
Вай гьантрай аьпалухьхьун лавгунни ххаллилсса педагог, тарбиячи, цила миллатгу, мазгу дазу-зума дакъа ххирасса хIакьсса патриот, Хъусращиял шяравасса ХIусайнал ва Марияннул душ ПатIимат Фаталиева (ХIусайнаева).
Цуксса хIайпнугу, лаглай бур жуятува та «мусил никирал» инсантал. Та никирал инсантурава бувккун бур лавайсса даражалул пишакартал, хьхьичIунсса аьлимтал. Лаглай бур Дагъусттанналгу, щалагу билаятралгу даража гьаз бан личIи-личIисса арардаву хъунмасса захIматрал бутIа бивхьусса инсантал. Миннавасса ца бия бусса оьрмулий Буйнакскаллал педагогикалул колледжраву дарсру дихьлай бивкIсса, оьрус мазрал ва лакку мазрал минахур ПатIимат ХIусайнаева. Укунсса инсантуращал лаглай бур щаллусса эпоха. ПатIимат ХIусайнаева бия захIматшивурттал хьхьичI ник къарищайсса талатала, оптимист. Ванил ларсун дия ХIусайнахъал агьлу-авладрал ххуй-ххуйми хасиятру. ПатIимат, цIанихсса аьлимчу, шаэр, чичу, публицист Абачара ХIусайнаевлул ссу хъанахъиссар.
Яларай ришлай буру цаппара шиннардил хьхьичI «Илчи» кказитрай дурксса ваниясса макьала.
Щурагьсса педучилище мудангу ккаллину буссар хьхьичIунсса кадрарду хIадур буллалисса дуккаврил заведениялун. Шичча бувкссар цикссагу бюхттулсса учительтал, тарбиячитал, лавайсса даражалул пишакартал. Миннаву хьхьичI ххуттай бур чIявучин кIулсса, ххаллилсса педагог, тарбиячи ПатIимат Фаталиева (ХIусайнаева). Щурагьсса кIивагу педучилищалуву (Хъаннил ва Яруссаннал) чIярусса шиннардий зий, бусраврай кьариртссар ванил цила цIа. ПатIимат бур Занналва педагогну ляхъан бувсса, гьарца увкусса махъуйгу, бивзсса шаттирайгу цIу-цIанпир бусса инсан. ХIакьинусса кьинигу ва хIурматрай дакIнин бутай цищала дуклай бивкIминнал ва архIал зий бивкIминнал.

ПатIимат бур Хъусращиял шяравасса цIанихсса ХIусайнахъал агьлу-авладрал душ. ЧIявусса оьрчIру бусса ХIусайнал ва Марияннул кулпатраву ва чIанма-чIивимур бивкIун бур. Нину-ппугу мащилий буну, чIярумур чIумал ПатIимат шаппа цинма цуппалу бикIайсса бивкIун бур. Дарсру лахьхьи учинсса, ялув ацIансса цучIав акъанугу, цалвагу къалархьхьуну школалийн къалагайсса бивкIун бур. Бигьалагай кьинирдай, дяркъу-гъилишиву, марххала-гъарал дунугу, нитти-буттачIан мащилийн лавгун, тайннангу кумаг байсса бивкIун бур. Итникьини, чани хъяхъачиннин бивзун, 18 километралул ххуллугу бивтун, дарсирдайн чIал къавхьуну, бучIайсса бивкIун бур. Цинма цуппалу ххуллийх нанисса душнин ца чIумал барцI хьунабавкьусса ишгума хьуну бур. Зирангсса, сивсусса ПатIимат ссаячIав нигьа къабувсун, балайгу тIий, ххуллу бялахъан буллай бачайсса бивкIун бур. Жагьилний ЧIяйннал школалий зий ивкIсса, махъ чIярусса шиннардий Щурагьиял педучилищалуву дарсру дихьлай ивкIсса учитель ва ПатIиматлул коллега Аьли Айдаев дакIнийн бутлай ур, ЧIяйннал школалий ва дуклай бивкIмур класс яла итххявхми ва гьунар буми оьрчIру бусса бивкIшиву. Миннавагу ПатIимат ляличIинува итталун багьлагьисса бивкIун бур. Ца гьунар буманаву гьарица чулухассагу бикIайссар учай. Ва гьуртту шайсса бивкIун бур школалийсса цинярдагу мероприятиярттай, чIяруминнул сиптачигу, сакиншинначигу цуппа бивкIун бур. Цилагу, ХIусайнахъалцириннал кунма, ххуйну балайгу учайсса бивкIун бур.
