Дурссагу, данссагу давурттив чIярур

pds_14МахIачкъала шагьрулул Кировский райондалул администрациялул хъунаману ивтун Сагидов СалихI Камаловичлул хъунма хIал къавхьунни. Ва шагьрулул шаннагу райондалува яла хъуннамур ва щаллу бан аьркинсса масъалартту чIявусса бумур районгу дур, хъуннасса жаваблувшиву дусса къуллугъгу бур. Зун гъирагу, бюхъугу, бажаргу  бусса, даврил опытгу бусса, жагьилсса каялувчи СалихI Камаловичлул чIирисса чIумул мутталий дунни райондалул агьалинан хайр-мюнпат бусса цикссагу давур­тту. СалихI Камалович цувагу мазгу, миллатгу ххирасса хIакьсса патриот ур. Ва ххуллухсса жул редакциялул хъамаличугу СалихI Сагидов хьунни.

— СалихI Камалович, буниялагу ина каялувшиву дуллалисса район яла хъуннамур ва чIявусса масъалартту хьхьавчумур дур. Буси инара дурсса давурттава яла винна дакIний лирчIми, яла гъирарай дурми ва инава рязийну ливчIсса давур­ттив цуми дия?

— Мяйжаннугу, на ва даврий авцIуну махъ чIярусса давурттив дуварду ва дуллайнма буру. Кировлул цIанийсса райондалувун шагьрулул агьали бакъассагу, духлахиссар 8 шяравалу. Район буниялагу агьалигу чIявусса, цурдагу республикалий яла хъуннамур дур. ХIасил так ца Чечень жазиралийнна дур 170 километр. Мунияту, гьарицаннал дуллалисса давур­ттая ттунмагу, агьалинангу кIулну бикIаншиврул, на тIалав бувссия дурсса даврия отчет хIисаврай интернетраву хасъсса сайтрайхчIин бусаван. Махъсса ппурттуву ттул давриву гьарза хьунни чагъарду дузал баврицIун дархIусса давур_тту, цал миннух щяикIарча, изансса сантгума къадикIай. Ва жул даву цурда чагъардавун кьутIай даву дакъарча, кьатIув увккун, ци-дунугу дулларча, мюнпат шайсса даву дур. Ва ххишала бакъа жаваблувсса къуллугъ бакIрайн ласайхту, ттулва зузалтращал циняв поселенияр­ттайх увккун, дан-дитанмунил план дурну, хIакьинусса кьинигу муниха зий уссара. Цаппара щархъаву биялну бакъая оьрчIру школалийн биян бувайсса автобусру, мива школарду бия спортзаллу ва миву ишла дайсса кьай-кьуй дакъасса. ХIасил бур уттигу чаннал масъаларттая тIайла хьуну ми щархъавугу, шагьрулийгу чан-чанну тIий дузал буллалисса масъалартту.
Хъуннасса даву дарду жу ми щархъавусса марцI-чапалшиврул тагьарданул ялув. Красноармейскалий, Ленинккантлив, Шамххаллай бия 10-20-хъул шиннардий цачIун хъанай диркIсса ччюрклил бакIурду. Уттинин ва масъалалулсса буллай бивкIун бакъар республикалул цавагу хасъсса къуллугъ. КъакIулли му ци иш бивкIссарив, циняв бур хIакьину чантI увкуну, мунилсса буллай, шикку чапалну бур, тикку чапалну бур тIий занай. Красноармейскалийсса ччюрклил бакIурдал хIакъираву Минприродылул жуй хъунисса аькIри дирхьунни. Жу гичча 70 километралийх Талгилийн духхарду 100-хъайсса машинартту ччюрклил. Талгилий дуссар ччюрк дичин ккаккан дурсса, хъу-лухччинул давурттаву ишла дан къашайсса, аьрщи. Амма миккун машинарттай ччюрк ххилай жул щаллусса кьини лаглай дур. Мунийн бувну на, жулла райондалийн гъанну, шиха чулийгу ччюрк дичлансса цамургу кIану тIалав буллай, шагьрулул администрациялущал маслихIат ккаклай ура. ХIукуматрал хIукмулийн бувну, Кировский райондалийсса карпушру бувайсса 8 завод лавкьунни. Тайннал дуссия тикку дурккун аьрщи дичайсса, хъинну куртIсса ва хъунисса, къувирду.
Жун ччай бия жунна цахъисгу гъанну тай къувирду ччюрк дичлай ишла дуллан. Ми ишла дангу Минприродылул, экология зия къадаву мурадрай, ихтияр къадуллунни.
Хъуннасса даву махъсса ппур­ттуву дарду федеральный трассалияту затру дахлахисса 30-хъул будкарду букьлакьиссагу. Хъинну хъуннасса къулагъас дуллай бур шагьрулувун бухлахисса кIанттурдахгу. Ларгсса шинал баян бувну буссия субботникирттал месячник. Щурущи дан канилу арцу дакъа, чIярусса давурттив дур так ца гьавасрацIух дан багьлагьисса.
