Аьрщи каруннах мюхтажну дур

Ххуллун кьини Бабаюртуллал райондалий Бабаюртуллал шяраву хьунни республикалул АПК хьхьичIуннай даврил мурадру ккаклакисса, Дагъусттаннал хъу-лухччинуха зузиминнал цалчинсса форум. Муний гьуртту хьунни Да­гъусттан Республикалул бакIчи Рамазан АьбдуллатIипов, Ставрополлал крайрал губернаторнал буржру чIумуйну биттур буллалисса Владимир Владимиров, ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал хъунама Хизри Шихсаидов, ДР-лул ХIукуматрал хъунама Аьбдуссамад ХIамидов, Саратовуллал областьрал губернаторнал аграриялул иширтталсса буллалисса маслихIатчи Дмитрий Аяцков, Санкт-Петербургуллал Жяматийсса Палаталул хъунама Игорь Риммер, ДР-лул ХIукуматрал хъунаманал хъиривчу Шарип Шарипов, ДР-лул БакIчинал ва ХIукуматрал администрациялул каялувчинал хъиривчу Исмяил Эфендиев, муниципал сакиншиннардал бакIчитал.

Зулайхат Тахакьаева
Форум дайдишин хьхьичI ДР-лул бакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлул ва Ставрополлал крайрал чIумуйнусса губернатор Владимир Владимировлул щуна хъарас, мунийну инт дучIаврищал хъунил давуртту дайдирхьушиву буслай.
Форумрай гьуртту хъанахъиминнал ххал дуруна 20 шяраваллил хозяйствалул предприятиялул продукция дахлахисса выставка-ярмарка ва шяраваллил хозяйствалул техникалул экспозиция. Форум дуван хасну Бабаюртуллал район личIи дурну дия, шикку 23 райондалул ризкьичитурал кIи рутайшиву ва административ дазурдайсса аьрщарал 326 азарда гектардания 226 азарда га. ризкьилул кIилахъаннарахь душиву хIисавравун лавсун.
Республикалул административ дазурдахьсса 5027 азарда га. аьрщарая шяраваллил хозяйствардахь дусса дур 4346 азарда га. Хозяйствардал дянихсса 13 километралийхсса щин дишай система дух хьуну душиврийн бувну, щин дишайсса дачIи аьрщарая ласайсса бакIлахъия яларай дагьну дусса дур 50-60 процентрал.
«Хъиннува ябувцун буру жува аьрщарая. Нину-аьрщарахсса баччибакъулшиву ялтту дуклай дур. Гьарцагу аьрщарал касакраву ппухълуннал захIмат буссар, мунияту дагъусттанлувтурачIа аьрщарал кьимат даингу бюх­ттулну бивкIссар. Хъу-лухччинуха зузимири паччахIлугърал гьану. Мунияту миннал захIматрал кьадру жучIава бюхттулну бикIан аьркин­ссар. Гьамин, шяравур миллатрал культура хIасул шайсса. Ттигу цавагу миллат бакъассар культура шагьрулий хIасул хьусса. Жулва щаращив шяраву, аьрщарай бушиву гьарцаннан бувчIин аьркинссар. — увкуна цала ихтилатраву Рамазан АьбдуллатIиповлул.
Форум Аьрасатнал ХIукуматрал кабавкьаврийну дуллалишиву кIицI лаглай, ванал чIурчIав дуруна да­гъусттаннал экономика шяраваллил хозяйствалий дарцIуну душиврий. Мунияту Аьрасатнал 83 региондалуву шяраваллил хозяйствалул аралуву Дагъусттан 19-мур кIанттай бушиврий. Ятту ябувавриву тIурча — цалчинмур кIанттай.
Республикалул бакIчинал тIутIимунийн бувну, ларгсса шин жулла республикалий шяраваллил хозяйствалун тIайлабацIусса хьуну дур, муния дучIаймур лархъун дусса дур 77 млрд. къуруширттайн.
Республикалул бакIчинал ялагу кIицI лавгуна Дагъусттаннаща бюхъантIишиву щалва билаят багьирдал ва ахънилссаннул дуланмагъ буван, жучIара аьрщарал ва къалмул сурсатру чIярусса душиврийн бувну.
