Уттигъанну цалва «Мусил хъатIул» юбилей кIицI ларгунни Каспийскалий мина дирхьусса лакрал чIявусса кулпатирттавасса цаннил – Муса ва Мисай Абачараевхъал кулпатрал. Цими ттуршра шин гьарчагу, замана цуксса хьхьичIунмай хьурчагу, кулпат буруччаврил, 50-гу, 60-гу шинай цачIу оьрму бутаврил цамур кьюлтIшинна, рецепт да­къар, куннал хIурмат куннал бувну, яхI, ссавур дурну, адаминал цайвами буржру, хъамитайпалул цийвами щаллу буллай цачIу оьрму бутларча бакъа. Муна мукун, Мусал ва Мисайлгу цачIу оьрму бутлай хьуну дур 50 шин. Лас ва щар куннан кув цуксса ххирану бунугу, цуксса бавкьусса, нахIусса кулпат бунугу, цачIусса оьрмулуву захIматшивуртту хьунакъадаркьунугу къадикIай. Абачараевхъалмур кулпатраву мукунсса чIуннугу хьуну дур, амма вайннаща бювхъуну бур къаттагу, къушгу буван, ххаллилсса даражалий оьрчIругу тарбия бувну, миннал оьрчIругу ларгсса ттуршукулул бусравсса никирал вакилтуран лайкьну тарбия буван. Бадрижамал Аьлиева Абачараев Муса МахIаммадлул арс увну ур 1936-ку шинал Лак­рал райондалийсса Ххюлуссуннал шяраву. Каспийскалив шагьрулул 1-мур школагу 1954 шинал къуртал бувну, зий ивкIун ур электрикну, кочегарну. Ца-кIира шинавун, 1956 шинал увххун ур Ленинградуллал политехнический институтрал металлургический факультетрайн. Мугу къуртал бувну, 1962 шинал зана хьуну ур Каспийскалийн. «Дагдизель» заводрай литейный цехрал мастерну, хъунама мастерну зун ивкIун ур. Цаппара хIаллавун зун ивкIун ур Ленинградуллал кораблестроительный институтрал Дагъус­ттанналмур филиалданул преподавательну, металловедение дихьлай. Ва иширал хъинну агьамсса кIанугу бувгьуну бур ванал оьрмулуву. Шикку Муса МахIаммадович кIул хьуну ур ххаллилсса инсаннащал, дунияллийх цIа ларгсса аьлимчу-металловед, профессор, техникалул элмурдал доктор Делле Василий Адолиевичлущал. Му чIумал Василий Адолиевич ивкIун ур лавай кIицI лавгсса Ленинградуллал жамирду бай институтрал металловедениялул кафедралул хъунаману зий. Му цувагу машгьур хьуну ур ИС-3 танкрал бронированний чаннаннил муххал автор хIисаврай. Мунихлу мунан 1944 шинал Сталиннул премиягу дуллуну диркIун дур. Цаппара шиннардивун, яни 1967 шинал Муса МахIаммадович заочнайну увххун ур Ленинградуллал кораблестроительный институтрал аспирантуралувун. ЦачIанна ва цайминначIан ларайсса тIалавшинна дусса Василий Адолиевичлул личIлулсса каялувшиннаралу Муса Абачараевлул 1971 шинал дурурччуну дур кандидатшиврийнсса диссертация, «технология судового машиностроения» специальностьрайн бувну. Мува институтрал Элмийсса советрай 1985 шинал дурурччуну дур докторналмур диссертациягу. ЗахIмат ххирасса, цIу-цIусса кIулшивурттах мякьсса Муса МахIаммадовичлул даву Элмийсса советрал члентурал ххишала дакъа ххуйну кьамулгу дурну, лавайсса кьиматгу бивщуну, ванан дуллуну дур техникалул элмурдал докторнал цIа. Му хIукмугу ВАК-рал цIакь бувну бур. Мурив гай шиннардий нажагь бакъа къашайсса иш бивкIун бур, диссертантътурал кIи-кIира, шан-шанна шинну дайсса диркIун дур ВАК-ралмур хIукмулух ялугьлай, цIана кунна бигьа-бигьану ми цIардугу къадулайсса диркIссар. Муния махъ Муса МахIам­мадович­лул цалалу ва соавторну цикссагу элмийсса давуртту, лу­ттирду, монографияртту итабавкьуну бур. Ва хьхьичIунсса уртакьшиврий зий ивкIун ур Белоруссиянал политехнический институтрал металловедтуращал. Ми шиннардийгу, миннуяр махъгу дурну дур цикссагу элмийсса давурттив, изобретенияртту, лабораториялул хъиривлаявуртту. Муса МахIаммадович 1972 шиная 1989 шинайн ияннин каялувшиву дуллай ивкIун ур ДГТУ-рал металлал технологиялул ва металловедениялул кафедралул, 1989 шинал тIурча ва хьуну ур ДАССР-данул ХIукуматрал поручениялийн бувну цалва сакин бувсса