«Лаккуй халкь буссаксса жува уттавассару»

Я. Френкеллущал

Жул суаллахьхьун дуллай бур жавабру

[dropcap]И[/dropcap]юль зурул 12-нний Минкаиллул арс Иззат Аьлиевлун хьунтIиссия 85 шин. Ччяни лавгунни Иззат дунияллия, бартбигьин дакIнийсса иширтталгу, мурадиртталгу иялну алгуну унува. Жула лакрал лайкьсса вакил дакIнийн утлай, ванал юбилейрацIунгу бавхIуну, жун пик­ри хьунни цал уттигу жула «Илчилий» рищун ванияр 15 шинал хьхьичI Иззат Аьлиев­лул «Илчилул» аьдатравун багьсса суаллахьхьун дуллуну диркIсса жаваб­ру. Къадаркьуну къачIаланссар тIийгу буру.

1. Цукунсса хьуна оьрчI­ний вийнма яла гуж­сса асар биян бувсса зат, иш?
— Гъумук икIайссия ккаччив баттай Сулла тIисса, гьар мудан чапалсса, ци рангирал дуссарив къакIулсса янналувусса адамина. КIанан бюхъайва шяраваллил хъуниминнал къаччан бикIан бувну бикIангу, амма хIакьинугу дакIницIух бавцIунма бур, ца заэв­сса шярал ккаччийн кIанал ттупанг бивтун, га ккаччи, махIла мурчIи-къюкI данну аьв-аьвгу тIий, ккуру бихьлай бивкIсса куц.
2. Инсаннал хасиятраву винна яла ккарккун къаччимур лишан?
— Цаятува цува пахру буллалаву.
3. Цими никирайн дияннинсса кIулли вин вила ппухълуннал нясав? Буси яла архманал цIа.
— ХьхьичI ппухълуннал цахьва бувсмунийнугу, хIатталливсса кIялазурдардил чичрурдаяту цала лавсмунийнугу хIисав дурну, ттул буттал кIул дурну дия 19 никирайн дияннинсса цIарду. Яла архманан цIагу дия Шагьназар тIисса, Сурхай-ханначIа зий ивкIсса инсан. Му яла тасттикь бувна лазгиял аьлимчу-аьраблахьхьу Садикьиналгу. Ниттилмур (Къяча­хъал тухум) нясаврал лахъишиву тIурча, мукьцIалунния лирчусса никирайн дияннинсса дур. Гъази-Гъумучиял мизитравусса Кьурандалул хIашиярттай чирчуну дур миннал ппухълуннал цIарду.
4-5.Вила оьрмулуву хьу­сса яла алши бакъамур шин? Яла алши бумур шин?
— Щаллусса шин алши бакъа­сса къадикIайссар. Гьантри тIурча, лапва чIявусса хъанай бухьунссар. Ттинин нара дирчуми шиннардива тIурча, алши буми ххинугу чIярусса хьухьунссар тIиссара.
6. ВичIара циксса арцу хьувкун дигьаларгун ди­кIан­ссия вил дакI?
Арцул кьаралданийну дигьалагайсса дакI дуну къачча ттун.
7-8. Арцу чун харж дуркун къашара ина яла пашман? Чун харж дуркун шара пашман?
— Харж дурсса арцул кьимат къабикIайссар.
9-10. Инсаннал тахсирдавасса цумур тахсир хьунссия вища бигьану багъишла битан? Бувагу къабитан?
— Цува къатIайлашиву бувчIуну бакIрайн ласласимур.
11. Ссан диял къашай вил чIун?
— Шанун.
12. Бартлавгун ччисса вила шанма мурад?
— Цалчин, ттула душнил оьрчIал хъатIай ччива къавтIун изан. КIилчин, нава чичлачисса «Лавг­муния» тIисса лу чулийн буккан бан. Шамилчин, щилчIав канихун къаагьну, лув дунияллийн гьан.
13. Вила оьрмулуву хъинну ххирасса кIантту бувгьусса шама инсаннал цIа?
— Ппу, нину, кулпат.
14. Винма ххуй бизайсса хъамитайпалул сурат?
— ХхюцIалла журалул дикIан­ссар, шиннугу, чIуннугу дакIнийну, хьунабавкьуми хIисавравун ласурча.
15. Вина кьамулсса чув-адаминал сурат?
— Мукъуй ацIайсса адамина.
16. Агарда бюхъай­сса бивкIссания, инава ци кIанттай, ци чIумал увну ва ци билаятрай яхъанай ччива вин?
— Ва суал укунма булайсса суал бур, жаваб дулун пайда бакъасса.
17. Ссаяту бикIай вил яла хъунмур пахру?
— Ттула миллатраяту. Цуксса чIивисса бухьурчагу, щала дунияллун машгьурсса.
18. Цукунсса дур вил виятурасса къарязишиву?
— ХIакьину дан хъанахъимур гьунттийнин кьаритлатаву.
19. Яла къаххирамур дукра?
— ТIин бакъамур.
20. Яла ххирамур дук­ра?
— Шархьсса яттил дикI.
21. Ссаятусса бикIай яла хъунмамур хIучI?
— БивкIулиясса.
22. Хьуссарив вил оьрмулуву винна инара ттинин багъишла ритан къахъанахъисса къел?
— Аьй дувансса къеллу цимирагу хьухьунссар, амма хъамаритан къашайсса дакIнийн къадагьунни.
23. Лавгсса заманардавасса цIанихсса инсантуравасса цуманащал хьунаакьин ччива вин?
— Мисриллал паччахI щар­сса Клеопатращал. Такссара (тIиссаксса) бакIрал ххуйсса диркIун дурив ххал дан.
24. Цукунсса бур, вил пикрилий, лакрал миллатрал яла хъунмур буру­ккин, цукунсса бур мунил ялун бучIантIимур?
— Жува ва дунияллий аслийсса миллатну лахъи лаганавав тIисса. Амма, буттал кIанттай, Лаккуй, халкь буссаксса, жува уттавассару.
25. Ци дахчилай дур хIакьину Дагъусттаннахун, цил аьнтIикIасса кIанттун ва надирсса миллатирттан лавхьхьуну, ххуйнугу, ххаллилнугу ялапар хъананшиврул?
— Ва суалданун багьайсса жаваб дулларча, ца кказитрайнвагу гьансса ххай акъара. КIива му­къуй учирча: жунма буцириннан дакIнийн дичин аьркинну бур бу­ттахъал аьдатру, инсаннал кьиматгу жяматрал бищайсса, жяматран аьркинмургу гьарцаннал байсса. ХьхьичIун личаймигу аькьлулул щаллусса, билаятраха зузисса ля­къаван аьркинссар. Яламур аваданшиву жучIара дуссар.
2005 ш.