Каспийскаллал флотилиялул тарихрава

Каспий хьхьирил аьрали флотрал база.
ш. Аштархан. XVIII аьсрулул дайдихьу

Каспийскаллал флотилиялул тарих байбивхьуну бур 300-нния лирчусса шиннардил хьхьичI. Ванил дайдихьугу хьуну дур шанма мачта бусса «Орел» тIисса фрегатрая. «Орел» тIисса цIагу Аьрасатнал гербрал савлугъран дирзун дур. Фрегат бувну бивкIун бур Аьрасатнал Персиянащалсса машлул арарду цIакь даву, гьарта-гьарза даву мурадрай, мукунма Волгалийхсса машлул ххуллурду буруччинсса пикрилий. 1667-ку шинал июль зуруй Романовхъал династиялиясса кIилчинма оьруснал паччахI Алексей Михайловичлул увкуну бур «БикIантIиссар жучIава хьхьирил жамирду» ва амру бувну бур Коломенский уездрай Дединово тIисса шяраву жамирду буллан.


Шикку буллан ккаккан баврилгу цила хIисав диркIссар. Шикку бивкIссар аьрали жамирду бан яла ххуймур вацIа.
Махъ Дединово хьуссар Аьра­сатнал флотрал жамирду бай­сса центр.
Ххюва зурувату, 1667-ку шинал ноябрь зурул 14-нний, хьу­ссар Аьрасатнал тарихраву ца агьам­сса кIану бувгьусса иш – гьану бивзссар «Орел» тIисса цалчинсса аьрали жамилул, цийгу 22 пушка бусса. Ва хьуссар Каспийскаллал флотилиялул цалчин­сса жами. Ванищала архIал бувссар яхта ва цаппара мюрщисса жамирдугу. Ххалбигьавуртту ва ученияртту дурну махъ вай тIайла бувкссар Астраханнайн.

Амма флот бансса цалчинсса шаттирду тIайлабацIусса къавхьуссар. 1770-ку шинал Степан Разиннул каялувшиннаралу­сса восстание хьусса чIумал жамирду ччувччуссар. 50 шинава, 1704-ку шинал, Петр Цалчинманан пикри хьуссар Каспий хьхьирий Аьрасатнал машлул дахIавуртту цIакь дан. Ва хIадур буллан ивкIссар флот Персидский походрайн. 1722-ку шинал июль зурул 18-нний 22 азара инсанная хьусса десант 274 жамилий Астраханная Каспий хьхьирийн бувкссар. БакI дургьумур кьюкьлуй каялувшиву дуллай ивкIссар цува Петр 1 ЦIанасса Ухссавнил Дагъус­ттаннал чулийсса зуманицI лив­ккун, аьрал, зуманицIух хьуну, Дарбантлив бавчуссар. Августрал 23-нний ххуллул аьралуннал бувгьуссар шагьру. Жамирдал кьюкьлул диян дурссар тиккун артиллерия ва дука-хIачIанмур. Аьрасатнал аьрал, ххув хъанай, цIу-цIусса аьрщив ласлан бивкIссар. Муданма Аьрасатнал хьуссар Дарбант, Баку шагьрурду ва миннуцIухсса аьрщив.
Аьрали иширттан кумагран ва ларсъсса аьрщив дуруччин Петр 1 хIукму бувссар Астраханнай аьрали флот бикIансса порт бан. Укунсса хIукму бувну бивкIссар 1722 шинал ноябрь зурул 15-нний. Тания шихуннай му кьини ккаллиссар Каспийскаллал флотилиялул гьану бивзсса кьинину.

Петр 1 ивкIуну махъ Каспий хьхьирий оьруснахь диркIмур канила дуркссар. Ми зана дан хъирив увкссар Екатеринал заманнайсса хьхьичIунсса ишккакку Григорий Потемкин. 1781 шинал 2-мур ранграл капитан Войновичлул каялувшиннаралусса жамирдал кьюкьа дуркIссар Астраханнайн. Мунияр шихуннай Каспий хьхьирий диркIссар аьрали жамирдал кьюкьа. Аьра­сатнал Каспий мютIи буллай 100 шин хьуссар, 1813-ку шинал чирчу­ссар Гюлистаннал дакьаврил икьрал. Мунийн бувну, Аьрасатнахь ихтияр диркIссар Каспий хьхьирий аьра­ли флот битан. Дяъвирду къананисса, паракьатсса чIумал Каспийская флотилиялул буручлай бивкIссар Каспий хьхьирийсса машлул ишру ва балугърал мяъданну, мукунма буручлай бивкIссар оьруснал машлул мурадру Ираннаву.