ПатIиматлул школа марцIсса ххювардай къуртал бувну бур. Гихунмай дуклансса гъирагу хъунмасса бивкIун бур. Амма нину-ппу бугьарасса буну, вайннах аякьа дулланма аьркиннихха тIий, дуклан гьанна учин сикъаслай бивкIун бур.
Ца ппурттуву кьатIату увкIсса буттал ттухь цIувххуна: «Ина дуклан буххан чун-бунугу документру булав», – куну. «Цукун булуви, зу кьус-кьус бивкIун бурухха, зугу кьабивтун цукун гьава дуклан», – куну, жаваб дуллуссия. Та ахттайн чIун дия. Буттал увкуна: «ОьрчIру документру буллуну бувкIунни тIий буслай бия ккурчIав, ттигу къачIалссарча, ша дири бува, анаварну насуча була»,– куну. Гьарца ишираву муксса низам дусса чIун дияхха та, даву къуртал къархьуну шавай цучIав къалагайва. Ахттая махъ лавгун, бивра Ваччав, инсантал давурттай бия, булав документру. Ца нюжмардува ттуйн экзаменнайн оьвтIисса чагъар бувкIуна.
Шагьрулийн тIайла буклакийни буттал увкуна: «Бургу, ттул душ, цIугу-цIайннагу цачIун дирукун цIу лачIайссар, оьрчIгу, душгу цачIун хьувкун, оьрчI байссар. Жу хъунив хьуну чIалай бурив, вил оьрчI ябан жуща къахьунтIиссар. Ххюра шинава, институтгу къуртал бувну щар хьунссара, муниннин вихь ихтияр дакъассар щар хьун». Буттал дарсгу лаларсун лавгра дуклан. Та чIумал ттун чIявусса пишардаягу къакIула, хъинну ххирасса дикIайва математика. Ттул уссил щарнил чайссия, махIаттал хьуну бикIара, балайгу тIий математика дайсса ина бакъа къаккавкссара куну. Таний на школалий дуклакисса чIумал захIматсса чертежру дикIайва. На ми оьрчIахь дува учайссия, нава гайннал задачартту байссия.
Институтраву дуклан нанисса чIумал пикри бав, навания гиву чертежру щихьчIав да къатIунссара, ттунна литературагу ххирар, бухханна филологиялулмур факультетрайн. ХIакьинугу дакIний дур литературалул экзамен. Максим Горькийл творчествалуцIун бавхIусса билет бия. ДакIних буккав «Песня о соколе», «Песня о буревестнике». Экзамен кьамул дуллалисса педагогтал махIаттал хьуну, гьанттайннин вичIи дишивияв вих куна. Институтравун бувххун махъ, ттухь чIявуссаннал бувсуна, ина ххуйну экзаменну дуллуну, вияту буслай бия радиолувух тIий. Ххуйну дуклай бивкIра. Къадуклансса чара бакъая тIий, – дакIнин бутлай бур ПатIимат.
Институтраву ПатIимат хьхьичIунну дуклай бивкIун бур, ласайсса бивкIун бур лавайсса стипендия. Ва буцайсса бивкIун бур хъуними курсирдайн дарсру цукун бусан аьркинссарив ккаккан бан.
Итххявхсса студентка хIисаврай ва щала институтраву кIулну бивкIун бур. Буйнакскаллал хъаннил педучилищалул директор, Верховный Советрал депутат Асият Гаранова цимилгу бувкIун бур институтравун ПатIимат цачIанма зун гьан бувара тIий.
Амма, ванин пикри цамур бивкIун бур. Вихьуллал школалий оьрус мазрал учитель аьркинну уну, цила нитти-буттачIангу гъанну бикIаншиврул, шяравун гьан ччай бивкIун бур. Ванищал институт къуртал буллалисса Буйнакскалиясса душругу бивкIун бур училищалувун жу гьан битича, ина вила нитти-буттачIан гъанну, вила райондалийн насу тIий. Ва цуппагу ми гьан бувара тIий бивкIун бур. Тайннайн оьвтIий бакъар, вихь бур нану тIий, жаваб дуллуну дур ректорнал.
