Дагъусттаннал тарихрава

В. ХIажиевлул ва С. Мусаевлул
«Хронология Дагестана» тIисса луттирава

1426-1450 ш.ш. – Яманинавасса аьлимчу Саид АхIмад ибн Ибрагьимлул оьрмулул ва творчествалул шиннур.
Саид АхIмад бин Ибрагьим МухIаммад Идавсил (с.аь.с.) наслулияссар, му цувагу хъуна­сса аьлимчу ивкIссар, Месопотамиянал мадрасалуву дарсру дихьлай ивкIссар.
Мичча яла Туркнавун ивз­ссар.

Хъунасса астрономнащал, Тимурдул арснал ягу душнил (внук тIий бухьувкун, гъалатI къахьун. – таржумачи) арснащал Улугбагнащал дусну ивкIссар. Мунан хас був­ссар «Ат – ту харату-л – Улугбек» тIисса лу. Дагъусттаннай ислам ппив дуллай бушиву ва исламрал аьлимтал чанну бушиву бавну, Саид АхIмад Чурлив увкIссар. Микку МухIаммад Идавсил (с.аь.с.) дин машгьургу, цIакьгу дуллалисса дякюруну Гъази-Гъумучи бусса кIул шайхту, миккун увкIссар. Элму машгьур дуллай ивкIссар. Чивчуссар «Вакьпулул мурад» тIисса лу. «Гъумучи Дагъусттаннай сий, кутак дусса щамхалтурал династиялул хъуншагьру бивкIссар, мунияту цичIав тамаша бизан­сса иш бакъар архнияту увкIсса аьлимчу, правовед АхIмад б. Ибрагьим микку ацIаву.

Му микку чIумуйну мина дирхьусса мусапир къаивкIссар. Чичрулул буслай бур АхIмад дунияллия гьаннин мунал чIявусса оьрчIру бусса кулпатгу Гъумук мунащал бивкIшиву. Гьаннайсса, миннал мина Гъумук духьунссия.
Яманитурал наслу Гъумук ялапар хъанай бивкIун бур ХIХ аьсрулийннин. (Лавров Л. И. Эпиграфические памятники… 177 лажин).

1451 шинал бабаъ цIуцIаврил (чума) ивкIусса Яманитурал АхIмад увччунугу уссар Гъумук.
* * *
1437 ш. – Чурул ширваншагьнахъал ца дякюру хьу­ссар.
* * *
ХV – аьсрулул дяниялу. – Табасараннал майсумство – феодалтурал хIукумат цIакь хьуссар.
Кьиблалул Дагъусттаннай бачIи лазги ва табасаран бусса хIукумат цIакь хьуссар, хъунаманугу ивкIссар майсум.

* * *
ХIV-ХV аьсрурду. – Къайтагъуллал уцмийствалийсса питнарду ва къалмакъаллу. Уцмий МухIаммад-хан ивкIуну махъ, мунал хъабакIсса уссурваврал, АхIмад Бекадурдул ва Аьли-баглул (Бек-Кишиханнул), дянив тIааьндакъашивуртту хъанай диркIссар. Аьли-баг тахлийн лахъайхту, му тахлийн тамахIну ивкIсса АхIмад ширваншагьначIан лавгссар, мунал чул бувгьумигу – Яру­ссаннал хъуниминначIан.
* * *

ХVаь. – Къайтагъуллал паччахIлугърал резиденция Маджалислив хьуссар.

* * *

ХУ-ХУI аьсрурду – Яруссаннал ханлугъ цIакь хьуссар, сийлувун дагьссар Дагъусттаннай.
ХIадур бувссар П. Рамазановал