хъуннасса байрандалийн хIадур хъанай

Жулла республика хIадур хъанай дур 2015 шинал Дарбант шагьрулун 2000 шин хъанахъисса байран цил багьайкун тIайла дуккан. Мяйжаннугу, ва байран хьунссар ца республикалул даражалий дакъа, щалвавагу Ухссавнил Ккавкказнал, хIатта Аьрасатнал даражалий дуллалисса паччахIлугърал хъуннасса байранну.

Аьрасатнал ца яла хьхьичI­вамур шагьрулун ккаллийсса Дарбантуллан цал бу­ссия 5000 шинни хъанахъисса тIий. Ялагу ми шинну 2000-ннийн дирчунни. Му даталул лагмагу чIявусса бястру, ихтилатру хьунни.
Му иш цукун бухьурчагу, ялун нанисса шинал хьунадакьин най бур шагьрулул бюхттулсса юбилей. Му даву багьайсса даражалий дувангу итабавкьуну бур 1 миллиард 755 миллион 400 азарда къуруш арцул. Миннувагу федерал бюджетрава итабавкьуну бур 1 миллиард 228 миллион 780 азарда къуруш, республикалулмур бюджетрава — 526 миллион 620 къуруш. Вай арцух хъинну чIярусса давурттив дуллай ва дуван най бур шагьрулул юбилейрал хьунийн: Дарбант шагьрулул культуралул гьайкаллу дакьин дуван, 1830-1834-ку шиннардий оьруснал чичу, декабрист Александр Бестужев-Марлинский ялапар хъанай ивкIсса къатта бакьин буван, Нарын-Къалалул чIиртту, шагьрулул кIичIиртту, паркру, хьхьирил зума цил багьайсса даражалийн дурцуну, дакьин дуван ва чIярусса цаймигу давурттив.
Ми арцува шагьрулул юбилейрал лагрулуву дувантIисса культуралул мероприятиярттан ккаккан бувну бур 3 миллион 786 азарда къуруш арцул. ДР-лул Культуралул министерствалуву бувсъсса куццуй, Дарбантуллан 2000 шин хъанахъисса иширацIун бавхIуну, дуван най бур личIи-личIисса культуралул-тарихрал ва музыкалул фестиваллу, концертру, конкурсру, выставкарду. Вай арцувату 2 миллион най бур ми иширттан. БачIи миллион харж бан най бур «Самый древний город России» цIанилусса передвижной фотовыставкалун. Му выставка диянтIиссар Аьрасатнал хъуними шагьрурдайн. Фестиваллал ва выставкалул оргкомитетрал давурттан итадакьин дакIний бур миллиондалия лирчусса арцу.
Дарбант шагьрулун 2000 шин хъанахъисса шадлугъ дувантIисса 2015 шин дучIаннинна ДР-лул Культуралул министерство ччянива байбивхьунни му иширан хас дурсса культуралул давурттив дуллай. Мукун, уттигъанну республикалий, му иширан хасну, ххишала дакъа лавайсса даражалий хьунни «Горцы» цIанилусса аслийсса культуралул ва фольклорданул фестиваль. Мунивух гьуртту хьун республикалийн бувкIунни чил билаятирттаясса ва Аьрасатнал регионнаясса коллективру. Му фестивальданул лагрулуву республикалул хъамал Дарбантливгу бивунни, гиккугу хьунни дунияллул халкьуннал дянивсса фестиваль «Дербент на перекрестке цивилизаций», мукунна халкьуннал канил касмурдал регионнал дянивсса выставка «Кавказский базар».
Мукунна шагьрулул юбилейрал лагрулуву хьунни халкьуннал дянивсса музыкалул фестиваль «Порт-Петровские ассамблеи». Му фестивальданувух гьуртту хьун респуб­ликалийн бувкIсса хъамал бивссар Дарбантливгу, шагьрулул музыкалул идарарттайн бивну, дуллуссар микку концертру. Масалдаран, Эстониянавасса пианист Танел Йоаметслул, Волгоградуллал паччахIлугърал «Царицынская опера» театрданул солистурал ва оркестрданул.
КIулсса куццуй, Дарбантлийн учай «колыбель трех религий» куну, цанчирча шикку буну тIий хъинну хьхьичIавасса мизит ва Аьра­сатнаву хьхьичIва-хьхьичIсса ххачпараснал IV аьсрулул храмгу, мукунма Аьра­сатнаву яла хьхьичIавамур синагогагу. Ччясса мутталий Дарбант шагьрулий буван тIий бур дунияллул культурардал ва диннал тарихрал музейгу.
Ялун нанисса шинал тIурча ДР-лул Культуралул министерствалул Дарбантлив дуван тIий бур «Шелковый путь» цIанилусса дунияллул халкьуннал дянивсса музыкалул фестиваль, музыкалул культуралул «Созвучие» фестиваль, дунияллул халкьуннал дянивсса жагьилтурал балайлул фестиваль «Европа-Россия-Дербент-Азия» цIанилусса, «Дербент на перекрестке цивилизаций» тарихрал ва культуралул фестиваль, цувгу Дарбантуллал аьрщарай шамилчин хьунтIисса, «Зори Дербента» халкьуннал дянивсса фестиваль ва мукунна цаймигу.