90-ку шиннардия шихунмай Аьрасатнал субъектирттай аьрщарал реформа дуллай бухьурчагу, Дагъусттаннай му реформа ттигу дан дурану дусса дур. ЧIярусса аьрщирду дусса дур заллу-зал акъа къундалийн кIура дарсса.
КIицI лавгуна ларгсса шинал ххалбивгьусса приоритетсса программардаву агьамсса кIану бугьлай бушиву «Эффективный АПК» проектрал. Республикалул бюджет дузал буллалисса ва АПК хьхьичIуннай даврил приоритетсса ххуллуну республикалул бакIчинал кIицI лавгуна къюмайтIутIи батIаву ва чяхир дуллалаву. Мунийн бувну байбивхьушиву къюмайтIутIул багъру цIубуккан буллай.
«ГУП-рал 30 центнер датI­латIисса чIумал Дарбантуллал коньякру итадакьай заводрал датIлай бур 100 центр къюмайтIутIул, цанчирча гай ттизаманнул кьяйдардай зий буну тIий. 50 ГУП дур, аьрщигу дургьуну, анжагъ, цахара цирда зий, 30-40 центнер дакъа къадатIлай.
Саратовуллал хъу-лухччинуха зузиминнал хьхьичIсса ихтилатраву Дмитрий Аяцковлул мукъурттийну учин, «Гьухъай дургьукунни аьрщарал жунна бакIлахъия дулунтIисса». Дагъусттаннал аьрщи тIурча мюхтажну дур хIакьсса заллухъруннал захIмат ххирасса карунних, — увкуна Рамазан АьбдуллатIиповлул респуб­ликалий 130 га. ишла къадуллали­сса аьрщарал душиву кIицI лаглай.
ДР-лул ХIукуматрайн тапшур бувна ЛПХ-рдан кумагрансса чаранну лякъин.
— Зунттаву 80 % багъирдал бат бувну бур. Ми цIубуккан бангу хасъсса программа аьркинну дур. Ларгсса шинал 100 га. багъирдал бувгьуссар, амма ми чанссар. Ххалдигьин багьлай бур ахънилссаннуя дучIаймур ттизаманнул даражалий муштаритурачIан диян дулланссагу программарду. Циванни 200 азара инсан ялапар хъанахъисса билаятрай шяраваллил хозяйствалуя дучIаймур даххан къабюхъла­хъисса?
Бувсуна Росагролизингращал икьрал дурну, гьашину машан ларсшиву ларгсса шиналнияр шамлий гьарзасса техника.
— Районнай чIярусса дугьай аьрщи дунура, техника машан ласлай бакъар. Трактор ца зуруй дакъарча зун аьркинсса, шинал лажиндарайри. Мунияту, льготардай техника машан ласун бюхъланшиврул, багьлай бур республикалий МТС тIитIин.
Бувсуна аьрщараха зузиминнан паччахIлугърал чулуха кумаг буллантIишиву.
Ставрополлал крайрал чIумуй­нусса губернатор Владимир Владимировлул барчаллагь увкуна Рамазан АьбдуллатIиповлухь форум даврихлу.
«Аьрасатнавун дазул кьатIату дучIан дуллай бур 50 % шяраваллил хозяйствалуя дучIаймунил. ДикI, ахъулсса ва ахънилсса — сайки 80 % импортныйсса дур. Дунияллий паракьатшиву дакъар. ХIакьину Западрал баян буллалисса экономический санкциярду бур жулва навт ва газ бащанну тIисса. Шяраваллил хозяйствалул продукция дацIан дарчанни шяраваллил хозяйство хьхьичIунсса СКФО-лул регионну захIматсса тагьардануву личIантIисса.
Шяраваллил хозяйство дотациялийну дакъа бакI къадуккайссар. КьатIаллил билаятирттай шяраваллил хозяйствалун паччахIлугърал хъунисса кумагру буллалиссар. Мунийн бувну, ва куннайн кув къарши бувксса ишгу хIисавравун лавсун, жувагу аьркинссар шяраваллил хозяйствалийн лажинну кIура баян.
