«Махъру бакъасса гимн къадикIайссар»

«Дагестан» РИА-лий Дагъусттаннал паччахIлугърал гимн ххалдигьлагьисса батIаврий гьуртту хьун жулва редакциялийнгу оьвчайхту, кIива зурул хьхьичIва Республикалул БакIчинал, композитортал ва шаэрталгу кIункIу бувну, мунил хIакъираву зун тапшур бувну бухьувкун Халкьуннал Мажлисрайн, тIайламур бусан, ттун ххива гикку депутатътуравасса, ДР-лул Культуралул министерствалиясса ва композитортуравассагу цучIав икIансса. Амма гимнрал хIакъиравусса масъала ххалбигьин бувкIун бия шаэр ва таржумачи Марина АхIмадова (ванил таржума бувсса Расул ХIамзатовлул махърур таний гимнрахун учин ккаккан бувну бивкIсса, амма комиссиялул кьамул къабувсса) ва ванил арс, «Литературный Дагестан» журналданул хъунама редактор, Мурад АхIмадов. Вай бия му батIаврил сиптачиталгу.

Зулайхат Тахакьаева
Сайки нюжмардий цал Да­гъусттаннайн учIайсса Ширвани Чаллаев — гимнрал автор му батIаврий акъая. Дайдирхьунни «ххалбигьаву» РИА-лул корреспондентътурал дурсса опрос ккаккан даврия. ЦIухху-бусу був­сса инсантуран къакIулну ляркъунни гимн.
— Гьай-гьай, Ширвани Чаллаев бюхттулсса композиторди, мунал гимнран чирчусса макьандалийнгу цичIав учин къабюхъанссар, на пишакар акъара, амма махъру бакъаний макьан цил багьайкун гимнну баллай дакъар. Цукун лирчIссар жулла гимн махъру бакъа? – куну, цIувххунни РИА-лул директор МахIаммад МахIаммадовлул, гимн кьамул давриву чялишсса гьурттучиталъяв цивппа тIисса ниттихь ва арснахь.
Марина АхIмадовал бусласимунийн бувну, конкурс баян байхту цалчин гимн чирчуну дур Мурад Къажлаевлул. Му хьуну дур Расул ХIамзатовлул мукъур­ттийсса «Клятва» — «Гимн моему Дагестану». Муния махъ увкIун усса ур Ширвани Чаллаев Расул ХIамзатовлучIан ганал лирикалул шеърилун цалламур макьан ларсун. Расул ХIамзатовлул тIурча му текст къакьамул бувну бур, га хасну гимнран къачивчусса, укунмасса шеъри бухьувкун.
Му бакъассагу, Расул ХIамзатов цал рязий къавхьуну ур Чаллаевлул музыкалун шеъри чичин, цала гъан­сса дуснал макьандалун хьхьичIва чивчуну бухьувкун, адаврал кьамул къабувну бур. Яла «Песня о Дагестане» тIисса яруссаннал макьандалий учай­сса балайлуя бувну бур шеъри, му таржума бувну бур Марина АхIмадовал.
— Макьан захIматсса душиврийн бувну таржума макьандалухун дагьан дан жапа хьуна. Муна му Расул ХIамзатовлул мукъур­ттийсса гимн дуссия дагъусттаннал парламентрал ххалдигьлай. Расул ХIамзатовлул мукъурттил чул бувгьуми чIявусса бия, миннавух — Суракьат Асиятиловгу. Му кумаграцIух макьан дуркссар финалданийн, депутатътурал хьхьичI дуссия Чаллаевлул макьандалул нотарду ва ХIамзатовлул махъру. Ххув хьуна вариант ХIамзатов-Чаллаев. Ххалдигьлай мукъур­ттищал диркIхьурчагу, ахирданий кьамул дунни махъру бакъанна. Мукъурттийн къарши бувккунни. Яла Расул ивкIуну, гимн лирчIссар махъру бакъанна, — увкунни ванил.
Гьай-гьай, цIанакул ихтилат­ру личIи-личIисса бикIантIиссар. Амма цур мукъурттийн къарши увксса? Цумари цахлура цурда гъалгъа тIисса Расул ХIамзатовлул цIанийн къарши уккан сивсусса?
