Арула Бутта усса Аьлла-Мирзахъал тухум

fge_23ЧIарттал чиваркI канил пагьму бусса, усттаршиврул хьхьичIун ливчусса бур. Ца мукунсса, ссур кьяпри баврил пиша лавайну кIулсса, кIай Аьллабуттахъал тухумраясса Мирзахъал МахIаммадгу ур.

Амин Аьбдуллаев
МахIаммад увну ур 1924 шинал уссал усттарнал кулпатраву ЧIарттал шяраву. Ванал кьяпри баврил усттаршиврия ттухь бувсуна ттула шяравучунал. ЦIана Мирзахъал МахIаммад янин чани чан хьуну ур, цала пишарай зунгу хъанай акъар.
МахIаммадлул 6 оьрчI бив­кIун бур: 4 арс ва 2 душ. Ца арс ивкIуну ур. Вайми цала къушай бур. Цуварив армиягу лавхъун зана хьуну махъ МахIаммад, кулпатгу бувну, дянивмур Азиянавун лавгун ур цала маэшатрал хъирив. Ванан мина даркьуну дур Сурхандаринский областьрай Джазказгон тIисса шагьрулий. МахIаммадлул цала бувсса захIматран бивщусса кьиматрая буслан ччай акъар. Ва суратрах урувгун чIалай бур ва цу уссаривгу.
ЧIарттал шяравалу хъинну тарих куртIсса шяраваллин ккалли дувайсса дур. Мунинсса барашинна дуллай дур шяраваллил чIаравсса Виттуваллил ххяллай инсантал нуххулу яхъанай бивкIсса заманнай дурсса суратирттал. Ттуннив ччай бур ЧIарттал шяраву сий дусса, ччянияцIакула усттаршиврухун машхьул хьусса Аьллабутта­хъал тухумрая чIивисса бусала чичин.
Аьлла-Мирзахъал тухумрал къатри дяшяраву диркIун дур. Ва тухумрал мукьулчинмур никираясса МахIаммад бутта буслай ур цала къатрал лултту 40 метралул лахъишиву дусса чIаттирду бивкIшиву. Гьарца бакI ивкIсса арснал цала буттал къатрал чIарав чIагу бавхIуну ялув къатри дайсса диркIун дур. Аьллабуттахъал къатрал ца зумания гамур зуманийн иян кIичIиравух ачирчан 500 метралул манзил бивкIун бур. ЧIаттиравух гьарчан – 40 метралул манзил. ЧIаттираву бивкIун бур чани буван лахъайсса майлул чирахъру. ЧIарттал шяраву оьрчI бувсса чIумал укун учай­сса бивкIун бур: «Хъун нехуксса лахъисса хьуннав, Мирзануксса оьрму булуннав», — куну. Вайннал тухумрал арулла ник кIулну дур. Аьллахъал дайдихьу хъанай дур Аьбдуллагь буттаяту ва цувагу 118 шин оьрмулул хьуну ивкIуну ур. Ванал арс Мирзабуттан 117 шин хьуну дур. Хъиривма хъанай ур ХIаммада-хIажи уссал усттар. ХIаммада-хIажинал арс МахIаммад, ваналгу арс ХIажи-Мурад, хъирив Аьзиз, яла Адам, вай 7-лла ник хъанай дур. Вайннал цинявнналагу цIардал ялун бутта тIисса махъ бишайсса бивкIун бур. Аьлла-Мирзахъал тухумрая МахIаммадлул буттауссил Султаннул ва буттарссил ХIурубичал революция хьуннинма хIаж бувну бур. Амма, тиха махъунмай зана къавхьуну, Дамаскалий Сириянавува бавцIуну бур. ХIурубича щар хьуну, арс Ибрагьин, душ Ххадижат бувну бур. Султан-хIажи щар къадурцуну ивкIуну ур тихва. Мирзабуттал арс ХIаммада-хIажиналгу бувну бур хIаж, махъунай най уна Дамаскалий цала ссийчIагу авцIуну ур. Сириянава зана хьуну махъ ХIаммада-хIажинал щаргу дурцуну, оьрчIругу бувну, цувагу уссал усттарну зий ивкIун ур. Амма 63 шинаву, аьвкъу-гъили хьуну, къашавай хьуну, ччяни ивкIуну ур. Мунал бакIрачIан укунсса затгу бувкIун бур. 1932 шинал Оьллаарив батIлай бивкIун бур аьрабрай дурккусса, дин дайсса лакрал чиваркI. Му иширая кIулну бивкIун бур КГБ-лул вихшала дусса, ЧукIуннал шяраву кьадишиву дуллалисса Чупалав ХIажинан. Муналгу, цалла вихшала дусса диндалул уссу, ГьунчIукьатIатусса Кьурбан-Аьлихъал Нурулисланнухь увкуну бур: «Ява, цукунчIав Оьллаарив манарди уча винма ккавкминнахь, кIикку кIай цинявппа, бувгьуну, дуснакь бувантIиссар», — куну.
