Тарихрал къаралданий

gtas_9Гьашину Лакрал райондалул архивран хъанай дур 80 шин.
Лакрал райондалий архив тIивтIуну бур 1935 шинал февраль зурул 22-нний ДАССР-данул ЦИК-рал хIукмулийн бувну. ДАССР-данул Верховный Советрал президиумрал хIукмулийн бувну, 1938 шинал архив буллуну бур МВД-лул органнахьхьун. 1962 шинал февраль зуруй республикалул Министртурал советрал хIукмулийн бувну, архив буллуну бур ДАССР-данул Халкьуннал депутатътурал советрал Лакрал исполкомрахьхьун.
Лакрал райондалул администрациялул хIукмулийн бувну, 1995 шинал райгосархиврая бувну бур администрациялул архивный отдел. 1999 шинал муния бувну бур Муниципал архив.

Зулайхат Тахакьаева
2007 шиная шихунмай архиврал хъунмурну зузисса Римма Исмяиловал гъалгъалува, оьр­мулул бугьараминнал бусласимунийн бувну, райондалул архиврал даврия кIулну бусса бур так 1946 шиная шихунмай.
Муния шинмай хIакьинусса кьининин архиврай аххана хьуну ур 12 хъунама. 1946-49 шиннар­дий архиврал хъунмурну зий бивкIун бур Хайдакьова Муъминат. Вания мукьах личIи-личIисса шиннардий архиврал хъунимину зий бивкIун бур: ЛухIуева ХIанипат, Исмяилов Амсаруллагь, Гъапурова Бадрижат, Какраев СалихI, Майранова Равзат, Чутуев Микьдар, ЛухIуева РайхIанат, Куяева Аьйшат, Щурпаева Саида, МахIаммадова Асват. Асват зий бивкIун бур 1981 шиная 2007 шинайннин, сайки 26 шинал лажиндарай.
Архиврал къатри цирдагу ца кIанттая цамунийн ласлай, цимиллагу даххана дан багьну бур. ЦIанакул райондалул архив бивхьуну бур хьхьичIрасса музейрал къатраву.
Цил кьамул бувсса чIумал, дахьва-дахьва бизан бувссар тIий, анжагъ цемент бувтIусса, полларагу къадаркьусса къат­раву, циняв документругу щях бивхьуну бия, тIий бур Римма. Федерал арцух хьхьичIра-хьхьичI полгу даркьуну, чIирттай документру бишинсса чIамурду дурну, пластикалул чIавахьултту бивхьуну, сигнализация, отоп­ление, канализация дурцуну, архиврал къатри мархлуцIакул цIудуккан дурну дур. Гихуннай хIалли-хIаллих цIусса мебельгу ларсун, увкIма игьалаган ххуй­сса шартIру дузал дурну дур. ДакIнийхтуну барчаллагьрай бур Римма юбилейрал хьунийн, щаллу бакъасса зурул дянив, цила хIурматран бувкIун, документру къуршаву бивхьуну, низамрайн буцин кумаг бувсса Саидайн ва Аминатлуйн. Документру тIурча архивраву чансса бакъар – 12500 дело, миннува 2500 дело дусса дур Риммал кьамул дур­сса. Ми деларду, хъунмурчIин, дусса дур шяраваллал администрациярттая кьамул бувсса тIювардал луттирду, харжирдал ведомостьру, батIавурттал протоколлу. АрхиврачIа бусса бур 19 шяраваллил администрациялул, райондалул 46 идаралул ва хьхьичIрасса колхозирттал документру. ХIакьину архиврал сияхIрай бусса бур так Карл Маркслул колхозрал ва Хьурттал совхозрал документру. ЛивчIми бусса бур Шяраваллил хозяйствалул управлениялул сияхIрай.
— Архив Муниципал идара бухьурчагу, федерал бюджет­рава дакъасса, райондалул бюджетрава арцу къаитадакьай. Райондалул администрациялул уттигъанну буллунни вайра къатрацIун лавчIсса ца къатта. Мугу ца чIивисса кумаг хьунни райондалул администрациялия, — тIий бур Римма.
Арцу дучIайхту ремонт дуллай байбишин дакIний бур.
Яла чIявуну инсантал бу­чIайсса бур аьрщарал ва харжирдал ялув. Амма хьхьичIра заллухъруннахь диркIсса аьрщарал документру яхьуну ба­къасса бур ва хIакьину аьрщи паччахIлугърал хъусри тIий бур.
ХIакьинусса кьининин райондалул архиврачIа яхьуну бусса бур 99 фонд. Миннува ца агьам­сса фонд бур Сяид Габиевлул фонд. Миву салкьи хьуну дур Сяид Габиевлуясса макьалар­тту, мунал суратру, муначIан цачIанмасса ва мунал арс Жайран-МахIаммадлучIансса мунал дустурал чагъарду. Ми чагъардавасса ца бур 1965 шинал Адыгейнавасса МахIмуд Хуажевлуя Сяид ГабиевлучIан бувкIсса. «На вил гьалмухчу Сефербей Сиюховлул ссил арсра. Ганал гъалгъардаяр ттунгу вия кIул хьусса. ХIайранну ва пахрулий буслайна икIайва га вияту. Дагъусттаннайвагума къабивщухьунссар ттигу вил революция хьуннинсса даврин багьайсса кьимат. Ттизаманнул жагьилтурангу дакъахьунссар вил даврия щаллусса кIулшиву. КIулли хIакьинусса Дагъусттаннай ялапар хъанан вин бигьану бакъашиву. Мунияту вил дакI даншиврул чичлай ура ва чагъар. Революция хьуннинсса оьрмулуву агьамсса кIану бувгьусса инсаншиврий ина жул республикалийгу кIулссара. Цувалу ливчIсса Адыгейнавасса къужлун МахIмуд Хуажевлунгу ина тачIав дакIния къауккантIиссара».
Сяид Габиев дунияллия лавгун махъ МахIмуд Хуажев чичлай ур ванал арсначIан Жайран-МахIаммадлучIангу. «Цила чIумал на «Мусульманская» кказит ккалли байссия А. И. Герценнул «Колоколданун». Ттун му кказит хъинну ххира хьуна, цанчирча гьамин му кказитралла на чантI учин увсса. Оьмунищал талан лахьхьин буллай бивкIсса «Мусульманка» ттун ччя-ччяни дакIнийн багьай. Ччива Саид Габиевлул кказитрал идеяртту ттигу чув-бунугу яхьуну ва бучIину ля­къин. Гьарца вия ссалам бувкIтари на 15 минутIрай вил буттаясса дакIнийнбичавурттавун лагара».
Чачан Далхан тIурча Жай­ран-МахIаммадлучIан чичлай ур: «Чачаннал наибтураясса Сяид Габиевлул статьярду ба­хшишну кьамул бав, Чачаннал ва Ингушнал цачIун був музейрал итабакьлакьисса цания ца сборникраву бищун дакIний ура», — тIий.
Цалвамур чагъарданий чачан Вагьабов Аьбдулла Жайран-МахIаммадлухь буслай ур Сяид Габиевлущал 1959 шиная тихуннай чагъардайнусса дахIаву ду­ссия, мунал 10 чагъар цала яла язима инсаннаясса аьпа кунма ябуллай уссара, тIий.