ЛКБТО-рал (Ленинградское конструкторское бюро технологического оснащения) филиалданул директор. Амма 1992 шинал Союз лияврищал мугу лавкьуну бур. Муния махъ Муса МахIамма­довичлуйн оьвкуну бур зун ДНЦ РАН-далул Физикалул институтравун, ва тавакъю бувну бур мунахь Каспийскалий сакин буван машиноведениялул физико-технический проблемарттал отдел. ЦIанагу муний каялувшиву дуллай ур ва. Муса МахIаммадовичлул элмулуву дурсса тIитIалардая, лавсъсса патентирттая, миннущал дунияллул билаятирттай хъанахъисса цикссагу выставкардавух дурсса гьурттушиннардия ва миннухлу лайкь хьусса медаллая, цайми-цаймигу бахшиширттая «Илчи» кказитрай цимилгу чивчуссар, цIана миннуй къабацIланну. Элмулуву бакъассагу, Муса МахIаммадовичлул гьунар бур сурат дишавривугу, прозалуву ва шеърилугъравугу, мукун дунияллийн бувккун бур ванал чивчусса цаппара луттирдугу: «Каменистыми тропами», «Трудной дорогой ученого», шеърирдал сборник «Цветы на барханах». Техникалул элмурдал доктор, профессор, Дунияллул транспортрал академиялул академик ва президиумрал член, АьФ-лул ва ДР-лул элмулул лайкь хьусса ишккакку Муса Абачараев лайкь хьуну ур Ломоносовлул ордендалун, мукуна СССР-данул ВДНХ-лул арцул медальданун, «300 лет Ро­ссийскому флоту», «Личность Санкт-Петербурга», «Ветеран труда» медаллан. Ванал цIа дур «Знаменитые люди Санкт-Петербурга» ва «Знаменитые люди Махачкалы» луттирдаву. Ва 1994 шинал Муса увчIуну ивкIссар Каспийск шагьрулул депутатътурал мажлисравунгу. Цала ппу, аьпа биву МахIаммад куна, Мусагу ур Каспийск шагьрулул хIурмат бусса гражданин. ЦIанагу Муса МахIаммадович хьхьичIунсса гьурттушинна дуллай ур шагьрулул жяматийсса оьрмулувух. Ва ур Каспийскаллал Хъунисриннал советрал председатель. Арснащал Ибрагьиннущал Муса ур Астраханнал хьхьирил технический университетрал Элмийсса советрал членталнугу. Муса МахIаммадович цIана дарсру дихьлай ур Дагъус­ттаннал паччахIлугърал политехнический университетраву. Ласкъатта буруччаврил, ичIура гъилишиву, марцIшиву, рахIатшиву хIасул даврил, оьрчIру тарбия баврил гуж щалва хъамитайпалийн багьай, хъунмурчIин. Лас хьхьичIунай най, къуллугърал лавай наниссаксса хIаллай, ичIаллилсса, оьрчIалсса буллай, къатта-къушливусса кушурдал, давурттал хъар цийнна ларсун дур Мисайлгу. Мисай бувну бур Лакрал райондалийсса Ккурккуллал шяраву. Ва чIивину бунува вайннал кулпат бивзун бур Туркманисттаннавун. Школалийнгу Мисай тийхва лавгун бур. Я оьрус маз, я туркман маз къакIулну хьхьичIппурттуву ванин дуклан хъинну захIматну бивкIун бур. Ца шинавун лакку мазнияр къалувну лавхьхьуну бур ми кIивагу маз. Амма Лакку кIану, буттал шяравалу дазу-зума дакъа ххирасса Мисайл дакI мудангу Да­гъусттаннайн кIункIу тIий диркIун дур. Ахиргу вайннал кулпат зана хьуну ватандалийн, 8-мур классрая тиннайсса дуккаву Мисайл дурну дур буттал шяравусса школалий. Ккурккуллал дянивмур даражалул школагу къуртал бувну, Мисай дуклан бувххун бур ДГУ-рал чил хIукуматирттал мазурдил факультет­райн. Мисай 4-мур курсирай бусса чIумал, 1964 шинал, бувну бур Мусал ва Мисайл ташугу. Университетрив Мисайл бувккуну бур каруннихьсса арснащал Ибрагьиннущал. Хъинну захIматну бивкIун бур ванин къатта-къушлилсса, чIивисса оьрчIалсса ва дуккаврилсса цал архIал буллан. Мунияту, 5-мур курс буккиннин душнин кумаг буллай, оьрчIах дуруг­лай диркIун дур Ккурклив ялапар хъанахъисса ванил аьпа биву нину УммухIабибат. Университетгу бувккуну, Каспийск шагьрулул 8-мур школалийн (махърив лицей) дарс дихьлан бувкIун, цилва оьрмулул 45 шин дурну дур Мисай Аьбдурашидовнал му школалий, ца кIанай, ца даврий зий. Ванил цимирагу никиран тарбия ва кIулшиву дуллуну дур, ванил дарс дирхьусса оьрчIру