Дагъусттаннал БакIчинал дагъусттанлувтурал суаллахьхьун жавабру дуллунни

hsd_9Апрельданул 2-нний Дагъусттаннал БакIчи Рамазан Аьб­дуллатIиповлул «ТIайланнасса эфирдануву» жавабру дуллунни дагъусттанлувтурал буллусса суаллахьхьун, «Открытая власть» тIисса проектрал хахливу. Республикалул БакIчи тамашачитуращал ихтилат буллай ия «Агромир» ОАО-рал теплицардал комплексравату. Ихтилат бия хъунмурчIин Дагъусттаннал шяраваллил хозяйство лядуккаврил хIакъираву.

БакIрайва Рамазан Аьб­дуллатIиповлул бувсунни укун­сса «ТIайланнасса эфирду» дуллалаву аьдатравун дагьну душиву, республикалул властьрал давурттал хъунмур принципну хъанахъишиву дагъусттанлувтуращалсса даву аьчухну дуллалаву, агьалинал личIи-личIисса категориярттащал аьчухну гъалгъа тIутIаву.
Региондалул БакIчинал ув­кусса куццуй, сайки 2,5 шинал мутталий къачансса давуртту дан бювхъунни, амма уттигу дан аьркинни дурминнуяргу чIярусса: «Жува тIий буру 2014 шинал дакъая терактру, — му жулвагу, федерал ихтиярду дуруччай органналгу хъуннасса ххувшавур. Амма микку хъунмур кIану бугьлагьиссар жущава агьали бандитътурайн ва террорчитурайн къарши буккан бан бюхъаврил».
Маэшатрал масъаларттая ихтилат байбихьлай, Рамазан АьбдуллатIиповлул увкунни: «Республикалул экономика лядуккаврил даража бия хъинну лагьсса, аьмну производствалул лагру, миннуву промышленностьралссагу, хIисавравун ларсун, жува уттигу архну буру дянивну ларсъсса Аьрасатналминнуяр. Му мукуннугу, жущава бювхъунни позитивсса чулинмай кIункIу хьун: экономика ляду­ккан даврил бущилул чулуха ва промышленностьрал индексрал чулуха жува билаятрай буру цалчинми кIанттурдай.
Жура дарду Аьрасатнал Федерациялул Культуралул шин. Уттигъаннугума жулла чIяруми районнай Культуралул къатри бия ургала акъа ливчIсса кунма, мунияту хIадур дарду билаятрай цалчин традициярдал культуралул центрду сакин баврил программа. Му программа дуз дурссар. Культуралул шинал хIасиллу дуллалийни, ДР-лул культуралул министрнал бувсунни циняв районнай бувну бушиву мукунсса центрду.
Къачансса давуртту дурну дур дуккаврил ва цIуллушиву дуруччаврил бутIравугу. ХьхьичIва ЕГЭ дулаврил чулуха жува махъва-махъмур кIанай бивкIхьурча, ларгсса шинал хIасиллайн бувну жу ласарду Барчаллагьрал чагъар Аьрасатнал ХIукуматрая экзаменну дулаву ххуйну хьушиврухлу.
ЦIуллушиву дуруччаврил бутIуву модернизация даврил бущилун хасну жува буру хьхьичIми кIанттурдай. Амма азарханардаву агьали хъин буллалаврил даража ттигу тамансса ялавайну бур».
Рамазан АьбдуллатIиповлул дакIнийн бувтунни вай гьант­рай Къизлардал райондалий Дагъусттаннал хъудугьулт­рал кIилчинмур форум хьуну бивкIшиву. Цалчинмур форум хьуния махъ цаппара давуртту дурну дур, му бутIуву давуртту низамрайн дуцлай бур. Амма, мунищала архIал, аграрий бутIуву уттигу тамансса давуртту дан аьркинни. КIул бан аьркинни райондалий, шагьрулий, шяраву аьрщарал заллу цу уссарив. Аьрщарал арарду цалийн дурцуну дакъар, ми арарду цирдагу аьчухну дакъар. Мунияту на тапшур бувссар ХIукуматрайн 9 зурул дянив хIадур бан Да­гъусттаннай аьрщарал реформа даврил хIакъиравусса документру. Аьрщарал луртанну мюнпатну ишла дуллан аьркин­ссар», — увкунни Дагъусттаннал БакIчинал.
