ДакIру рахIат дайсса маданиятрал кюру

e_5Жула хъуншагьрулий нажагьссаннан бакъа къакIулхьунссар концертру ва цаймигу дялахърурду, шадлугъру дувайсса Дусшиврул къатлуву, шиккун учIан ччинан мудангу нузкьунтту тIиртIусса, Аьрасатнал культуралул фондрал Дагъусттаннал филиал бушиву. Ва фондрал респуб­ликалул культуралул аралуву дуллалисса хъуни-хъунисса мюнпатсса давурттая тIурча чIявучин къакIулну къабикIантIиссар.

Художниктурал давурттал выставкарду, магьирлугърал личIи-личIисса пишакартуращалсса хьунабакьавуртту, культуралуву хъунмасса бутIа бивхьусса инсантал дакIнийн бичлачисса аьпалул батIавуртту, Аьрасатнал личIи-личIисса шагьрурдай дагъусттаннал культурагу, пагьму-гьунар бусса халкьгу, жулва миллатирттал багьу-бизугу ккаккан бувайсса шадлугъру – вай цимурца ва фондрал гъирарай дувайссар. ЦIубакIрай Совет хIукуматрал Культуралул фондрал, хъирив Аьрасатнал Культуралул фондрал жулла республикалийсса филиал тIивтIуния шинмай ванил каялувчину бур жунма цинявннан бусравсса, цила пишалул хIакьсса минахур, мяйжаннугу ва къуллугърай дакIнийхтуну зузисса Гаврилова Луиза Карповна.
Дагъусттаннайн Луиза Карповна бувкIун бур, культпросвет училищагу къуртал бувну, чIаххуврайсса Ставрополлал крайрая. Ванил мархри бур Ставрополлал аьрщарайсса Эдиссия тIисса арманинал шяравату. МахIачкъалалив бувкIун махъ къуртал бувну бур Педагогикалул университетрал (таний институтрал) музыкалул факультет. Щаргу хьуну, кулпатрал хьуну махъ Луиза Карповна хIакьинусса кьининингу яхъанай бур цинма хъинну ххира хьусса, дакIнил лавсъсса Дагъусттаннай.
— Луиза Карповнай, цIубакIрай буси, жул буккултрангу кIулну бикIан, Аьрасатнал фондрал тарихрая. Цумур шинал ва ци мурадрай му фонд сакин бувссарив.
— Фонд сакин бувну бур Совет хIукумат лиян хъунма хIал къаливчIсса 1986 шинал. Таний мунийн учайсса бивкIссар Совет хIукуматрал культуралул фонд куну. Фондрал хъунаманугу ивкIссар жуна чIявучин кIулсса, машгьурсса академик Дмитрий Лихачев. Тайнна тай шиннардий дайдирхьуссар революция ва, билаятрай хъанай бивкIсса цайми ишру сававну, чил билаятирттайн ялапар хъанан лавгсса эмигрантътурачIа яхьусса архивру, магьирлугърал произведенияртту ва багьа бакъасса тарихрал документру зана буллалисса давурттив.
Фондрал хьхьичIва-хьхьичIсса учредительтуравух диркIссар Совет хIукуматрайсса циняр республикардаясса творчествалул союзру, жяматийсса организациярду ва культуралул учрежденияртту. Щурущи бувну бивкIссар билаятрай 36 филиал ва миннул вакилханарду.
Совет хIукумат лирну, гьарзат ппив-ххив хьусса 90-ку шиннардий, фондрал чIярусса программарду дузал дувансса арцу къаитадакьлан бивкIукун, жул филиалданун захIматну бикIайва. Муниннин тIурча 5 предприятие буссия филиалданул. Масалдаран, Дарбантлив цIана Лазгиял театр бусса идара таний жул филиалданул типография тIитIин хIадур дуллай буссия. Банкрая кредитрай арцугу ларсун, машан ларсун дуссия буклетру, туризм тIутIайх дичин дансса информациялул чагъарду ва цаймигу, давурттив хIадур дуллансса, тай шиннардий ца яла хьхьичIунсса печатьрал оборудование. Амма хIукумат лияврищал цалчинсса чапхун культуралийн дируна, му аралуву зузими оьрмулул нирхирава личин бувсса кунма ххуллул зума-къирагърай хьуна. ЦикIуй зузи къадурну, га дусса куццуй цIуну дуна дагу-дарххуну, банкрая ларсъсса кредитрал арцу лархъссия. ЗахIматсса чIунну дикIайва. КIира шин хьуссар жу, фондрал зузалт, даврихсса хIакь къабуллай зий. КIихIуллану буссияв Аьрасатнал фондрая ябувцун Дагъусттаннал культуралул фонд сакин бан хъинавав тIий. Къуллугъчитуравугу чансса бакъая таний, культуралул иширттаха зузисса министерство дуна, фондгу ссан аьркинссар тIутIисса. Филиалданул совет бавтIун хIукму хьуссар Аьрасатнал культуралул фондрал филиалну битан.