КIилчин, гимнрал махъру циван къакьамул бувссарив, миннуйн цу къарши увкссаривгу кIул баншиврул, хъина гимн кьамул дуллай бивкIсса парламентравасса депутатътурайнгу оьвчин. Масалдаран, Расул ХIамзатовлул махъру кьамул бувну хъинну ччай бивкIсса МухIу Аьлиев­луйн, ХIамзат ХIамзатовлуйн ва ХIаписат ХIамзатовайн. На му суал буллукун, Марина АхIмадовал тIива, шикку площадка чIивисса бур, миннайн цинявннайн оьвчин хъанай бакъая. Ваксса хъунмасса аваза халкьуннавун бувтния махъ, миллатрал гимнрал ххалбигьавурттугу хъунмасса площадкалий дуллан къааьркиннив?
«Гимнрайри чIивинияцIава патриотътал тарбия байсса, гьарцагу дуклаки оьрчIан кIулну бикIан аьркинссар гимнрал махъру, му машгьур дуллан аьркинссар. Амма гимнрал бикIан аьркин­ссар махъру, дакIний личIайсса ва халкьуннал кьамул бувсса. Амма хIакьинусса гимн халкьуннан кIулну дакъар», — увкунни Мурад АхIмадовлул.
«Дагестан» РИА-лул цIухху-бусулий гьашиву къадурну, мукуннасса опросру республикалул цинявппагу кказитиртталгу дан бучIия.
— Гимнрансса махъру бакъашиву макьандалийсса ягу мунил авторнайсса тахсир бакъархха. Къабюхъайссарив гимнрансса мукъурттил конкурс цIунилгу баян бан ягу Расул ХIамзатовлул шеъри гьунар бусса цайми таржумачитурахьхьун булун? — тIисса ттул кIилчинмургу суалданухьхьун Марина АхIмадовал жаваб къадуллунни. Мурад АхIмадовлул тIурча увкунни: «Гимнрал махъру ва макьан дуссия, Мурад Къажлаевлул, амма кьамул дунни Ширвани Чаллаевлулсса. Ванал музыкалухун махъру багьан бан захIматну бур», — куну.
КъакIулли, МахIаммад-Загьид Аминовлул, Надир Хачилаевлул, Миясат Муслимовал махъру лап куцциравун багьну бур Ширвани Чаллаевлул макьаннахун, цуксса захIматсса духьурчагу.
«Совет Союзрал гимн гьарцаннан кIулссия», — тIий ур РИА-лул хъунама М. МахIаммадов.
КIулссия, муних 70 шинал мутталий хъуннасса къулагъас диркIун тIий, лахьхьин бан буржлув буллай бивкIун тIий. ЦIусса дуккаврил шинал дайдихьулий гьарца дуклаки оьрчIал дакIних дуккин буллай бивкIун тIий. Идеология мукунсса диркIун тIий. Ттизаманнул дуклаки оьрчIал дянив опрос дарча, чIявуминнан Аьрасатналмур гимнгу къакIулну лякъинтIишиврий ттул цукунчIавсса щак бакъар, цанчирча совет заманнай кунма машгьур дуллай бакъа тIий, му лахьхьин буржлув буллай бакъа тIий. Жагьилтурал интересру цайми буну тIий, Западрал ва Востокрал культуралулгу, багьу-бизулулгу лахIунттулу ливчIун буну тIий, бачIи соцсетирдал ня кьакьан дурну, бачIигу жунна ятсса идеологиялул ясир бувну буну тIий. Жулламур ккуччу дурну, чилмур нахIу лачIун къаритансса чаранну лякъин багьлай бухьунссия жагьилтал бунияла патриотъталну тарбия хьуншиврул. Цанчирча гимнгу, гербгу, миллатрал тарихгу аьркинсса так патриотнанни. ДакIниву му хасият дакъаманан миллатрал тарихрал — я лавгмунил, я бучIантIимунил, я магьирлугърал пикри бакъассар.
Вай пикрирдаву обсуждениялия махъ маршруткалуву най бунува, радиолувух бувсунни Дагъусттаннай арула боевик бат увшиву, полицанал зузалтгу ливтIушиву. Жагьилтал – билаятрал ялун бучIантIимур хIакьину куннал кув кьатI буллай, гимнрахун лавай бизансса наслу личIавай бакъархха тIисса дардирдал ттул дакI цIурхьхьу тIутIи дунни.