Ятинтал ххари баву хIаж баврин ккаллиссар

gs_7Оьрму ккавксса, мунил захIмат-жапашивуртту дурхIусса хIакьинусса хъунмур никирал агьулданул чIявуну тикрал бувай: «Циванни Макка-Мадиналийн хIажлийн гьан чIярусса арцу датIин ччай, датIин къахъанай оьрму аьдада хияллай гьан буллан. ХIаж бансса кIанттурду жулва чIаравва, майрал лувва бунува», куну.

Мяйжаннугу, хIакьину чирилун бансса хъинбалардах мюхтажсса замана бувкIун бур. Ца, миски-гъаривнаягу хавар бакъа, Аллагьнал мукьвагу чул тIивтIуну ялапар хъанай ухьурча, гама ур Хъунасса Заннал цанна дуллумур кIидачIин кумаг аьркиннал хъирив увккун, ятиннан бикIу, угьараманан бикIу, ци хъинбала-хъиншиву данссарив къакIулну. Цумур-цагу билаятрал, обществалул тагьар къулай хъанахъиссар учай, балики ихIсандалул, рахIму-цIимилул даву хьхьичIуннай най, миву зунсса халкь кIункIу хъанай бухьурча.

ХIакьину жулва Дагъусттаннайгу чIярур ва журалул фондру. ЧIявур фондирттаву бакъа цайнува цалва, цалва хушрай ятинсса оьрчIан ва миски-гъаривсса кулпатирттан чирилун цащава бан шаймур буллалисса халкьгу. Вагу духьунссар жулла общество цIулаглагисса, оькки азардая хъин хъанахъисса цалчинсса лишан. Яла-яла дакI ххари къархьуну къаличIай укунсса давурттавух чялишсса гьурттушинна дуллай жагьилми ххал хьувкун.