Так 1997 шинал фондрал каялувчишиву дуван цала бакIрайн ларсъсса Никита Михалковлуща бювхъуна чанссавагу сукку-кьютIу хьун, цаппара программарду микIларчIния хIукуматрал кумаграйну сукку дуван, щурущи дуван.
Ца жула Дагъусттаннай бакъа­сса, Ухссавнил Ккавкказнаву Краснодардал крайрай ва Ухссавнил АьсатIиннал республикалийгу буссар фондрал филиаллу.
— Ларгмур шинал Дагъусттаннал культуралул филиалданул кIицI ларгунни 25 шин хъанахъисса юбилей. Цукунсса хIасиллащал хьунадакьарду му агьамсса шадлугъ?
— Цаппара шиннардил хьхьичI жул филиал ххув хьуссар щалва Аьрасатнал фестивальданий «Развитие межнационального сотрудничества» тIисса номинациялуву кIилчинмур кIану бувгьуну. Муния махъ жухь тавакъю бувна Миллатирттал къатлул «Территория мира и согласия» тIисса проектрал хахливу оьрчIал суратирттал выставка сакин дуван. Гьунар бусса, пагьму ххисса оьрчIащал зузаву, ми ялун личин баву, итххяххан баву бухьувкун жул филиалданул хъунмур мурадгу, дуллалимунил мяънагу, жу гъирарай рязи хьуссияв.
Яла махъ, филиалданул юбилейгу гъан хъанай духьувкун, жун пикри хьуна выставкалун кIанай «Неделя изобразительного искусства Дагестана в Москве» тIисса презентациярдал ва хьунабакьавурттал АРТ-проект дуван. Ва шадлугърал цалчинмур кьини проектрал тамашачитуран жу сакин дурссия МахIачкъалалиясса, Каспийскалиясса ва Мамедкъалалиясса художествалул школардай дуклакисса оьрчIал ттуршраксса суратирттал «Салам Алейкум» цIанилусса выставка. Москавуллал Миллатирттал къатлувун га кьини бувкIсса халкь хъинну рязийну, хIайранну ливчIун бия жула оьрчIал гьунардая. Га кьини хIасил щалла хас дурну дуссия оьрчIан, миннал гьунардан. Гикку мукунма гьурттуну буссия «Дагестан» Москавливсса центрданул «Намус» тIисса оьрчIал къавтIавурттал ансамбльданул чIава къавтIалтгу. Мукунма му кьини выставкалийн бувкIсса мюрщи-хъунинан «Тайна персиковой косточки» тIисса спектакльгу ккаккан бувссия жущал тихун архIал бивкIсса Дагъусттаннал паччахIлугърал ссихьрал театрданул коллективрал.
Хъиривмур кьини жу сакин дур­ссия жула гьунар бусса художник Марат ХIажиевлул «В поисках Нила» тIисса графикалул давурттал выставка. Ва мура кьини мунал итабакьайсса «Горцы» тIисса литературалул ва художествалул кказитрал презентациягу дуссия.
Юбилейрал хьунийн дуллали­сса мероприятиярдал ахирданий Аьбдулла Бамматовлул ва Ютте Ротте тIисса жула художниктурал цачIусса выставка тIиртIуссия. Вай кIиягу художник жул программалул стипендиантъталли. Аьбдулла Бамматовлул, жул цалчинсса стипендиантнал, къуртал бувссар Москавуллал Суриковлул училище. Ютта Ротте жул фондрал дувайсса гьарцагу программалувух гьуртту шайсса, Каспийскаллал оьрчIал художествалул школа къуртал бувсса художникри. ЦIана ГИТИС-раву дуклай буссар. Мукунма тикку гьур­ттушинна дан бувкIун буссия жул стипендиантътал-музыкантъталгу. Жул стипендиант Мирзахан Рабаданов, Готфрид ХIасановлул цIанийсса музыкалул училищагу къуртал бувну, цIана дуклай уссар Ростов-на-Дону шагьрулийсса консерваториялуву.
