«Хъявринсса ччаву» кьиссалул мукъузан

pop_37Тамансса бакIрайн багьай «Лакку маз мискинсса бур, мунияту оьрус мазрай гъалгъа тIун бигьану бикIай», — тIисса лак. Мукунма, «Зул кказитрай кIукъакIулсса махъру чIявусса хьунабакьай», — тIиссагу.

Ла­кку литература дурарагу канил къадургьунал зумату дакъа къабаянссар мукунсса калима. Да­гъусттаннал классикалул язисса ттиркьюкьивну хьусса Курди Закуевлул «Хъявринсса ччаву», МахIаммад Башаевлул «Ппухълу» ва «Авххусса арс», Абачара ХIусайнаевлул «Бадрижат» бувккуминнаннив лакку мазраяр аваданссагу, пасихIссагу, щинтассагу маз дунияллий цамур бакъасса ххай бикIантIиссар. Мунияту ца ттунна дирирсса хъуннасса хъуслия кунма ххари хьура ларг­сса шинал профессор, филологиялул элмурдал доктор Сулайман АхIмадовлул сакин бувсса «Хъявринсса ччаву» тIисса повестьрал словарь дунияллийн буккайхту. Му цуппагу сакин бувну бур 1992 — 1995 шиннардийва ДНЦ РАН-далул Мазрал, литературалул ва магьирлугърал институтрал литературалул отделданий. Мунинсса рецензияртту чирчуну дур аьлим­чу, филологиялул элмурдал доктор Абачара ХIусайнаевлул ва профессор, филологиялул элмурдал доктор Ися Аьбдуллаевлул.
pop_4«Дунияллул филологиялул элмулуву хасъсса кIану бугьлай бур мукъул цIанихсса усттартурал, шаэртурал ва чичултрал мазрал словарьдал. Миннул бусласиссар цурда литература ва литературалул элму хьхьичIуннай шаврил даражалия. Буссар словарьду Байроннул, Пушкиннул, Грибоедовлул, Гоголлул, Шевченкол, Салтыков-Щедриннул, Горькийл, Алишер Навоил творчествардан хас бувсса.
Буссар А. С. Грибоедовлул «Горе от ума», Н. В. Гогольлул «Мертвые души», М. Горькийл трилогиялул словарьдугу.
ДНЦ РАН-далул Мазрал, литературалул ва магьирлугърал институтрал элмийсса зузалтралгу хIарачат бувссар МахIмудлул, Ятин Аминнул, ХIамзат ЦIа­дассал, Расул ХIамзатовлул произведениярттал словарьду сакин бан. ХIарачатру дузрайн къабуккарчагу, мукунсса мурадру хьхьичI бишаврил тасттикь буллай бур ва масъала цуксса агьамссарив.
pop_3Словарь сакин бан хасну повесть «Хъявринсса ччаву» циван язи бувгьуссар учирча, машгьурсса лакрал чичу, аьлимчу-философ, философиялул элмурдал доктор, профессор, Азирбижаннал элмулул лайкь хьусса деятель Курди Закуевлул произведение бур Дагъусттаннал цалчинсса повесть, лакрал миллатрал прозалул классикалул произведение. Му 1919 шинал, чичу Стамбуллал университет­раву дуклай унийва чивчуну бухьурчагу, бивщуну бур 1935 шинал Дагъусттаннай.
Курди Закуевлул повестьрал мазрал аваданшиву чIалай дур муниву ишла бувсса мукъурттил пасихIшиврийну дакъассагу, миннул аьдадрайнугу. Муниву ишла бувну бур 4100-яргу ххисса махъру, сайки оьруснал кла­ссикалул произведениялуву — А. С. Грибоедовлул «Горе от ума» комедиялувуксса», — чичлай ур Сулайман АхIмадов словарьданунсса хьхьичIмукъуву.
Повестьраву ишлану бур лакрал учалартту: «Жувагу хIарачат барча, Занналгу кабакьайссар», «Хъа букайсса лачIа бияннинни», «Анаварсса щин хьхьирийн къадияйссар»; аьраб (аьдат, аман, вакил, жан, щяйтIан, вазипа), парс (азадсса, банавша, дивир), турк (хунткар, аски душман, авдал угъли), оьрус ва яру (цIивикъан, бахIарчи) мазурдивасса; ИсламрацIун бавхIусса (шариаьт, иттихIатсса); политикалул иширттая бусласисса (агитация, революция, большевик); сянатирттацIун бавхIусса (заргал, чагурт, дуссукъатта, кьалан битан); топонимру – кIанттурдал цIарду (Дяркъу щин, Аьркравалу); шярал махъру (ттучангу канай, пIуй-гъуй тIий); мяъна дурчIин дан захIматсса бух хьу­сса (мавсумсса, къумралсса, гангишру, кантхудатал, мугьажир) махъру; пасихIсса мукъурттийну кка­ккан дурну дур Лакку улклул ххаллилсса тIабиаьт.
Цуппа повесть кунма, мунил словарьгу, махъ бакъа, Лакрал литературалул багьа бакъасса ххазиналун ккалли бан лайкьну чIалай, жул редакциялул хIукму бунни мунива хIакьину мазраву къаишласса ягу чанну ишласса махъру «Илчилий» бищун.
Мужаллатрайсса сурат Халилбек Мусаясуллулли.
Зулайхат Тахакьаева