Цал ттигу ПартIу ПатIимая

lsf_4Дагъусттанналгу, Ккавкказуллалгу тарихраву чансса дакъар Ватан чил билаятирттал чапхунчитурая дуручлай къучагъну талай бивкIсса вирттаврал цIарду. Миннуву ляличIисса кIану бугьлай бур жула халкьуннал виричу, бусалдаравун багьсса ПартIу ПатIимал.

XIV-мур ттуршукулий Дянивмур Азиягу лавсун, 1385 шинал аьрчча Тимурдул (Баргълагавал чулий ва Тимурленг тIий, Европанаву Тамерлан тIий кIулну ур).
Ссапар бавхIуну бур Ираннавун ва Азирбижаннавун.
Мура чIумал Ухссавнил чулуха Закавказнал билаятру канийн ласунсса мурадрай най бивкIун бур Тохтамыш бакIчисса аьрал (Золотая орда).
АцIра шинай талай ивкIун ур Тимур Тохтамышлул аьралуннащал Ккавкказ цала канийн бучIан бан.
ЧIярусса талатавуртту хьуну дур Дагъусттаннал аьрщарайгу. Ахиргу, 1395 шинал апрель зуруй Терек неххал даралуву Тимурдул ххит бувну бур Тохтамышлул аьрал.
1396 шинал Тимур, чIярусса аьрщивгу ларсун, Дагъусттаннайн зана хьуну ур. Ванал ликказан дурну дур Тарки къалалуву, цалва аьралгу къалалул лагма-ялттусса кIанттурдай бацIан бувну. Цалчин Дагъусттаннал аьрщарайн увхсса чIумалва Тимурдул кьабивтун бивкIун бур Таркилий цалва биялсса аьралуннан ва дучрансса дуки-хIачIия кIанттул халкьунная датIлансса аьрали гарнизон.
Дагъусттаннал паччахI­лугърал хъуншагьру Гъази-Гъумучиял аваданшиврия баллалисса Таркилийсса Тимурдул гарнизондалул хъунама Мубаширдун пикри хьуну бур агьамми гужру ялун бияннин Гъази-Гъумукун ххяххан. Му ивкIун ур дунияллул халкьуннавун зарзала дуртсса Тимурдул кьюкьлуйн данди бацIансса гьутру биял къахьунссар зунттал халкьуннал тIий. Амма чапхунчитурал хьхьичIун цала аьралуннащал увккун ур Гъази-Гъумучиял Шамхал. Тай талатавурттаву му ивкIуну ур. Чапхунчиталгу чIявусса ливтIуссагу, бивщуссагу хьуну, махъунмай Тарки къалалувун бувкIун бур. Цала аьрал бух хьусса бавну Тимурдун сси бивзун бур. Мунан кьисас ласун ччай бивкIун бур бух бан къашайшиврий цIа дурксса цалва аьралуннайн данди бавцIуну, ми лихълахъи бувсса ва цалла сий яларай дуртсса зунттал халкьунная.
Тимурдул Дагъусттаннайн­сса аьрххи рахIму-цIими бакъасса, иширттацIун бавхIусса инсантурай гуж-къия дурсса хьуну бур. Ванал агьамми гужру чIирисса чIумул дянив бивну бур Успуджа тIисса кIанттурдайн (цIанасса Ахъушиял район). Миччалугу чапхун бувну, Тимур цалва аьралуннащал авцIуну ур ЦIахъардая арх бакъасса лакрал дазуйсса кьанив. Зунттал халкьуннан пикри хьуну бур, Тимурдул аьрал жула щархъачIан гъан хьун къабитаншиврул, миннал хьунив буккан. Цала бакIчинугу халкьуннал бувчIуну бур хьхьичIва цайми иширттавугу чапхунчитурая Буттал кIану буручлай къучагъшиву ккаккан дурсса ПартIу ПатIима.
Душманнайн данди бацIан цачIун хьуссар цинявппагу Дагъусттаннал халкь. Ми талай бивкIссар цукссагу ххишаласса гуж бусса душманнащал. Цивппа чансса бунугу, зунттал халкьуннаща цала къучагъшиврийну, нигь-ццах дакъашиврийну ва Ватан ххирашиврийну бух бан бювхъуссар аьрчча Тимурдул аьрал.
ПартIу-ПатIимаясса бусалардавугу ххуйну ккаккан дурну дур душманнал цIа дурксса талаталт Тугъай ва Мубаширдуяр ххув хьусса ПартIу ПатIимал чувшиву, Буттал кIанттухсса ччаву.
Вана укун Дагъусттаннал аьрщарай ххит бувссар бух бан къашайшиврий цIа дурксса аьрчча Тимурдул аьрал. Чил билаятирттал чапхунчитуращалсса талатавурттаву душру гьуртту шаву зунттал халкьунначIа аьдат­равун багьсса иш бивкIссар. ЧIивисса лакрал миллат гьар мудангу цукссагу гуж ххишаласса душманнайн къучагъну данди бацIайсса бивкIссар, ми цала къушачIан гъан хьун къабитан. Ми талатавурттавух зунттал душругу гьуртту шайсса бивкIссар. Ми аьралуннал низамрайн мютIину, аьралуннал хъуниминнал амрурду щаллу буллай, цимирагу ттуршукулул лахъишиврий цалва халкьуннал салкьи бувсса аьрали опыт ишла бувну, къучагъну талан бикIайсса бивкIссар.
Аьвзал заманная шихуннай лакраву вай аьдатру ишлану душиврул савав вайннал чIаххуврай амазонкахъул бикIавугу хьухьунссар. Амазонкахъул гьунар бусса бурттигьалт ва опыт бусса талаталт бивкIссар. Миннал аьдат­ру яхьуну диркIссар Да­гъусттаннай ислам цIакь хьуннин.
Ци мяъна дуссар «партIу» тIисса мукъул? Му кутIа був­сса пар тIий бур тIисса махъри. ПатIима тIисса цIанищалгу му мяъналий ишла бувну буссар.
ПартIу ПатIима бивкIун бур чурххал бюхттулсса, цIуллу-цIакьсса, аькьлу-кIулши дусса душ. Аьхъардал шяраваллил чIарав бур мунил цIаницIун бавхIусса кIанттурду – «ПартIу-валу», «ПартIу ПатIимал ратI». Бувччуну буссар тIун бикIайва ПартIу ПатIима Аьхъарав, шяравун нани ххуллий.
МахIаммад ЦIаххаев,
Ккавкказнал виричу душ ПартIу ПатIимал цIанийсса жяматийсса фондрал
президент