Хъамакъаитайсса шаэр

[dropcap]Л[/dropcap]акрал цIанихсса шаэр, караматсса лирик, уздансса чув Мирза МахIанмадовлул юбилейрал кьини лархъун хъунма хIал къавхьунни. КIицI ларгунни му кьини сийлий Лакрал театрданувугу, чIявусса лакрал поэзия ххирамигу бавтIун. Юбилейрал шадлугъру махъ лирчIунни, шаэрнал, лакку маз буссаксса, бивкIу ба­къасса бюхттулсса поэзия жущала бур. Жула дакIурдиву бур. Ттунагу гъанссагу, кIулссагу, дакI­нийссагу ухьувкун, юбилейрал чIун чIарах дурккун махъгу ччай бур ттула цIанияссагу ца-кIива махъ ганая учин.

Качар ХIусайнаева
[dropcap]М[/dropcap]ирза МахIанмадов, учин бюхъанссар, цила чIумул лак­рал шаэртураву яла сий дума, халкьуннаву машгьурма шаэр ия куну. Мирзал мукъурттийя тани сайки цинявппагу лакрал балайчитурал балай учайсса. Цанчирча ганал шеърирду цивппава балай кунмасса, щаращул щин кунма, экьинанисса, музыкалул такьва дусса буну тIий.

Хъунасса аьлимчу-филологнал увкуну бур, цаппарасса шаэртурал цала творчествалущал архIал нанисса, архIал дацIлацIисса цала сипатрал (образрал) сийгу дикIайссар куну. Мисалданунгу увцуну ур оьруснал шаэрлугърал гений – Пушкин. Инсантуран ххишала бакъа гъирарай кIулну ччай бур ганал поэзиягу, гьарцагу лахIзалий ганал оьрмулуву хьумургу, ганащал дусшиврий ягу энадрай бивкIмигу. Гьарзатгу. Мукунсса шаэрну лакраву ттун чIалан икIай Мирза МахIанмадовгу. Мирза МахIанмадов, махъ бакъа, богемалул инсан ия. Цала цIанил лагма­сса аварагу, сийгу, гьай-гьайкьай, ганан тIааьн дакъа дакъая. Ми машгьуршиврул, шаэр инсантураву сий дусса, ххира хьусса, цала гьунарданийну чIявучил дакIурдивун ххуллу лавсъсса инсан ушиврул лишаннугу духьувкун.

Та чIун лакрал поэзия аргъирайсса, лакрал шаэртурал, мяйжаннугусса шаэртурал, сияхI ххиссагу, ххишалассагу дусса, литературалул маз авадан хъана­хъисса, литературалул образру, каширду ххишала хъана­хъисса чIун дия. Гьарца бувксса жуж, хавар, повесть, журналданийсса макьала – чичултралгу, буккултралгу дянив, хъинну хъирив лавну, ххал дигьайсса, гайннуя миллатраву гьарта-гьарзану гъалгъа тIун бикIайсса чIун дия. Ттул ппугу шаэр, чичу, аьлимчу филолог ия. Мирза МахIанмадов, шяравучушивруцIун, буттал оьрчI­ниявасса дусгу ия. Яхъанай шагьрулийгу Чичултрал Къатраву бивкIру. Лакрал шаэрталгу жунний ччя-ччяни шайва. Жул кулпатращал цIакьсса дусшиву дусса бия шаэр Бадави Рамзановлул кулпатгу.

Тани халкьру, интернетгу дакъасса, телевизордугу чансса чIумал, ччя-ччяни кувннанний кув хъамалу шай­ссия. Мукунма бикIайва жучIагу: Мирза, Бадави, яла махъ – жулагу маччачу, жагьилсса МахIаммад-Загьид. КутIану учин, ца кулпат кунма бикIайссияв. Куклу­сса гьанттайнссаннухун, чяйлухун (тани, утти кунма, чара бакъа, шушлух щякъабикIайва арамтал, ца ляличIисса иш бакъахьурча) шаэртурал буллалисса ихтилатру, гайннах хъинну хIисаврай вичIи дирхьусса жун, оьрчIан, оьрмулул, багьу-бизулул, мяърипатрал, рувхIанийсса ххазналул университетру бия. Жу мякьну вичIилий бикIайссияв гайннал бусласимуних.