Дагъусттаннай импортозамещениялул иширттал масъалалул хIакъираву буллусса суалданухьхьун жаваб дуллай, Рамазан АьбдуллатIиповлул увкунни: «Жура ласарду 310 азарда тонна къалмул, 1 млн. ва 293 азарда тонна ахънилссаннул, миннува – 359 азарда тонна нувщул, 137 азарда тонна – къюмайтIутIул, 212 азарда тонна дикIул, 792 азарда тонна накIлил, 217 млн. ккунуккирттал. Ми ххуйсса ккаккиярттур, аьмну билаятрал ва Ухссавнил Ккав­кказуллал ккаккиярттах бурувгун. Ми цифрардава чIалай бур жува ххуйсса кIанттурдай бушиву. Ми ккаккиярттал чIалачIи буллай бур жущава бугьан бюхълай бушиву Аьрасатнал рынокрай илкин хьусса кIанттурду. Респуб­ликалул АПК-ран кумаг буллай бур федерал центрданулгу. 2014 шинал АПК-рал комплексрал кумагран личIи дурну диркIссар 2 млрд. ва 679 миллион къурушру».
Залданува буллунни ятту ябаврил давурттан буллалисса кумаграл хIакъиравусса суал. Мунин жаваб дуллай, ДР-лул шяраваллил хозяйствалул министр Баттал Батталовлул бувсунни, ххуйну лургъи шайсса гьаннарал ризкьи ласун харж дурсса арцу лахъаву даншиву залуннан.
Суал буллунни, цIусса автобусру лавсун бунува, ми циняв зий бакъар, МахIачкъалалив уттигу чIявусса маршруткарду бур, шагьрулуву уттигу къатри дуллайнма бур, мунияту «оьрмулун аьркинсса», бигьалагансса кIанттурду бакъар тIисса. Мунин Р. АьбдуллатIиповлул укунсса жаваб дуллунни: «Лучший город Российской Федерации» тIисса статусрая жунма бучIан багьлай бур «Нормальный город Российской Федерации» статусрайн, яни щаллу дан шагьрулул инсантуран нормальнайсса шартIру». Мунищала архIал ганал бувсунни хъинчулийсса дахханашивурттугу хъанай душиву шагьрулий. «На ХIукуматрайн тапшур бував шагьрурдал дязаннив хъуни къатри дуллан къадагъа дишин. Вай гьантрай жу вичIидишарду шагьрулул активрай МахIаммад Сулаймановлул ихтилатрах, жун чIалай дур дурмургу, кIулли уттигу чIярусса давуртту дуван аьркиншиву».
Хъиривмур суал бия базардаву багьри лахъ хъанай бушиврул ва ми цалий бацIан баншиврул дуллалисса давурттал хIакъиравусса. Мунин жаваб дуллай, Республикалул хъунаманал бувсунни сакин бувну бушиву хасъсса республикалул комиссия, микку гьурттуну бушиву шагьрурдал ва районнал бакIчитал, ДР-лул прокуратура. Рамазан АьбдуллатIиповлул мукъурттийн бувну, Дагъус­ттаннайсса багьри – СКФО-рай яла кьювкьуми бур. Шяраваллил хозяйствалун ккаккан бувну бур чялиш дуккан дан сельхозкооперациялул бутIувусса давуртту, дузал дурну дур маша буллансса площадкартту, сакин дуллай бур ярмукIартту. Ми давуртту тихуннайгу дуллантIиссар.
Эфирданий тикрал бунни паччахIлугърал фермертуран буллалисса кумаграл хIакъиравусса суал.
Суал: «ПаччахIлугърал ризкьилуха зузисса фермертуран личIи дуллай бур субсидиялул арцу, амма чIярусса гъаттарал дикI дазул кьатIув най дур – Азирбижаннайн, Къазахъисттаннайн ва цаймигу кIанттурдайн. Циванни ми итадакьлакьисса, жучIара дикI укуннагу 30% ххира хьуну дуна?».
Жаваб: «Гьалбатта, дикI 30%-рал ххира къархьуссар, му къатIайласса информацияр. Буниялагу тагьар укунсса хьунни, чил валюталул курс лахъ хьувкун, инсантурал цалла дикI дазул кьатIув ххилан бивкIунни. Му иширал хIакъираву жу АьФ-лул ХIукуматрахь тавакъю барду, жун цаппара журалул хъуслин хасну таможнирдащалсса арарду цалийн дуцинсса ихтияр дулун, миннувух шяраваллил хозяйствалул бакIлахъиялун хаснугу. Мунийну жу Дагъус­ттаннал дикIун дазурду лакьлай бакъару, амма му цалийн дуцин аьркинни, виваллил рынокрал тIалавшингу хIисавравун ларсун. Му аьркинссар жулвамур рынокгу, жулама ризкьичигу буруччиншиврул».
