Тарихращалсса ихтилат


gtas_10Тарих. Ва мукъувун бухлай бур ччяния шинмайва хъанай бивкIсса ишру. Учай лавгмур зана битан къашайссар куну. Гай лавгзаманнул лишанну бунияла цукунсса диркIссарив ялун нанисса никиран ккаккан дуваншиврул, инсаният цукун авадан хъанай диркIссарив янилун дагьланшиврул, сакин бувну бур дунияллий чIявусса музейрду.

Ккуллал райондалулгу бур музей. Му бур Ваччав, байранну дувай
майданналул ялув, хьхьичIава клуб бивкIсса къатраву. Дурусну дукIу, 2014-ку шинал августрай, хьуну дур музейран 10 шин.

ХIажимурад ХIусайнов
Зуяту цуксса начнугу, ттуща уттинин музейравун уххан къавхьуна. Мунияту уттигъанну, ларгсса Культуралул шинал tas_10жулва музей «Лучшее учреждение культуры Дагестана» тIисса, Дагъусттаннал бакIчинал грантран лайкь шаврищал барчагу буван, ва музейравух сайрданий уккан лавгссияв на. Музейрал директорну зий ур ЦIуйшиял шяравасса Абакаров ТIагьир Рамазанович. Ванал бувсуна музей та, щил сипталийну бувссарив ва музейравусса экспонатирттаяту ттухь гьарта-гьарзану.
— Музей сакин бувну бур 2004-ку шинал Ваччав. Ва музей бивхьусса къатраву хьхьичIава клуб бикIайссия. Га чIумал Ккуллал райондалул бакIчину зий ивкIссар МахIаммадов ХIадис. Мадара харж буккан бувссар, лекьа-пIякьу хьуну, ургала акъа ливчIсса къатрая укун багьайкунсса музей буваннин. БакIрая музейрал директорну зий икIайссия Хъусращиял шяравасса Къубачанов Камалуттин. Ганая махъ – 2-мур ЦIувкIратусса Сапижуллаев АбутIалип. 2014-ку шинал октябрьдания шинай ва музейрал директорну зий ура на, — буслай ур ва.
Музей бивхьуну бур хъунисса 4 залдануву ва ца чIивисса къатлуву.
Цалчинмур залдануву бур Ккуллал район хIасул хьуния шинмайсса документру ва экспонатру. Шиккува бур революция хьуннинсса документру.
КIилчинмур зал хас бувну бур райондалийсса 14-рагу шяраваллил тарихран, миннул канил давурттан, багьу-бизулун.
Шамилчинмур зал хас бувну бур, кIулшиву дулаврил, цIуллу-сагъшиву дуруччаврил тIий, мукунма райондалий дуллай бивкIсса промышленностьрал зумунусса давурттан.
Мукьилчинмур зал хас бувну бур райондалия бувксса хьхьичIунсса инсантуран: СССР-данул, Аьрасатнал вирттавран, лауреатътуран, депутатътуран, орденнан, медаллан, хIурматрал цIардан лайкь хьусса инсантуран. Шиккува бур спортраву хьхьичIунсса жагьилтуран хас бувсса стенд. Ккуллал райондалия бувксса чичултрал, шаэртурал, журналистурал итабавкьусса луттирдал стендгу бур. Бур 1917-ку шинал итабавкьу­сса, Гьарун Саидов редакторну ивкIсса, «Илчи» кказитрал аьжам хIарпирдай буккан бувну бивкIсса цалчинмур номер. ЧIарав бур 1991-ку шинал цIунилгу итабакьлан бивкIсса «Илчи» кказитрал цалчинмур номер.
Ххюлчинмур залну бур, музейравун бухлахисса нузардил хьхьичI, Ккуллал райондалул тIабиаьтраву хьунабакьайсса жанавартрал бунияласса бурчурдая дурсса сикри дацIан дурсса чIивисса къатта.
КIулсса куццуй, хъинну ххуй­сса янна дуруххай машинартту бикIайва хьхьичIва дарзитурачIа, «Зингер» тIисса. Янна дуруххай машина буккан бувсса инсаннал цIа дусса. Ва машина канихгу, ччаннахгу зузи буван шайсса бикIайва. Музейраву бия Зингердул уссил Сингердул буккан бувсса, анжагъ каних зузи буван шайсса, машинагу. ЧIаравва бия къур бувну зун бикIайсса патифон. Му цуппагу зузисса бия. Шиккува бия дяъвилул шиннардий Ваччавсса артельданий лаххия дуллай бивкIсса вязальный станок.