[dropcap]И[/dropcap]хтилат, гьай-гьайкьай, чIявумур чIумал магьирлугърая, ниттил мазрал ялун бучIантIимунил дардирая, лакрал лавгмуния ва хIакьинумуния бикIайва. ЦIуну бувксса, бивщусса цалагу, чилгу шеърирду ххал бигьлагьисса, арадан бяст-ччаллийссагу ихтилатру бикIайва. Лавг заманнул хавардал исвагьишиврия, аькьил­шиврия, творчествалуву цанма бучIимурну ва къабучIимурну чIалачIимуния бикIайва. Мисалдаран, дакIнихтунусса ва къадакIнихтунусса партиялухасса, съездирттахасса, коммунизмалухасса, колхозирттахасса, хIухчалт-дояркахъахасса назмурдая би­кIайва. Совет чичул кIюласса ахIвалдания, ганал дакIнил тар­хъан-къатархъаншиврия бикIай­ва.

ДакIний бур, оьруснал хьхьи­чIавасса шаэртурая, чичултрая, гайннал творчествалул бюх­ттулшиврия гъалгъа тIутIийни, Мирза МахIанмадов: «Гайннан чичлан ци бур, гьар чулуха цува тархъансса чIумал, кулпат ккашил къахьун кIюрххия гьанттайннин хIукуматрал даврий зун къааьркинсса чIумал. Жулагу гукунсса мулкругу, хъусгу, кьинигу диркIссания, бю­хъайвавхха жувагу гайннаяр махъун къабагьну лякъин», — тIий ивкIсса.

[dropcap]М[/dropcap]ирза хъунмасса хIаллай Лакрал радиолий зий ­уссия. Радиолул сий тани хъинну бюхттулссия. КIикку зузимигу, кIайннал махъгу ххишала бакъа кьадрулий бикIайссия. Укунагу дакI хъунсса, поэзиялул кьадру буналгу хъихъи лавсъсса Мирзал, гьай-гьайкьай, хIарачатгу цалла даву га яла бюхттулмур, вичIилийми хIайран банмур даражалий дуван ччи­сса бикIайхьунссия. Гьарцагу мукъул, хIарпирал ялув ацIан хIарачатрай. КIа чIумал радиолий зий бивкIсса диктор, аьпа биву, Аьйшат КацIаева буслай, байкъалитIавай бикIайва Мирзал даврил усттаршиврия. Мирзал радиолийн учIаннингу бивкIун бия журналистикалул опыт. Цуппагума, къалайчисса буттащал занай, ниттил маз кунма лавхьхьу­сса, къумукь мазрай зий. Цимигу шин дурну дия ганал, Ахъсайрай яхъа­нахъисса чIумал, къумукь мазрайсса райондалул кказитрал редакторну зий. Цукссагу сийгу, гьунаргу бикIан аьркина, чил миллат рязи бансса даражалий, гайннал кказит щаллу буллан.

[dropcap]М[/dropcap]ирза МахIанмадов гьарца тIулувугу шаэр, исвагьишиврулгу усттар ия. Цува усса кIанайгу, цала лагмагу, ужагърайгу ганан аьнтIикIамур, я тирх учин буллалимур ччан бикIайва. Гьар цува ивния га лавсун учIайва ци-дунугу ца ляличIисса, къатлуву иттав ххяхлахисса, яргсса зат. ДакIний дур ца ккурушкка, яругу лавкьусса, караматсса тажгу бивхьусса исвагьи душнил симан журалий дурсса. Ганий царай, бяълирду кунна, ятIулсса, пурх диркIсса мурччивгу дия. Хъамалгу, махсарагу ххирасса Мирза бувкIми хъяврин бан хIарачат буллан икIайва, ай, вай душнил мурччайн ппай учирча, ванил яру тIитIинтIиссар тIий.