Залму АьбдурахIманова
Уттигъанну на кIул хьура цинма дакIнийн багьну, ччянияцIава ятинсса, нитти-буттал ургъилданулу бакъасса оьрчIан ци-дунугу ца ххаришиву, хъинбала бан хияллай бивкIун, утти му хиял щаллу хьусса Гъумучатусса АхIмадова Ххадижат МахIаммад-Расуловнащал.
1996-ку шинал Гъумучиял школагу къуртал бувну Ххадижат дук­лан бувххун бур ДГУ-рал экономикалул факультетрайн. Дуккаву къуртал дайхту цаппара хIаллай налогру датIай органнаву зий бивкIун бур, яла махъ зун бивкIун бур ДР-лул Финансирттал бюджетрал надзорданул федерал къуллугъраву. ЦIана Ххадижат АхIмад-Хан Султаннул цIанийсса МахIачкъалаллал аэропортрай зий бур. Зий буна ва Москавливсса аспирантуралувугу дуклай бур.
Ххадижатлул бусаврийн бувну, Москавлийн цилла дуккаврил ялув аьрххилийн лавгний ванин хъинну цIими хъанан бикIайсса бур вокзаллай, метролуву ягу кучардай ккаши-мякьсса, чапалну лархсса мюрщи оьрчIай. Гьарца шаппай бувкIтаригу, чапалнугу, авурну чIалачIисса тай оьрчIал симанну дакIнийн дагьлай, хияллай бикIайсса бивкIун бур жулва ши­ккусса цания ца оьрчIал къатлувун ягу интернатрайн лавгун, цищава бан шайсса ци-бунугу ца хъинбала, оьрчIал дакIру ххари дуванмур буван.
— Ва пикри бакIравун був­ххун мадара чIун лаглай дия, ца-ца багьана-сававрду хьхьичIун дагьлай. Ахиргу, оьрчIру сайрданийн буцин Цалчинмур МахIачкъалалийсса ятинтурансса интернатрал директорнащалгу, «Россия» кинотеатрданул ва «Паскуччи» кафелул администрациярдащалгу икьрал дурну, пикрирдай буссияв миннан­сса транспорт ча тIалав дан хъинавав тIий. Яла пикри хьуна нава зузисса аэропортрал хъуниминнахь ца автобус итабакьира учин. Цурда ва даву на кьюлтIну, щинкIуй кIул къахьунну дуван ччай буссияв. Нава зузисса кIанайсса автобус бувцуну, оьрчIащал сайрданий лавгун махъ водительнал бувсхьунссия – чIявусса даврил уртакьтал гания махъ гъан хъанай, цIухлай, цивгу хIала буххантIиссия му чирилул давривух, тIисса чансса бакъая. Ттулларив щалла ххаришивугу, пахругу бия гай ятинтурал дакIру чанссарагу тирх учин дуван, ххари буван ттущава бювхъунуккар тIий, ттулва пикрилий.
— Му даву ссайн-дунугу ягу цумур-дунугу байрандалун хасну дурссияв? Цуксса рязийну ливчIуна мукунсса тяхъашиврия цивппа оьрчIру?
— Къадурссия. СсайнкIуйгу хасну къадурссия. Тиха, Москавлия, бувкIун махъгу нитти-буттал ургъилданулу бакъа, Москавуллал хъуни кучардай тивун-шивун багьлагьисса оьрчIал симанну хьхьичIа къадукьлан дикIайва. Гьар лавгтаригу тукунми бакъа оьрчIру ххал къашайсса ххан бикIай ттунма. Ца мукунсса аьрххилия зана хьуну мукьах, ахиргу, гьарзат щаллу дурссия. ОьрчIру буссия 1-мур классрава 6-мур классравун бияннинсса. Цинявппагу 40 инсан. Барчаллагь школа-интернатрал директорнайн. Ганал, вайксса оьрчIащал ца на навалу къабикIан, ттущал архIал гай оьрчIру аьдатсса, гайннал тIул-тIабиаьт кIулсса кIия тарбиячигу тIайла увккуна. Гайгу бия ттуйн барчаллагьрай. ЦачIан цумур-дунугу организациялия, фондрая бучIарча бакъа, укун ца инсаннал вайксса оьрчIру сайрданийн шагьрулул кафелувун, кинотеатрданувун буцинсса ца ина бакъа къавхьуссара, тIий.
ОьрчIал ххаришиврул дазу-зума дакъая. Ттухьва нава бивкIра, вай ваксса ххари хьунсса кIулну, гьарзатгу кьадиртун, танийва гьанссиявхха тIий. Хъинну рязийну бия оьрчIру, цал укунсса бигьалагай кьинирду уттинин къархьуссар тIий. ТIайлану бусан, кIива душ цIубакIрай бия пашманну, ссавухчIав хIала-гьуртту къабухлай. Яла ттул ва гайннал дянивсса вихшалдарайсса ихтилат­раву, зу циван пашманну буру тIий цIухлан бивкIукун, га цаннил бувсуна, цила дусъсса душничIан нину дуркIшиву ва бигьалагай кьинирдай га ганил шаппай бувцушиву. Бувсуна цачIана цучIав къаучIайшивугу. Яла махъ «Паскуччи» кафелуву оьрчIащал хIала бувххун, тяхъану чIалай бия.
Цуппа гукунсса, нитти-буттал дяниву хъуни къахъанахъисса оьрчIру бувмур бувчIайсса, цанма бувсса хъиншиврун-хъинбалдаран кьимат бищун кIулсса бикIайссар тIун бикIайва. Мяйжаннугу, му зат ттунма бугу-бувчIунни, тасттикьгу хьунни. Гай оьрчIал барчаллагьрайсса яру ккаккарчава гьану бия.
Вания махъ ца сайтрай, ттул сипталийну, «Сделаем мир лучше» тIисса группалувуминная 12-13 инсан цачIун хьуну, гава школа-интернатрал цахъи хъуними классирттал оьрчIру бувцуну лавгссияв Ахъушинскийл цIанийсса кIичIиравусса «Паскуччи» кафелувунгу.
Гукунсса оьрчIал дакIру ххари дуван бювхъусса ттун бувчIунни инсаннан цалвагу, лагма-ялттуналгу оьрму ххуй бан чIярусса каширду къааьркиншиву. Так цаннах ца къулагъас, ургъил буван чIун лякъин аьркиншиву. Ялами хъус-ххазинардачIан ятинсса оьрчIаясса барчаллагь бакъа цикIуй къадучIайшиву ва къадияйшиву.
— ИхIсандалул даврихух машхул хьума гихунайгу му давривух гьурттушинна дуван гъира буну личIайссар учай. Бурив ттигу инава биян ччисса оьрчIал къат­ри, школа-интернатру?
— Цуксса пашманнугу жулла республикалийгу мукунсса къатригу, мивун багьлагьисса оьрчIругу чан хъанай бушиврийн щакри. Бур гьакссагу нава биян ччисса кIанттурду. Инша Аллагь, ттущава шаймур вания гихунмайгу буллан­сса умудгу, кашигу ттучIара чан къахьуннав тIий бура. Масалдаран, гава жу цаннащал ца яхши-хашрай буккайсса группалуву Бугьарами халкь яхъанахъисса къатлувуминнан аьркинсса даруртту тIалав бансса ва батIинсса предложение дулун ччай бура. Яла, гайнначIан хъамалу лавгун махъ, цIухху-бусу бувну, гайннан аьркинсса бигарду щаллу бан хIадурну бушиву бусан ччай буру.
Ахиргу кIицI лаган ччива, цIубакIрай нава буллалимур дакI­нийхтунусса, цайминнан кIул къахьунну буллалисса бивкIхьурча, утти даврил уртакьтурал, дустурал ва мачча-гъаннал аьй-бювкьугу дурну, цайминнангу эбратран дур­сса тIуллая букъавсун къабучIиссар увкуну махъ, буниялагу ятинсса оьрчIал бакIрайх ках учаврилва инсан хъинсса-ххуйсса давуртту дуван гьуз учин увайшиву бувчIунни. ДакIнийхтуну барчаллагьрай бура ва даву дузрайн дуккан дуван ттулва чIарав бавцIуминнайн.