Ца мурцIу хас бувну бия Хъусращиял шяравасса балайчитал, макьан руцулт Багъирча Муслимовлун ва Камалуттин КьурбанмахIаммадовлун. Ши­ккува бия вайннал мандолинар­ттугу. Гьай-гьай, Ккуллал район дачIрасса кIанай хIасул хьуну къадиркIун духьувкун, жулва тарихрая бусласисса, Сурхай-ханнал заманалия шиннайсса стендру дия. Дия хьхьичIарасса мангъаллу, телефонну, щекьи рутIайсса ккуппив, ручкарду, кьалант, тIахIни-кIичIу. ЧIяруми затру жулва инсантурал каруннах дурсса дия. Ттун хъинну махIаттал дирзуна мукьав лархъун щин ласун лагайсса самовар. Бунияла, мукIру хьун, гукунсса самовар ттун муниннин чувчIав къаккаркссия. Ца чIирисса, ца хъуннасса дия ми музейраву.
Миллат ца бухьурчагу Ккуллал райондалий, жулла аваданшиврун ккалли буван багьлай бур гьарца шяраваллил цилла-цилла аьдатру, канил давурттив, ла­ххия, ишла бувайсса канил ярагъ бушиву. Гьарца шяраву бивкIун бур личIи-личIисса касмурдал усттартал. Вихьуллал хъинну ххуйну дувайсса диркIун дур къабачру, рахIурду, варсул усру, чухъри. ЦIуйшиял шяраваллийн учин бучIир «Пифагордул ххуллийх лавгсса хIисаврттучитал» куну. Циван учирча, шяраваллил чIарах нанисса неххай дурну диркIун тIий ацIунния лирчусса гьарахъалу. Гьарахъалу му техникалущал дархIусса, хIисаврттал хIисав-сан дуван багьайсса даву дуну тIий. ЧIяйми СССР-данул Виричу ЦIаххуй Маккаевлул шяравалур. ЧIяйми дахху-ласулул инсанталли. Кьяп­ри бувулт. Ккуллал райондалул даралуву цалчинсса школа ЧIяв тIивтIуссар.
Бур музейраву Гъумучиял Агъларханнал канцеляриялуву бивкIсса муххал сейфгу.
Ца мурцIу хас бувну бур Аьра­сатнал Виричу, 1999-ку шинал Ватандалухлу жан дуллусса, Ккуллал шяравасса Мурачуев Халидлун. Хъамакъадиртун дия 1944-ку шинал Ккуллал райондалия дизан дурсса шяраваллугу.
— Райондалий, республикалий культуралул фестиваллу, цайми ишру хъанахъисса чIумал, музейрал экспонатру мяъшарданий дишайссар. Ларгсса шинал музей лайкь хьуну «Лучшее учреждение культуры Дагестана» завалун, жун дуллунни 100 азарда къуруш.
Музейравун бучIай турис­талгу. Мукун бувкIссар Американавасса, Франциянавасса, Германиянавасса, Египетнавасса, Санкт-Петербурглиясса, Москавлиясса, Норильскалиясса, Воркуталиясса, Мурманскалиясса, Украиннавасса, Краснодардаясса, Ростовраясса, республикалул районнаясса туристал. Музейравун бувкIсса инсантурал цалва пикрирду чичайсса даптарданий дур 600-нин дирсса чичрурду. Шикку вай бур лакрал миллатрал тарих ва оьрму ккаккан буллалисса экспонатру ядаврихлу барчаллагьрай. Ларгсса шинал музейравун увкIун ур 500-ннияр ххишаласса тамашачи. Гьашину 70 шин Ххувшаву ларсун ва 80 шин Ккуллал райондалун хъанай душиврийн бувну, райондалул УО-лущал график бувну, дуклаки оьрчIру кIул буллантIиссар жулва тарихращал, оьрчIал кIулшивуртту авадан даву мурадрай. На ттула чулуха хъунмасса барчаллагь учин ччай ура жунма мудангу кумаг бувайсса Ккуллал райондалул бакIчи Сулайманов Сяидлухь ва Ваччиял шяраваллил бакIчи МахIаммадов Арсеннухь.
Музейраву ттущал зий бур Кьурбанов Сиражуттин, Оьмарова Сельвия, АхIмалова Шюъбанат, ХIажиева Марина, — буслай ур музейрал директор.
Барчаллагь, ТIагьир Рамазанович, жула лавг заманнул лишаннащал ихтилат бувансса хIалу ттухьхьун дулаврихлу. Дуллалимуниву мудангу тIайлабацIу хьуннав вин тIий ура на дакIнийхтуну.