[dropcap]В[/dropcap]анал ужагърай цува лавг-лавгния ларсъсса, лагманан ттигу хавар баян бувасса техникалул ай-тайгу дикIайва. Ганан ххирая ва хъинну усттарну кIула фотохудожникнал даражалий суратру ришлангу. Жул оьрчIнийсса суратру, масалдаран, Мирза МахIанмадовлул рирщусса дур. Мирзан исвагьину, къищуну, цIу буну янна лаххангу ххирая, кIугу-кIула. Ганал кIюла-лахъисса чурххай хъинну даркьунугу чIалан дикIайва ччимур журалул янна. Махъ бакъа, Мирза та чIумалсса лакрал «дэнди» ия.
Мирзал лагма, ницIайн найр­­ду кунма, бавтIсса, личIи-личIисса журалул халкь чIявуя.

Лях-карах ци-дунугу ца экстравагантнайсса, халкьру махIаттал бувну кьабивтсса тIуллаягу бусаларду бикIайва. Масалдаран, дакIний бур цала ужагърайн, МахIачкъалалийн, Москавлия гастроллай бувкIсса щаллу-ккурккисса оркестр хъамалу бувцуну увкIсса чIун. Ягу Москавлив чил билаятрал халкь бакъа кьамул къабуллалисса ресторандалуву, ссибивзсса Мирзал, тани хъинну сийлий бивкIсса Кубанал инсанна цува куну (латиноамериканнаха лавхьухьуссагу ияхха), лакку мазрай цала рязи акъашивриясса ихтилатрайну персоналгу вих бувну, язимур ресторандалуву цувагу, цала дусталгу хъинну ишттахIну хъамалу бувсса. «Наяв ва ватандалухлу аьрай оь экьибутIлай ивкIсса, ттунни ттула ватандалий хъинмур хIалалсса», — куну бия мунал.

ХIакьсса шаэршиврул сси­хIирданул халкь укунмагу хIайран бай. Мирзарив, ххишалдаран, бакI-чурх бювхъуссагу адамина ия. Аьй дакъая ганал хъирив, Камалил Баширдул хъирив кунма, багьсса хъаннийгу. Мирзан цанмагу тамахI чан бакъахьувкун.
Шикку ттун ихтилат бан ччай бур Мирзал Муслиматлуя, ттулагу буттал хъинирвуя. Муслимат Мирзал оьрчIниявасса эшкьигу, ччавугуя. Ганал чIявуми эшкьилул назмурдал героиняя, ганал музая. Муслиматлул бакIрал ххуйшиврия, чурххал исвагьишиврия, мяърипатрал, багьу-бизулул узданшиврия бусалардува бикIайва.

[dropcap]В[/dropcap]а ялагу, Муслимат, аьпа биву, мукъул усттаршиврул, маз бацIаврил хъис Мирзаяр ялавайссагу бакъая. Ххишала бакъа куртIсса, кIусса инсан бия. Гьай-гьайкьай, Мирза ганил эшкьигу, ччавугу, хъусгу, заллугу ия. Ганин хъинну кIула Мирзал кьиматгу, кьадругу. КIула Мирза укунасса, чIявуми кунасса, инсан акъашиву. Оьруснал учай «Аллагьнал ппай увкусса инсан» куну. КIула ганал хъювуссулсса, кIирисса, захIматсса хасиятгу, шаэршиврул, бакI-чурххал ххуйшиврул гьарнал зума-ккарччулусса къювугу цинма Аллагьнал бухIан ккаккан бувсса кьисмат бушиву. Уттигъанну, «Культура» каналданий Джульетта Мазинил ва Федерико Феллинил ччавриясса кино ккаклаккисса чIумал, на Муслиматгу дакIнийн бутлай бивкIра. Феллинил гьунарданун, ганал нажагьсса пишалул хасиятран тIалавну буну тIий, Джульетта Мазини ласнал лагмасса хъанних «къабуругайсса» бивкIун бур. ЦIусса хьунабакьаву, цIусса ара, цIусса дард, ххаришиву, сси-къащи – цIусса цIанихсса творчествалул «ахъулссаннул», назмулул багьана хъанай буну тIий.