ХIакьинусса кьини шагьрулуву, «Махачкала-водоканал», «Махачкала-газ», «Горсетьрая» тIайла хьуну, гьарца зат дур приватизировать дурну. САХ-рал управляющий компаниярттура дур цалашиврий дацIан дурну. Ми идарар­тту муниципал образованиярттачIа дакъаний, жуща ва ягу тамур даву дувара тIий миннайн буюр бан хъанайгу бакъар. Шагьрулул бакIчи даврил сант кIулсса, бажар бу­сса ушиврийн бувну, бюджетрал кредитрайхчIин ччюрк дукьайсса техникалул 42 единица машан лавсун, дурну цивппа заллусса компания, арендалий миннахьхьун зузи дан дуллунни. Миннул кумаграцIух жущагу тамансса давуртту дан бювхъунни. Нава хъинну ххари хьунсса иш хьунни Красноармейскалий, шагьрулул мэрнал хIарачатрайну тIивтIусса, суткалий 700 куб асфальтрал итабакьайсса заводрал давугу. Ппартта-мачIари хьусса ххуллурду бакьин бан ва чара бакъа аьркинну бия.
Бур уттигу чIявусса дузал бан аьркинсса масъалартту. Зунгу бавхьунссар садикирттай ва школар­ттай оьрчIан накIлил ва дикIул дукрарду къадуллай зий бивкIсса куц. Му аралуву зузисса чIявусса халкь даврия букьан бунни, хьунни мунийну чIярусса мюнпатсса дахханашивуртту.
Мукунна жул ца яла агьаммур даву дур налогру датIаврицIун дархIусса. Жулла райондалий сияхIрайн ларсъсса 570 объектрава 400-лийсса дур налогру датIайсса, сияхIрайннагу къаларсун диркIсса. Миннащалгу шагьрулул хасъсса службарду бивкIун бур цанма хайрну ва бавкьуну зий. Шагьрулувуцири будкардачIа цуппа цанничIа бакъар зун аьркинсса ихтиярдал дузал бувсса документ­ру. Уттирив ХIукуматрал бувну бур ми циняв шагьрулува буккан бувансса постановление. «Кизляр-агрокомплексрал» ва «Хлебозавод­ралми» битарчан бакъа, шагьрулуву цайми будкарду битансса ихтияр дакъар.
— Будкардал заллухъруннан ци бан аьркинссар?
— Жул зузалтрал будкардал заллухърунначIан биян бувссар хъунаманал хIукмулийн бувну будкарду букьан буллалишиву бусласисса чагъарду. Мукунна миннан ккаккан дурну дуссар ми букьансса чIун. Ва хIукмулул ялувгу, та яла жула гъанманая тIайла хьуну, кьянкьану бацIан багьлай бур жун.
— ЦIанакул цинявппагу идарарттай зузалт чан бара тIий бур. Цукун щаллу буллай буру му масъала?
— Жуйнгу дуркIунни 20 % зузалтрал чан бара тIисса тIалавшинна. Щалва шагьрулул администрациялий сайки 700-хъул инсан зий ур. Миннавату 200-ннийн ивссавагу акъар шагьрулул шаннагу райондалий. Щалла давугу районнай дурсса даврийну щаллу хъанай душиврийну, шагьрулул шаннагу райондалул каялувчитал цачIун хьуну, ва ишираву жуйра хъиннура къия хъанай душиву бувчIин бувссия хъуниминнан. ТIайлассар, яла 10 % зузалтрал чан буван куну ккаккан бунни. Гьай-гьай, бигьасса иш бакъар цIанакул инсан даву дакъа личIан увангу.
— Шагьрулувун цIанакул биялсса автобусру бувкIун бур. Гай автобусирттаву бу­ссарив Кировлул цIанийсса райондалул маршрутир­ттангу ккаккан бувсса?
— Жулва шагьрулун цIусса автобусру машан лавсун бур правительствалул. Миннул маршрутругу, шагьрулул администрациялущал маслихIатгу ккавккун, сакин дурну дуссар.
— ЦIумадиял базар сававну, ххуллурду машинарттал бувцIуну, инсантал азурда хьуну бур. Ссайн буккантIиссар кIа базаллул масъала?
— 2016 шинал ЦIумадиял базаргу, шагьрулувусса цинявппагу базардугу бизан бувантIиссар шагьрулия архну, Хасаврал чулухунмайсса ххуллий буллалисса, маша бансса 15 азарва кIану бусса, 60 квадрат метра дусса, кIира зивулийсса, 2000-ллийсса ттучанну бикIантIисса, хъинну хъуннасса рынокрал комплексрайн. Гиккува бикIан най бур мизит, оьрчIал багъ, машинартту бацIан буллансса хъуннасса паркинг. Ва рынокрай, машан ласун ччинангу, бахлай бур цIанакулва цинявппагу закондалуцIун бавкьуну документру дузал бувсса ттучанну.
— СалихI Камалович, ина кIицI лавгунни яла захIматмур масъала ччюрклил бушиву. МарцI-чапалшиврул низам къадуручлачисса хъунисса идарарттал заллухъруннащал цукунсса ххуллурду ласайссар зу?