щаллагу дунияллийх кIама бивщуну бур, минная ххаллилсса пишакартал ва инсантал хьуну бур. Ва бур «Халкьуннал образованиялул отличник», лайкь хьуну бур ДР-лул КIулшиву дулаврил ва элмулул министерствалул, шагьрулул УО-рал чулухасса цикссагу ХIурматрал грамотарттан, личIи-личIисса бахшиширттан. Амма ванинсса яла хъуннамур бахшишрив дур дурккусса ва ххаллилсса тарбия дусса цилва выпускниктал. Кьадарданул ванин дурсса яла хъуннамур бахшишгу, хьхьу-кьини къакуну оьрмулухун буллай бивкIсса захIматрал ахиргу, хIарачатран барачатгу бур лякьлул оьрчIру. Хъунама арс Ибрагьин лавгун ур бутталмур ххуллийх, вагу ур техникалул элмурдал доктор, профессор, дарсру дихьлай ур МАДИ-луву. Анжелика бур экономикалул элмурдал кандидат, дарсру дихьлай бур Дагъусттаннал Механикалул техникумраву. Мадина тIимур душ бур педагогикалул элмурдал кандидат, дарсру дихьлай бур ДГПУ-раву. Вайнналгу бур тIайла бавцIусса, дуккаврил ххуллийх нанисса ххаллилсса оьрчIру. ХIакьсса зунттал хъамитайпа, цилва миллатрал патриот, ххаллилсса педагог Мисай Аьбдурашидовнаща, цилва лякьлул оьрчIру лайкьну тарбия баврищал, бювхъуну бур оьрчIал оьрчIавугу дишин бу­ттал кIанттухсса, ниттил мазрахсса ччаву. Мусал ва Мисайл оьрчIал оьрчIан хъинну ххуйну кIулну бур лакку маз, шагьрулий бувну, оьрчIал садикрайнгу шагьрулий лавгун, шагьрулул школардугу бувккуну буна, хIатта Лаккуй хъуни хьусса кунма, ккурккуллал лугъатгума бур миннал. Мисай Аьбдурашидовнал я цилва оьрчIру, я оьрчIал оьрчIру шаппа оьрус мазрай гъалгъа тIун къабитайссар. ВайнначIан учIайсса ванил ссил арс ванихь цIухлайгума ивкIун ур: «Баба Мисай, садикрай бучIиссаривкьай оьрус мазрай ихтилат буллан?» — тIий. Муксса къадагъа дирхьуну дур ванил ичIува оьрус мазрай ихтилат къабуллан. Цилла нину сагъсса чIумал оьрчIру, махъ оьрчIал оьрчIругу бувцуну Мисай Аьбдурашидовна гъинттул чара бакъа лагайсса бивкIун бур Ккурклив, ниттин ка-кумаг буллай, ххулув цулуй, цайми-цайми шяраваллил давурттив дуллай, кIинттулнин чIаркIурду лазундарал дуцIин дайсса диркIун дур къарду дахIлай. ЦIанагу гьарца гъинттул, нину сагъний кунма, ва лагай­ссар цила буттал шяравун оьрчIал оьрчIругу бувцуну. Цалва миллат ххирасса гьарцагу лаккучунан кунма, ванингу кьутIлай бур жулва лак чIявучин лакку мазрай гъалгъа тIий бакъашиву, хIатта ниттил маз къакIулшиврия пахрулийссагума лак бушиву. Ванил школалийсса оьрчIахьгу чIявуну тикрал байсса бивкIун бур махъру: «Цалва хIурмат бусса гьарцагу инсаннан хьхьичIва-хьхьичI цалва ниттил маз кIулну бикIан аьркинссар, хъирив – гайми мазру», — тIисса. На вайннаннийн бувкIсса чIумал вайнначIа ия Муса МахIам­мадовичлул дус, экономист, ва кулпат сакин хъанахъисса чIумалгу чIарав ивкIсса, Ваччиял шяравасса Къичиев ХIабиб. Вайннал кулпат­рая ва буслай ур: — Мусащал жу дусну буру 1963 шиная шинмай. Жул уссар цамагу дус, Ваччатусса ХIусман. Ва кулпат хIасул хъанахъисса чIумалгу жу вайннал чIарав буру. Вана утти 50 шин хьуну вайннал цачIу оьрму бутлай. Вайннал кулпат бур гьарцагу чулуха ххуйсса, захIматгу, ккашигу ккавксса, цалва захIматрайну къаттагу, къушгу бувсса, оьрчIругу цайминнан эбратранну тарбия бувсса. Муса цуварив кочегарная тIайла хьуну, элмурдал докторнайн, профессорнайн ияннинсса мутталий хъис аххана къавхьунни, гай архсса шиннардий цукунсса ияв пахру-ххара бакъасса, мукунава ливчIунни, — буслай ур ва. ОьрчIал, оьрчIал оьрчIал, гъан-маччанал, дустурал увкуцири хъин-хъинсса мукъурттицIунгу бакьлай, «Мусил хъатIущалгу» барча буллай, жугу чIа тIий буру Муса ва Мисай Абачараевхъал кулпатран оьрмулуву чIяру-чIярусса ххаришивуртту, хъиншивуртту, цанма ххираминнал дянив цIуллусса, ххарисса оьрмулул чIярусса шинну.