Яла хъунмур хъус – хъинсса аьпари

[dropcap]Н[/dropcap]итти-буттал цивппа аьрщарая лавгун махъ кьаритаймунива яла хъинмур хъус-ххазина бухьунссар оьрчIан дуллусса ххуйсса тарбия ва цаятувасса хъинсса аьпа. Муна мукунсса аьпа ливчIун бур Къяннал шяравасса Шарип ва Итнай Мусаевхъая.

[dropcap]И[/dropcap]юльданул 10-нний мукьцIал лахълай бур Итнай аьпалул хьуну. Бувну бур Итнай 1931-ку шинал Къяннал шяраву Аьлиллул ва Гьажардул кулпатраву. Ванин буттал лажин ккаккан нясивну къабивкIун бур, ва бувну кIива зурувун ивкIуну ур ппу. Ниттил Гьажардул хъуни бувну бур кIивагу оьрчI: арс АбутIалиб ва ванаяр 7 шинал чIивисса душ Итнай. Хъун дяъви байбишайхту, АбутIалиб лавгун ур душманнащал талан. Дяъви къуртал хьунцIакул талайгу ивкIун ур, сагъну занагу хьуну ур дяъвилул цIарава.
Итнай чIивиния шинмайва, ниттин кумаг буллай, ичIувагу, колхозравугу зий бивкIун бур. Оьрмулул 10 шин хьуния махъ колхозрал къячрачIа бивкIун бур. Ятту-гъаттаращал Бажиганнайнгу лагайсса бивкIун бур, аривгу, зунттавугу хIухчалтран ххункI буллай бивкIун бур.

[dropcap]Ш[/dropcap]арип аьпалул хьуну ур ванияр 4 шинал хьхьичI. Увну ур ва 1927-ку шинал дурккучу Малла-Мусал ва Сарижатлул кулпатраву. Ца чIумал зунттаву цайми жагьилтуращал, хIухчалтращал яттичIа уна, гуж­сса къув-аьслищалсса чявхъа гъарал ларчIун дур. Шариплуйх цIупар рирщуну диркIун, сайки ивкIусса кIанттая ххассал хьуну ур. Амма му ппурттуву хьусса цIунцIия сававну, оьрмулухун чIу къабаллай ливчIун ур Шарип.
– Буттан хъинну ххуйну зат дакIний личIайва, гужсса память дия. Хъинну ххуйну кIула тарих, шяраваллил инсантурацIун дархIусса датарду. Ци суал булурчангу, жаваб лякъайва, – буслай бур душ Соня.

Итнай ва Шарип Мусаевхъул

[dropcap]И[/dropcap]тнай хIухчалтран ххункI буллай, Шарипгу яттичIа ивкIун ур. ХIухчалт гъалгъа тIийни, Шариплул, гъан хьуну, Итнайхь цIуххайсса бивкIун бур тай ци тIий бур куну. Ванилгу мунан баян бувайсса бивкIун бур тайннал тIимур. Цивува цуппамур бикIайсса бивкIун бур ва оьрчIангу цу щар хьувивав, ванан чIу баян буллан тIий. Мунаннив цуппа нясивну лявкъуну бур. Кулпат бувну махъ, ахьтта зунттавух Дарбантлив занай, Шариплул марцIсса ххювардай къуртал бувну бур бухгалтер шайсса курсру. Цал учетчикну, яла бухгалтерну колхозраву зий чIярусса шинну дурну дур ванал, аьй къадучIанну, даччин къахьунну цалла даву дуллай. Шяравугу, райондалийгу Шариплул кулпатрал бусрав-сий хъуннасса диркIун дур. ЧIу къабаярчагу, дунияллий хъанахъисса цимурцаннуя хавар буну, хъирив лавну икIайсса ивкIун ур, кказит-журналлу ккалай, цавагу лях гьан къабитайсса бивкIун бур Шариплул.

[dropcap]Ш[/dropcap]ариплул ва Итнайл дянив хьуну бур 7 душгу, 1 арсгу. Ххюва душ бувну, ряххилчинмур оьрчIахсса чIумал, Итнай къама гьаян Аьхъардал гьарахъун лавгун бур. Га хьхьуну гьарахъ увну ур ванил ххюва душнил ялунсса оьрчI. Му лаласунгу ванин кумаг бувну бивкIун бур ванияр хьхьичI гьарахъун къама бивчу­сса ца хъамитайпалул. Га хъамитайпалущал ивкIун ур 9-10 шинавусса оьрчIгу. Гьунттиймур кьини га оьрчI гьан увну ур Къянив Итнайл арс увшиву баян буван. Шяраваллил биялсса инсантал, дунал думур ларсун, кьай духхай машиналий лавгун бур гьарахъун аннав тIий увсса арснал ва Итнайл хъирив. Ванал ялунгу ялагу ца арс увну ивкIун ур, амма оьрмулул 4 шинаву, апатI хьуну, ивкIуну ур. Муная махъ кIива душ ялагу бувну бур.

[dropcap]Ш[/dropcap]арип ивкIун ур канил хъинну пагьму бусса. Жагьилнийва кIива къатта бусса чIивисса пукьа лавсун, цалла карунних буллай, миннуцIун 7-8 къатта бусса къатри хьун дурну дур.

2012-ку шинал, «Аьрасатнал ниттихъул» тIисса суккушиндарал Дагъусттаннаймур отделениялул хъунмур Таиса МахIаммадовал сипталийну ва сакиншиндарайну вай бирлиантрал хъатIущал барча буллалисса шадлугъ хьуну дур шяраву, лякьлул оьрчIругу, минная бивзмигу ва махъсса гъан-маччамигу, шяраваллил инсанталгу лагма лавгун.
ЦачIу ялапар хъанай вайннал хьуну дур 65 шин.
Вай бивкIун бур захIматрал ветерантал.

[dropcap]Ш[/dropcap]ариплуя ва Итнайя бивзун бур цанма лайкьсса ирс. Вайннал цалва оьрчIру, лайкьсса тарбиягу дуллуну, дуккингу бувну, бивчуну бур оьрмулул ххуллурдайн. Душварава шамуннил мукьцIалунниха лирчусса шинну хъанай дур оьрчIал садикирттай зий. Ца душнил цимирагу шин дурну дур Каспийскалий ЦБС-лул филиалданий зий, мунил хъунмурнугу зий. Ца душ Турали поселокрай, ца Къизлардай, ца Лаккуй ялапар хъанай бур. Арс ХIамзат Къянивсса Культуралул къатлул директорну ур, мунал кулпат школалий дарсру дихьлай бур.

[dropcap]Ш[/dropcap]арип ва Итнай аьпалул хьуннин, цалвасса цала буван къашай хьувкунгу, душварачIан шагьрулийн бизангу рязий къавхьуну, цивппа аьдатсся шяраву арснал ва арснал щарнил аякьалий, нахIуну, бавкьуну ялапар хъанай, душругу, миннал ирсгу ялун букIлай, бивкIссар. Вайннал аьрщарайсса ахир лякьлул оьрчIал, минная бивзминнал дянив хайрданийн дурккун дур. Вайннаясса аьпагу оьрчIай ва оьрчIал оьрчIай уттаванма ливчIсса бур.