— ЗахIматну бур буниялагу минная низам тIалав дуллан. ТIивтIусса машинарттай бетон, къун ягу цайми строительствалул материаллу ххилай, ххуллурду чапал буллай, миннал хъирив лаян хъанай бакъар. Ягу гъараллу ларчIсса чIумал щяв кьатI бувсса къундалул канализациярттал ххуллурдува бавщусса цикссагу ишру шай. Мукун низам лиян дуллалисса инсантурайн жу жува чичарду 2500-нния ливчусса протоколлу. Ми протоколлая чирчусса 500-1000 къурушрая миннан цичIав зарал хъанай бакъар. Ца машиналийнгу ца протокол бакъа ххишала чичинсса ихтияр дакъар жухь.
— Зу, шагьрулул районнал администрациярдал хъуними, цачIун хьуну, ми аькIри хъуни дан къабучIиссарив?
— ТIайлассар, арцуйну танмихI булларчан, инсан хъис унугу бакIрай ацIлай ур. Мунияту вай аькIри хъуни даврил хIакъиравусса масъала бивхьуну буссар жу шагьрулул ва республикалул халкьуннал депутатътурай. Цалсса уттигу ссайнчIав буккан бувар.
— Ххувшаврил юбилейран хасну дуллалисса, «Бугьияра мурхьру» тIисса ххаллилсса акциялувух зул ци гьурттушинна дуссар?
— Ларгсса нюжмардий Шамххаллай бугьарду жу 100 мурхь. Сулакьрай, 200 бувгьуну, Ххувшаврил 70 шин шаврин хас бувсса парк буллай буссару. Мукунма шагьрулувун буххайсса кIанттайгу бугьарду 40 елка. Шагьрулул администрациялул шагьрулуву бугьан 1000-хъул мурхь туялулгу бучIан бувну буссар. Пикрилий ура щархъаву гьарца школалучIа дуклаки оьрчIру зунсса школалул багъру бувансса.
— Шагьрулуву инсантал кьатIув бувккун, бигьалагансса, щюллишиву дусса, паркру бусса кIанттурду бакъар. Буссарив мукунсса кIанттурду ина каялувшиву дуллалисса райондалий?
— На учIавривун жулла хIаятраву марцIшиву дуллай, скамейкарду бивхьуну, чани бувцуну, субботник дуллай зий бивкIру. Жу хIаят низамрайн дурцуну гьунттий кьинива агьали цалва оьрчIащал бигьалаган бувкIун бия шиккун.
Хъунаманал хIукмулийн бувну, «Эльтав» заводрал чIарав ккаккан дурну дуссар мукунсса парк бувансса 17 гектар аьрщарал. «ХХI век» тIисса ресторандалул хьхьичI скамейкарду, светильникру дирхьуну, ччай буру Ветерантурал сквер буван. Му даву дангу инвестортал кIункIу бан багьлай бур.
— СалихI Камалович, шагьрулул вайми районнал хъуниминнащал вил цукунсса дахIавуртту дуссар?
— Жу куннал куннащал даймунил, дитаймунил маслихIатру ккавккун, маз лявкъуну, бавкьуну зий буссару. Шагьрулул шаннагу райондалул хъунимигу бунавхьур, жуща агьамсса масъаларттугу цачIу бакъа гьаз бангу къашай. АрхIала жул буссар куннал куннащалсса мукунма бавкьусса бяст-ччалгу.
— Ина марцIну лакку мазрай бунни щалва ихтилат. Мунийнугу чIалай бур вин вилва миллатгу, мазгу ххирасса бушиву…
— На шяравура хъуна хьусса. Тамансса хIаллай зийгу уссияв Ккуллал райондалий. ТIайламур бусан, ттун ихтилат бувангу, махъ лахъангу ххирар лакку мазрай. МахIатталнугу бикIай шагьрулий ттул кулпатраву цинявппа, мюрщи оьрчIайн бияннин, марцIну лакку мазрай гъалгъа тIий ккавккукун.
— Ххувшаврил байрандалийн цукунсса хIадуршинна дуллай буру?
— Жул райондалий ур 679 ветеран. 55 ветераннан юбилейрал медальлу ва бахшишру дуллалисса хъунмасса мажлис бувссия. Цивппа дяъвилул ветерантал барча бангу байрандалул гьантрай шаппа-шаппай гьантIиссару.
Парад дачинтIисса М. ХIажиев­лул цIанийсса тротуарданийн був­ккун дансса даврил плангу сакин дурну, утти, гьава гъили хьувкун, зун хIадур хъанай буру. Дяъвилул ветерантурал къинттуллух бувсса захIмат, вайннал дурсса чувшивур­тту жунна хъамаритан къааьркин­ссар, миннаха хIурматрайгу бикIан аьркинссару жува.
— Барчаллагь, СалихI Камалович. Кабакьиннав ина дуллалимуницIун.
Качар ХIусайнаевал
бувсса ихтилат чивчуссар
Имара Саидовал