Аьрали лайкьшивурттахлу флотилиялун буллуссар георгиевская лента. 1920-ку шинал флотилия лайкь хьуссар ХIурматрал ЯтIул ттугълин. Ва награда вайннал лайкь дурссар Энзелийская операциялуву кIяла флотилия бувгьуну тIий. Награда цIанагу яхьуну дуссар. Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьусса чIумал, Каспий хьхьирин нигьачIаву къадиркIссар, мунияту вай цала хьхьирил къуллугъ бартбигьлай бивкIссар. Щала дяъви наниссаксса хIаллай Каспийскаллал флотилиялул жамирду стационар къуллугърай бивкIссар Ираннал портирдай.
1942 шинал Сталинград буручлачисса ЯтIул аьралуннан кумаг буллай бивкIссар. Граждан ва Бу­ттал кIанттул цIанийсса Хъунма­сса дяъвирдай дурсса лайкьшивурттахлу 1945-ку шинал август зурул 27-нний Каспийскаллал флотилиялун ЯтIул ттугълил орден дуллуссар. Дяъви къуртал хьуну махъсса шиннардий флотилиялул полигоннай мудан ххал бигьайсса бивкIссар цIусса ярагъ.
Амма, СССР тири-хъири хьуну, хьхьичIра Союзравун духлай диркIсса республикарду личIи хьуну махъ, флотилия Бакуяту МахIачкъалалив ва Астраханнайн бизан бувссар. Астраханнай хьу­ссар вайннал агьаммур база.

ЦIанасса чIумал флотилиялувун бухлахиссар ракетный сторожевой жамирду, мюрщи­сса ракетардал ва артиллериялул катерду, десантрал жамирду, хьхьирил бахьттагьалтрал частьру, зуманивсса артиллериялул аьрал ва м.ц.

2002-ку шинал август зуруй Каспий хьхьирий хьуссар хъуннасса лагрулийсса флотилиялул учение. Шикку гьуртту хьуссар Аьралуннал ва гьавалул гужирдал, АьФ-лул Виваллил иширттал, Обороналул, Транспортрал министерстварттал частьру ва подразделенияртту. 2005-ку шинал июль зуруй Каспийскаллал флотилиялий хьуссар Каспий хьхьирил зуманицIсса хIукуматирттал аьра­луннал ва хьхьирил гужирдал вакилтал бавтIсса дунияллул халкьуннал дянивсса конференция.
2010-ку шинал Каспийскаллал флотилия бувхссар Кьиблалул аьра­ли округравун.

2012-ку шинал дайдихьулий флотилиялухьхьун «Дагъусттан» тIисса кIилчинмур жами булун­сса пикри бивкIссар. Амма, ЛухIи хьхьирий испытания дуллалисса чIумал шторм гьаз хьуну, жамилун зарал бивссар. 2012-ку шинал июль зуруй бакьин бувсса жами гьуртту хьуссар Астраханнай хьусса Аьралуннал ва хьхьирил флотрал Кьинилун хас дур­сса парадрай.
2012-ку шинал октябрь зурул 7-нний флотилия гьуртту хьу­ссар Сириянавусса Аьрасатнал аьралуннал операциярдаву.
Операциялуву мукунма гьур­тту хьуссар МахIачкъалаллал базалийсса мукьва жами: «Дагъусттан», «Град Свияжск», «Углич», «Великий Устюг».
2018-ку шинал апрель зуруй Аьрасатнал обороналул министр, аьралуннал генерал Сергей Шойгул хIукму бувссар флотилия Каспийскалийн бизан бан. Байбивхьуссар хьхьирил зуманив инфраструктура ва аьралитуран­сса къатри дуллай. Пишакартурал бусласимунийн бувну, Каспийск Астраханнаяр къулайну бивхьуну бур Гъанмур Баргъбу­ккавал региондалий аьрали ишру нанисса кIанттурдачIан. ЦIанасса чIумал Каспийскаллал флотилия хьхьичIва кунмасса гуж бусса аьра­ли объединение хъанахъи­ссар. Шивун бухлахиссар ракетардал, торпедарттал ва артиллериялул катерду, десантрал жамирду, хьхьирил бахьттагьалтрал частьру ва м.ц. гужру.