«Школалийсса оьрму — щаращува экьинанисса щинни»

fge_25Ттигъанну МахIачкъалалив 22 – мур лицейраву хьусса «Самый классный классный» тIисса республикалул школарттал классирттай каялувшиву дуллалисса учительтурал конкурсрай кIилчинмур кIану бувгьунни ХIадис ХIажиевлул цIанийсса ШавкIуллал школалул байбихьулул классрал учительница Учуева Аксанал.

Зулайхат Тахакьаева
Конкурс хьуну бур кIибав­чIуну — шагьрурдаясса ва районнаясса учительтал личIи-личIину.
fge_26Районная конкурсрай гьуртту хьуну ур 25 учитель: 14 лавайми классирттал; 11 байбихьулул классир­ттал.
Конкурсрал цалчинмур турданий учительтуран бусан багьлай бия цивппа классрай каялувшиву циван дуллалиссарив. Шикку ШавкIуллал школалул шамилчинмур классрал дуклаки оьрчIал бувсунни цалва учительницая, цаява, классрая. Шиккува кIицI бан, Лакрал райондалий цIусса стандартирттай зий байбивхьуссар гьамин Аксана МахIаммадовнал классраяту.
КIилчинмур турданий учительтуран багьлай бия классрал каялувчинал программа дуруччин.
Цила педагогнал кредолуву Аксана Учуева тIий бур:
«На учителла! Октябрь зурул 5 – мур кьини, Учительнал кьини бувсса ттуща шайссияв цамур пиша язи бугьан?! Учительнал пиша язи бугьавриву на къабяйкьуссара, му ттун Заннал чивчусса кьадарди. Школа – ляличIисса дуниялли. Шикку гьарца кьини хьхьичIмуниха къалархьхьуссар. Школалийсса оьрму — щаращува экьинанисса щинни. Му щинал энергия оьрчIан булун анаварнува бикIара. Учитель, оьрчIан лахьхьин буллалаврицIун, оьрмул-оьрмулухун цувагу лахьлайнари усса, цанчирча ганан заманалущал шаттирай ша бивзун ачин багьлай буну тIий. Яла-ялагу, дуклаки оьрчIан бусрав хьун.
На – байбихьулул классирттал учителла. Цалчинма учителла… Яни, чIявучил тIийкун, кIилчинмур нинура. Ттюнгъашиву мукъул! Амма мунищалва архIал цалчинма учительнайри дусса яла хъунмур жаваблувшинна. Цанчирча мунан буну тIий нитти-буттал цала яла язимур – цалва оьрчIру вихшала буллай. Мунал канихь буну тIий оьрчIал школалийсса гихунмаймур оьрмугу. Так хIурматрайну ва вихшалдарайнур, оьрчIахсса дакIнихтунусса ччаврийнур куннан ку бувчIайсса.
КIиазарда шинал хьхьичIва Сократлул увкуну бур: «Гьарцагу оьрчIал дакIниву буссар баргъ, так му лещан мабитару,» — куну.
Гьарцагу оьрчIаву ляличIиймур лякъаву, миннан цала ххуйми хасият­ру ялун личин дан кабакьу бавур ттул хьхьичIсса агьаммур мурад.
Цир «кредо» тIисса мукъул мяъна? «Вихра» тIутIиссар мунил. Нагу вихра гьарцагу оьрчIаву цукунсса бунугу гьунар бушиврийн. Так ми гьунарду аьч баншиврул аьркинссар зун. Мунияту оьрчIавун гьавас бутаншиврул ттула дарсирдай на ишла бувара компьютер, зузи бувара оьрчIру ахттаршиннардаха, гьурттушинна дан бара так ца жулла классравусса дакъассагу, школалийсса ва школалул кьатIувсса личIи-личIисса мероприятиярттай. Гьай-гьай, багьай чIявусса лахьлан, хIадур хъанан. Амма даврил хIасиллу ххуйсса чIалачIийни хIайп къаучара я чIумуй, я захIматрай. Ссал къабагьар барчаллагьрай буруглагисса оьрчIал яру?