Москавуллал публикалул хъинну тIааьнну ва гьавасрай кьамул бувунав жу. Цамур, цанма уттинин къаккавксса, Дагъусттан, жула халкьуннал цамур сипат ккаккан даврихлу дакIнийхтуну барчаллагьрай бия.
— Гьашинусса шин билаятрай баян бувунни Культуралул шинну. Ва шинан хасну цукунсса программарду уттинин щаллу дуван бювхъур зуща ва вания гихуннайгу ци программардал ялув зун хIадурну буру?
— Культуралул шин куну агьам­сса даражалий муниха зурчагу ва аралуву зузисса гьарцагу идаралул, сакиншиннарал мурад цава-цар – маданият дуруччаву, ядаву. Жул сакиншиннарал агьаммур мурадва хъанахъиссар Аьрасатнал Федерациялул ва Дагъусттан Республикалул культуралул аралуву ххалдигьлагьисса цумурцагу проектравух, программалувух, дуллалисса гьарцагу давривух чялишсса гьурттушинна дуваву. Фондрал дуллалисса давурттаву хъуннасса къулагъасралун ларсун дуссар «Культура и религия» тIисса программа. Ва программалул хахливу жу хIарачат буллай буру уттизаманнул культуралул ва диндалул аьдатирттал дянивалу дуван, ттуршрахъул шиннардий цачIу ца кулпат кунма Дагъусттаннал миллатру яхъанай бивкIсса куццул гьанулий личIи-личIисса диннал халкь цачIу, хIалану гихунмайгу ялапар хъанансса аьдат дуруччинсса хIуччарду ляхълан. Дур ялагу цIа данну щурущи дурсса программарду. «У бескорыстия есть имена». Ва программалул лагрулуву республикалий машгьурсса, цIаларгсса халкьуннал цала язисса ххазинарду фондран пишкаш бувну махъ, жу ми тапшур бувайссар республикалул музейрдайн, библиотекардайн ва оьрчIал музыкалул школардайн. Мукунна дуссар ялув кIицI ларгсса «Новые имена» тIисса чIава музыкантътал ва Даггосфилармония гьурттуну гьар шинах дувайсса фестиваллу сакин дувайсса программагу. Дуссар фондрал тавханалуву музыкалул, литературалул ва аьпалул вечерду дувайсса «Культурное наследие народов Дагес­тана» тIисса программа. Шикку жу батIайссар республикалул бур кусса интеллигенция, магьирлугърал ва элмулул деятельтал. Вай укунсса хьунабакьавурттая, дяниву хьусса ихтилатирттая махъ укунсса ккураннаву хIасул шай цIусса проектру ва хъин-хъинсса пикрирду. Ца мукунсса кIанай щябивкIун буна патефондалия ихтилат багьну, ттул бакIравун бувххуна «Старый забытый патефон» тIисса вечер дуван. Художникнал кумаграйну бувну хасъсса буклетругу, оьвкуну микку гьуртту хьунсса, та бухзаманалия бусансса, тай чIунну дакIний лирчIсса инсантурайнгу, ххуйсса, хIакьинусса кьинигу дакIнийн дутлайннасса вечер хьуна. Мукунсса батIавуртту цагу-кIирагу къадувару жу. Дувару жуятува лавгсса, амма дакIурдиву чаннасса асарду кьабивтсса художниктал, музыкантътал, магьирлугърал деятельтал дакIнийн бичлачисса аьпалул батIавуртту. Масалдаран, цаппара шиннардил хьхьичI гьунар бусса художник Эдуард Путерброт дакIнийн утлатисса дустурал батIаву сакин дурссия. Мукунсса цайми-цаймигу.