– ХIатта, училищалувун ххюра шинал стаж бусса хьхьичIунсса учительтал бакъа кьамул къабайсса бунува, на гьан бувра училищалуву зун. АрхIал дуклакими ттущал хъинсса бикIайва, на миннангу ттущава шайсса кумаг байссия. Буйнакскалийн гьан буллан бивкIукун, га ца душнил ттухь увкуна, ттул буттал къатри дуссар кIийх, ина жунний яхьунтIиссара куну. Ттущал дуклакисса Буйнакскалиясса душваравух дия жула Жанна Абуевал нинугу. Танил цила адресгу бувсун, ччимур чIумал жул къатрал нузру вин тIиртIуссар куна. Мудангу дакIний бикIай ттухра ниттил куннасса аякьа дуллай бивкIсса Ахкуева Шуаьнат. Ва чIярусса шиннардий Гъумучиял педучилищалул директорну бивкIун бия. На зузисса чIумал училищалуву биологиялул ва химиялул дарсру дихьлай бия, – тIий, цуппа зун байбивхьусса шинну дакIнин дичлай бур ПатIимат.
Педучилищалувун зун бувкIсса чIумал, хIаятраву жагьилсса хъамитайпа хьунабавкьуну, ПатIиматлул цIувххуну бур: «Директор чув буссар, документру булун ччай буссияв», – куну. «На бура директор, документру секретарьнахьхьун булун насу», – куну бур ганил ПатIимат абитуриентка ххай. На шикку зун тIайла бувккунна увкукун, ина ХIусайнаева бурав куну, ххаригу хьуну, хъямала багьну бур. ПатIимат дуклакиссаксса хIаллай, вания баллай училищалул директор цимилагу бувкIун бивкIун бур ПатIимат цачIава зун гьан бувара тIий институтравун.
Вагу учительскийлувун бувцун, бургияра на жучIанма цукун ххаллилсса душ бувцун бувкIрив, ванин ччимур бикIан аьркинссар увкуну, учительтуран ккаккан бувну бур. Та чIумал училищалуву оьрус мазрал ва литературалул секциялул каялувчину ивкIсса Аьли Айдаевлун цала ученица бувчIун, га цачIанма зун бучIаврия ххари хьуну ур.
ПатIимат учительтурал коллективрангу, студентътурангу най бунува ххира хьуну бур. Бюхттулсса даражалул педагог бушивруцIун, ва дакI хъинсса, цаманан хъинбала бан, лахъа-хъун ан хьхьичIунсса бивкIун бур. Та дусса-дакъасса заманнай, личIи-личIисса ахIвалданул кулпатирттава дуклан бувкIсса студенткахъай дакI цIуцIисса, гайннаха аякьа дусса бивкIун бур. КIюлану лархминнан циятура лирккун лаххи-ликкиягу дулайсса диркIун дур.
Ххуйну дакIний дур ванин студентътуращалсса цалчинсса хьунабакьаву. Мугу хIазсса хьуну дур. Студентътурайх бавчIун бивкIун бур лакьинсса кабинетру. Ялун бувкIсса ПатIиматгу студентка ххай, вайннал ванингу шюшинсса чIавахьулу ккаккан бувну бур. ПатIиматлулгу ссихI-чIитI дакъа, хIала бувххун, цинна ккаккан дурсса даву дурну дур.
Хъиримур кьини дарс дишин классравун ПатIимат буххайхту, га преподаватель бивкIшиву кIул хьусса студентътал пахъ багьну бур. «Нач мадару, ттун зу лахьхьува ххира хьунну», – увкуну бур ПатIиматлул. Та цалчинсса выпускравасса душвавращал оьрмулухунсса дахIаву дур ванил. ХIакьинусса кьинигу тайннаясса шанма душ бур Киеврай, Георгиевскалий яхъанай. Цаппара шиннардил хьхьичI ПатIимат хъамалу тихунгу лавгун бур.