Билаятрал Президентнал хъинчулий ккавккунни аьрщараха дакI марцIну захIмат буллалиминнан кумаг буллансса, ишла къадуллалиминнаща тIурча зехлансса жул пикрирду.
Аьрщарахсса ччаву – му щалва буттал улклухсса ччавур, аьрщи мюнпатну ишла дуллан аьркинссар жуярва мукьахгу цимирагу ттуршра никирай».
ДР-лул Жяматийсса Палаталул хъунама ХIамзат ХIамзатовлул маслихIат бувна Ухссавнил Ккав­кказнал шяраваллил хозяйствалуха зузиминнал ассоциация сакин дан.
«Совет заманнай хъинну сийлий дуссия «Аьрщи ва оьрму» тIисса лозунг. Заннал хьхьичI аьрщи ляхъан дурну дур, яла – халкь. Аьрщарая энергия ласунсса каширду жучIара цикссагу дур. Владимир Владимировичлул увкусса куццуй, та-бунугу бухлагантIиссар ярагъуннил ва наркотикирттал рынок, дуки-хIачIиялул рынок тIурча аьркинссар мудан. Дагъусттаннал авадансса аьрщаралгу му рынокрай бугьан аьркинссар лайкьсса кIану. ХIакьину ва форум даврийну Рамазан АьбдуллатIиповлул ХIукуматралгу, районнал бакIчитуралгу хьхьичI бивхьуссар агьамсса мурадру», — увкуна Дмитрий Аяцковлул.
Форумрай ххалбигьлагьисса масъалартту щалвагу билаятран агьамсса бушиву кIицI лаглай, Санкт-Петербургуллал Жяматийсса Палаталул хъунама Игорь Риммердул увкуна:
«Нач хъанай дур жува нувщи Аьрабнава, Израильнава машан ласлай бушиврия. Дагъусттаннал бакIчигу ур аьрщи чIиримур бизнесрахьхьун — заправкардахьхьун, ттучаннахьхьун дуллуну душиврия нач хъанай дур тIий. Мура тагьар дур Санкт-Петербурграйгу, хъунисса колхозирттал ва совхозирттал аьрщи тили-хъили дурну. Жу бувкIру Дагъусттаннащал уртакьну зунсса жулами пикрирду шяраваллил хозяйствалул министрнащал ххалбигьин».
Бабаюртуллал райондалул бакIчи Дадай Даветеевлул барчаллагь увкуна республикалул бакIчинахь форум цалла аьрщарай даврихлу.
Форумрай ихтилатру бувуна шяраваллил хозяйствалул предприятиярттал вакилтурал. Миннавасса цаппарассаннан дуллуна ДР-лул ХIукуматрал грамотарду.
Форумрай чялишсса гьурттушинна дунни Лакрал райондалул чулухасса делегациялул. Муний гьуртту хьунни райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадов, райондалул администрациялул бакIчинал хъиривчутал Соня Макьаева ва Амсар Къажлаев, Шяраваллил хозяйствалул ва экономикалул управлениялул каялувчи Ризван Оьмаханов, КIулшиву дулаврил управлениялул каялувчи Явсупи ХIамзаев, Магьирлугърал управлениялул каялувчи Идрис ЛухIуев, къутаннайсса иширтталсса буллалисса райондалул администрациялул пишакар Аьлил Аьлиловлул ва 3-мур Львовскалийсса Кьубиял школа-интернатрал директор Залимхан МахIаммадовлул каялувшиннаралусса къутаннайсса лак­рал райондалул хозяйствардаясса делегация.
Гьашинусса шин республикалий Культуралул шинну баян бувну бухьувкун, чялишсса гьурттушинна шяраваллил хозяйствалул форумрай дуруна районнаясса фольклорданул коллективирдалгу. Лакрал райондалиягу бувкIун бия щархъавасса магьирлугърал зузалт. Ансамбль «Вайлар» гьуртту хьуна форумран хас дурсса концертрай.