Гьунар ххисса, ляличIисса инсаннал аьратталсса хасият дуруччин, ганал чIарав оьрму бутан, цуксса жунма ишттахIну чIалай бухьурчагу, бигьану къабикIайхьунссар. Миккугу уздансса дакIнил, ссавурданул, ччаврил ляличIисса гьунар бикIан аьркинну бухьунссар. Му гьунар ххигу-ххишалану бия Муслиматлул. Цанчирча ганин мяълумну кIула: цуппа Муслиматъя Мирзал цалчинссагу, махъра-махъссагу ччаву. Муслиматъя ганал яла хъунмур талихIгу, бахттигу. Мунияту, чIярусса катаклизмардалгу ялтту бувчIун, Муслиматлул бурувччуссар цила уздансса кулпатгу, цила нажагь дакъа Аллагьная къаликкайсса ччавугу. Муслиматлул марцIшиврул пар-пар тIисса, ссихьрал къатта кунма, чIюлусса ужагъ мудан хIадурну бикIайссия Мирзащал ччимур чIумал бучIан бюхъайсса хъамал га яла бюхттулмур даражалий хьунабакьин.

[dropcap]О[/dropcap]ьрмулий хъамакъабитай, нава чIивини, Ваччав, цила иширай чуннив нанисса ниттил кьабивтунна МуслиматлучIа. Ттигу хьхьичI дацIай ца сурат: марцIшиврул пперхха тIисса ужагъ, Муслиматлул усттар­сса карунних кIяласса бади­срай яргсса сунттул ххаллах щавшсса, тани сийлийсса гулаватив, жинжиларттал чIюлу дур­сса шанийх, кIараллийх дичур­тту, къищусса ширма, къатлуву­сса марцIшиврул чани, ккаккиялун бишин бучIисса къатта. Му даражалий бикIайссия мудангу Муслиматлул ужагъ.
Муслимат Мирзал дусгу, цIакь­сса махъсса кьинигуя, гьарца захIматшиву кIидачIин хIадурсса. Цила куртIсса, эбратрансса мяърипат дирхьуссар ванил цаннияр ца ххуйсса цила душваравугу.

Увкумунил хъирив.
Жува цавагу махъ къаучарду, лак буссаксса, уттавасса Мирза МахIанмадовлул бюхттул­сса поэзиялия. Мукунсса ниятгу дакъассия ва чIивисса ихтилатраву. Оьрму биял къавхьунутIийрив, ягу цайми-цайми шаэртал куна, мунил хъирив агьну къаивкIун тIийрив, Мирзал поэзия, вайми миллатирттавугу машгьурну икIан, оьруснайн таржума чанну бувну бур. Дур Мирзал творчество ххал дигьлай чивчусса макьалартту. Мисалдаран, жула аьлим­чу Сулайман АхIмадовлул чирчусса. Амма диссертацияр­тту чичин бувар. Мирзал творчествалул кьадру ттигу биялну кIул хьун бувар. Мирзан жандалуяр ххирану бивкIсса лакку мазрал биялагу шиная шинайн чан хъанай бур.

Дагъусттаннал шаэртурал сияхIравугу совет заманнаяра аьдатравун дагьну дур ца-кIира дакъа шаэртурал цIарду бюх­ттулшиврий кIицI къалаглаги­сса тура. Гай бакъа цайми бикIан къааьркинну бивкIсса кунма.

Амма Мирза МахIанмадовлул поэзия, лирика ччимур миллатрал халкь хIайран бансса, цалла хьурдай учинсса даражалул бур. Жунмагу кьадру бикIан аьркинни укунсса ххазналул. Мунийн бувну кIунттил бугьияра цIунилгу хъунасса лакрал, Дагъусттаннал шаэрнал шеърирдал жуж, жула дакIру пахрулул дуцIиншиврул. Цанчирча укунсса даражалул поэзия хъинну бюхттулсса ша­чIанттуйн дирсса рувхIаният дунал бакъа бикIан къабюхъайну тIий. Укунсса поэзиялул жува хъунисса миллатирттащал архIал ца шачIанттуй бацIансса барашин дуллалиссар.
Ласияра неъмат, хIачIияра щин бюхттулсса шаэрнал уздан­сса ва авадансса дакIнил щаращуя.