Каспийск шагьрулул инсантурал суал укунсса бия: «Жул шагьрулул гьану бивзун бия «Дагдизель» заводрал лагма, тиккува яла бувна «Завод точной механики». Совет Союз пасат хьуну махъ дайдирхьуна ссу­ссукьушивуртту, Горьковский заводрал филиал башттанма лавкьунни. БачIи шагьру давур­тту дакъа ливчIунни. Жун ци бан аьркинссар?».
Жаваб: «Ттул пикрилий, жува цIубуккан банссар «Дагдизель». Му мурадрай, Дагъусттаннайн оьвкуну буссия Аьрасатнал вице-премьер Дмитрий Рогозиннуйн. Га уттигъанну увкIун ивкIссар. На мукунма ихтилат бувссия АьФ-лул обороналул министр Сергей Шойгущал. Жу цачIу хIадур буллай буру билаятрал Президент Владимир Путиннул цIанийнусса доклад завод уттавабуккан бан аьркиншиврул хIакъираву. Каспийскалий зузи кIанттурду хIадур баншиврул, жу кьутIи дарду Къизлардал электромеханический заводрал директорнащал, ганал шагьрулул бакIчинащал цачIу, министерствалущал даву дуллай ур, шинал ахирданийннин 600 зузи кIану хIадур бантIиссар».
Республикалул каялувчинал сукку бунни Хъуннасса Ххув­шаврил 70 шин шаврил байрандалийн хIадур шаврил масъалагу. ДР-лул БакIчинал ХIукмулийн бувну, Хъун дяъвилий гьуртту хьуминнан ца чIумух дулайсса арцуйнусса выплата хъун дурссар 20 азарда къурушраяту 30 азаруннийн диянцIа, Аьрасатнал Федерациялул Вирттавран 250 азарунния дурссар 500 азарда къуруш. Ми арцурду дуллантIиссар ветерантуран шадлугърал мероприятиярттал чIумал – майрал 5-нния 8-ннийнин. 2015 шинал федерал бюджетравату личIи дурсса субвенциярдал гьанулий ДР-лул ЗахIматрал ва социал иширттал министерствалул 7 ветераннан ва Хъун дяъвилул 111 гьурттучинал щахъаннин апрельданул 10-ннийнин дулунтIиссар къатри ласунсса уквасса субсидияртту буллалишиврул хIакъиравусса свидетельстварду. Мукунна ккаккан дурну дур, социал кумаг хIисаврай, дяъвилул гьурттучитуран дулун цивппа заллусса къатри дакьин дансса 100 азарда къуруш.
Интернетравасса суал бия хьхьичIва бивкIсса ЖЭУ-рдал даврил хIакъиравусса. Миннул даву дувайсса дур так чагъардай чирчуну дуршиврий. «Цинярда давуртту къатраву яхъанахъиминнал цалла арцух дайссар, мура чIумал техобслуживаниялухсса арцугу тIалав дуллай бур цила чIумал. Шайссарив зуща управляющий организациярдал цалла давуртту дуллали бан?» — цIухлай бия хъамитайпа.
Рамазан АьбдуллатIиповлул увкусса куццуй, «управляющие компании были совершенно неуправляемы» так ца Да­гъусттаннай бакъасса, чIярусса цайми регионнайгу. «ЦIанасса ппурттуву ПаччахIлугърал Думалул кьамул дунни хасъсса законну щаллу дуллалисса дахханашивуртту. Миннуйну утти ми масъалартталсса буллантIиссар шагьрурдал администрациярттал». Суаллу Дагъусттаннал БакIчинахьхьун буллунни цаймигу. Миннухьхьунгу ганал дуллунни балжисса жавабру.
Эфирданул ахирданий Рамазан АьбдуллатIиповлул цинявннахь барчаллагьгу куну, увкунни: «Жущава шаймур, жуйнма багьаймур жу буллалиссару. Амма республика нормальнайсса тагьарданийн дуциншиврул, жун уттигу дуван аьркинни чIярусса давуртту. На дакI дарцIуну ура ми давуртту бакIуйн дуккан даншиврий».
ХIадур бувссар
ХI. Аьдиловлул