Дуссар мукунна Аьрасатнал Культуралул фондращал ва чил хIукуматирттайсса посольствар­ттащал цачIу дувайсса «Культура без границ» тIисса программагу. Дуссар дунияллийх цIаларгсса аьлимчу, тарихчи Амри Шихсяидовлул чIярусса шиннардий каялувшиннаралусса «Рукописи Дагестана» тIисса программа щурущи дурну. Гьамин ва жул культуралул фондрал советрал председательгу хъанахъиссар. Мукунна жу гьур­ттушинна дувайссар выставкардал давурттавухгу.
Культуралул шин дунугу, дакъанугу, жун личIишиву цири, жу уттинингу зий бивкIру ва аралуву, мукунма дакIнийхтуну зий аьдатсса жу гихунмайгу зунтIиссару Дагъусттаннал сий, бусрав лахъ буллай, Аьрасатнал вайми регионнан эбратранну. Дагъусттаннал культура цайми регионнайн дуккан дувайсса халкьуннал сянатир­ттаха зузисса усттартурал канила дурксса аьтти-ттяркьи дакъархха, хьхьичIва-хьхьичI жулла культура жулва халкьри, жула яхI-къирият, намусри. Вайнна вай ххазинарду бухкъалаган, вайннул къаралданийру жу бусса.
— Барчаллагь, Луиза Карповнай. ТIайлабацIу баннав вингу, вищал архIал му ара чанна лахъан дурну, цIу-цIанпир буллалисса гьарцаннангу.
— Зул кказитрангу хъунмасса барчаллагь, на дуллалимуниягу хавар буну, ттух къулагъас дур­сса. Дагъусттаннал миллатирттал мазурдийсса кказитирттаву зул, лакралмур кказит, цалчинссар жул даврил кьимат бувчIуну, ттущал ихтилат бан ччан бивкIсса. Цал ттигу, дакIнийхтуну барчаллагьрай бура. Шиккува кIицI лаган ччива ттул даврил лагма лавгсса, маданиятраву зузисса интеллигенциялул ккурандалуву чIявуми лак бушиву. Цурда ца жул батIаву ягу мероприятие лагайшиву къакIулли Гулизар Султанова, Марат ХIажиев ва вайми-ваймигу гьуртту къавхьу­сса. Барчаллагь зун хъунмасса.
P.S
Цила дус-ихтивар, Луиза Карповнал тIийкун, Дагъусттаннал филиалданул давурттавух чялишну хIала буххайсса Дагъусттаннал магьирлугърал деятель Гулизар Султановал, ванил даврия, гьунардания буслай, кIицI лавгунни, ва кунмасса дакIнийхтуну цилла давугу дувайсса, дангу кIулсса халкь хIакьину жучIава чанну ливчIун бушиву.
— Жула республикалун хъунмасса талихI хьуссар Луиза Карповна кунмасса инсан ва аралуву дакI дирхьуну зий бушаву. Мяйжаннугу жу, институтирттаву, университетирттаву, филармониялуву, музейрдаву, библиотекардаву, театрдаву зузими, макьнатIисрал кIункIу бувсса кунма, бачару ганил тIааьнсса, рахIатсса «кюр­ттаравун». Жу гиккун бигьалаган, тяхъашивуртту дан къабатIаруча, жулва-жулва мурадирттая, дурмуния ва дан дакIниймуния бусан, аьч хьун батIару. Гиччагу рахIат хьуну, бигьалавгсса кунма буккару. Мяйжаннугу цилла даву кIулсса, пишакаршиврул хъунмасса опытгу бусса Луиза КарповначIа маданият­рал масъалартту ххалгубивгьуну, ми щаллу бувссаксса асарду хIасул шай. Цила кулпат, душру, миннал оьрчIру ва цила лас нукIува Москавлив ялапаргу хъанай, зий-занай буна, Луиза Карповна бур жучIава, жула инсан кунма, цилла мина, шиккусса халкь ххирасса инсан. Шиккува ххи бан, Луиза Карповна къакIулнан му лакку инсан, лакрал миллатрачIан гъаншиву дусса кунма ххан бизай. Оьтту-ттурчIал дахIаву дакъанугу ва бур дакIнил, духIин-дуциндарал жула миллатрачIан гъансса, лак ххирасса инсан. На Луиза Карповнан ва ванил кулпатравуцириннан чIа учивияв цIуллушиву ва алши-талихI. ТIайлабацIу ва каши -кьудрат ххи даннав ванин ванияр гихуннайгу.
Ихтилат бувссар
Залму АьбдурахIмановал