ХIаммада-хIажинан ЧIарттал шяраву маллашиву дуллалисса цала буттарссил лас Аьбдуллагьлущал Оьллаарив гьан кьаст хьуну, бавчуну бур. Карашав нани ххуллучIан бивсса чIумал миннан тикку Нурулислан хьунаавкьуну, ссала-аьлам бувну махъ, гай чун наниссарив кIул шайхту, Нурулисланнул «явара, кIиккун манарди цукунчIав» куну, зана бивтун бур. Гайгу махъунмай ЧIарав зана хьуну бур. ЧIарав зана шайхту ХIаммада-хIажи ва Аьбдуллагь гава хьхьуну, щинчIав кIул къахьунну, ливхъун лавгун бур Бакуйн, тиччагу Дянивмур Азиянавун Термиз шагьрулийн. Шиччагу вай, гьаварал дурцIусса кьачIри дархIуну, Амударья нех лархъун, багьтIатIал хьуну, Авгъаннал инсантурал ххассал бувну бур. Авгъаннай вай ххал буллай ца барз хьуну махъ, бавчуну бур Сириянавун, Дамаскалийн ХхадижатлучIан. Тикку муничIа ялапар хъанай бивкIун бур. Дамаскалий ХхадижатлучIа миннан Ххутиятусса ХIусайн тIисса инсангу хьунаавкьуну ур. ХIусайннун Ххадижат буцин ччай бивкIун бур. Амма ванил буттал Аьбдулмажидлул, «на арманинан душ къабулайссар, ина лакку маз лавхьхьусса армани ура» тIий, къабуллуну бур. Ганал паспортрай армани тIий бивкIун бур.
Махъ ХIаммада-хIажи Ххут­рал ХIусайннущал махъунай зана ивкIун увкIун ур. ХIаммада-хIажинал кIиягу арснал Дамаскалий университет къуртал бувну бур. Миннал аьрабрайгу дурккуну дур диндалул элму.
ХIаммада-хIажинал кулпат чачан бивкIун бур. ХIурубичал душ Ххадижатгу щар хьуну бур революциялул чIумал тихун ливхъун лавгсса чIухъиричунал арснан Щайх МахIаммад-Нури тIисса инсаннан. Вайннал оьрчI-бакIгу бусса бур, дугу дурккуну, къатлул хьусса. Цува Щайх МахIаммад-Нури увкIун ивкIун ур Дагъусттаннайн ца 10 шинал хьхьичI. Чантаауллайн цала кулпат Ххадижатлул буттарссичIангу ивну ур.
Цала буттал агьулдания бувсъсса Мирзахъал МахIам­мадбутталгу хъунмур оьрму лавгун бур Дянивмур Азиянаву Сурхандаринский областьрай Джазкурган тIисса шагьрулий.
МахIаммадлун гьашину 90 шин оьрмулул хъанай дур.
МахIаммад, барча хьуннав вил оьрмулул юбилейгу! Бю­хъай вил арснал арсурваврал Сириянал хъуншагьрулий Дамаскалийсса цала гъанчунащал дахIаву цIакь дуван.