Гьарца кьини ттух буруглай бур гайннал чаннасса, иминсса, на бивзсса гьарцагу шаттирал хъирив бавцIусса яру. ЧIявур гайннал ттуйнсса умудругу. На, гайннан гьарзатраву кумаг буллалисса, учителлахха. Нагура гайннащал кIулшивурттал дунияллувун ба­къассагу, оьрмулувунгу цалчинсса шаттирду ласласисса.
Ца пахру бикIайхха гьарца дарсирайсса ттула оьрчIал хьхьичIуннайшивурттая — гъалатI бакъа диктант чирчукун, захIматсса дарс бигьану лархьхьукун. ОьрчIал пар тIисса яру ххал хьувкун, ци-бунугу цIуххин, бусан ягу укунма чIарав бацIан ччисса оьрчIал вив лавсун бунийрив ххаришиврул дазу къадикIай. Гьамин муни бувчIай нава оьрчIан цуксса аьркинссарав. Мукунсса лахIзардаву ттул дакI балай тIун дикIай. Му бакъарив талихI?!
ОьрчIащал баххана шара нагу. Ххирар ттун дунияллух оьрчIал яруннивух буруглан ва миннащал ххари хъанан. Ххирар ттула оьрчIая пикрирду буллан, миннал тIайлабацIурттая ххари хъанан. «Учительшиву» ттун, анжагъ, даву дакъар. Учительшиву – ттул оьрмулул мяънагур, талихIгур, тирхханнугур. Ласунна муния шайссаксса неъмат. Ттун ххирар ттулва пиша ва хIат-хIисав дакъа ххаринугу бура кьадарданул нава учительну ляхъан баврия.
Най бур гьантри ва шинну. Баххана хъанай бур замана, халкь. Ттул педагогнал кредомур тачIав баххана къашай:
кIулшивурттацIун оьрчIан булун аьркинссар вила дакIнил чIивисса бухьурчагу бутIа; учительнал оьрчIачIансса ва оьрчIал учительначIансса хIурмат бикIан аьркинссар цава-цасса; къаххуйсса дуклаки оьрчIру къабикIайссар, бикIайссар къаччан хьусса оьрчIру; гьарца оьрчIах дикIан аьркинссар аьркинссаксса къулагъас, аякьа ва ччаву; так оьрчIру ва цалла дарс ххирасса учительнащар гайннан ци-бунугу лахьхьин бан бюхъайсса.
Гьунттий дучIантIиссар цIусса кьини. Гьунттий классраву ттух буруглантIиссар оьрчIал исвагьисса ва иминсса яру — ттул оьрчIал яру.»
«Школа добра» тIисса Аксана Учуевал программалул мурад бур аькьлу итххявхсса, дунияллух творческийну уруган бюхъайсса, жаваблувшинна дусса, мяърипат ларайсса, инсаниятрал ва миллат­рал культуралул кьимат кIулсса ва му дуруччин бюхъайсса тархъансса гражданин тарбия аву; миннаву рувхIанийшиву ва бюхъурду итххя­ххан бансса шартIру дузал даву.
Программалуву ккаккан дурну дур шинал лажиндарай дансса давуртту.
Ва, анжагъ, конкурсрай хьхьи­чIунсса кIану бугьансса ниятрай хIадур дурсса программа дакъар, Аксана МахIаммадовнан цилла давугу, оьрчIругу бунияла дазу дакъа ххирассар. Гьарцагу дарсирайн, гьарцагу мероприятиялийн цуппагу дакI дирхьуну хIадур шай­ссар, оьрчIругу гьавас буну хIадур байссар. Мунияту бусравссар дуклаки оьрчIангу, миннал нитти-буттангу. ЧIяву баннав жунма Аксана МахIаммадовна кунмасса учительтал.