Шиккува кIицI лаган, ПатIиматлул лас АбутIалиб Фаталиевгу тай шиннардий Цалчинмур педучилищалуву дарсру дихьлай ивкIун ур. Вагу чIявучин дакIнийссар ххаллилсса педагог хIисаврай. Ца ппурттуву АбутIалиблул гьан бувну бур ПатIимат цува зузисса училищалувун ца кьинисса литературалул дарс дишин.
«Бувхра, хъуни-хъунисса оьрчIру бур классраву, цавагу душгу бакъар. Гайгу ттух бакIрагу дугьлай бакъар. Бивзрув, бурувгу куну, цIувххав шардайн лахьхьин ци дуллунна куну. Жун къакIулли куну, жаваб дуллуни. Журнал тIивтIуну, бурувгра, М. Горькийл творчество лахьлай бия. На биография буслай байбишайхту, хIурхIа цала-цала кIанттай щябикIлан бивкIунни, пахъ багьунни, чIявусса затру бусав. Занг рирщуну, на бувккун бачайхту, цинявппа лагма лавгунни. Жун ина жухьра дарсру дихьлай ччива тIун бивкIунни. Мунияр махъ ми цимилагу директорначIан лавгун бия на цахьра дарсру дихьлан буцара тIий. Учин ччимур мури – кIулшивурттал бияла хъунмасса бия. КIулшивурттал гьаз дайва чув бухьурчангу ттул сий. Ттухь инсантал цIухлан бикIайва мийксса луттирду буккинсса чIун цукун шай вил тIий. Луттирду буккайссия шанан къабивкIун. АбутIалиблулгу чайссия, цукун шайрар вища шану къалавхъуну зун. Цалчин на бувккуссар Москавлив МГУ-луву дуклакисса чIумал ттула уссил Абачарал лавсун увкIсса «Робинзон Крузо» ва «Путешествие Гулливера» тIисса луттирду, – буслай бур ПатIимат.
Муния шинмай ПатIиматлул къушливусса яла кьимат лаваймур хъус-ххазина луттирду бур. Ца ппурттуву вайннал къатлуву пожар хьуну дур, цайминнал буттукьа, арцу-муси ххассал дувайни, ПатIимат бивкIун бур луттирду ххассал буллай. ХIакьинугу ванил ичIува авадансса библиотека бур.
ПатIимат ххаллилсса педагог бушиву буслай бур ванил дарсру дишаврил методикалулгу. ОьрчIру дарсирдахун машхул бансса, миннавун гъира-гьавас бутансса кьяйдарду лякъайсса диркIун дур ванил. Литературалул дарсру дихьлахьийни, оьрчIавун произведение буккинсса цIу дагьаншиврул, ванил дакIних бусайсса бивкIун бур яла тамашамур бутIа.
– Тти пикри буллай, та чIумалсса учительтал ларайсса кIулшивуртту ларсъссагума къабивкIун бур, амма цала ккалай, лахьлай куртIсса кIулшивуртту дусса бия , – тIий бур ПатIимат.
Училищалуву дуллалисса гьарицагу даврил хIакъираву ПатIиматлущал маслихIат байсса бивкIун, ва гьуртту къавхьусса царагу мероприятие къашайсса диркIун дур, 120 учитель усса коллективрал пропагандистнугу ПатIимат бивкIун бур. Обкомрая, ЦК-лия бувкIсса циняв комиссияртту ваничIан гьан байсса бивкIун бур. Ва чIявуну гьан байсса бивкIун бур Дагъусттаннал районнал школардайн учительтуран методикалул чулухасса кумагру бан.
ПатIиматлул итабавкьуну бур 2-мур, 3-мур классирттансса лакку мазрал дидактический материаллу, 8-мур, 9-мур классирттансса лакку мазрал учебникру, хрестоматияртту, ва хъанай бур 7-мур классрансса учебник-хрестоматиялул соавторгу.
ПатIимат бур ДАССР-данул лайкь хьусса учитель, Дагъусттаннал Просвещениялул отличник, Дянивсса хасъсса кIулшивуртту дулайсса заведениярттал хIурматлувсса зузала, захIматрал ветеран.
Тамашасса иш бакъар укунсса нитти-буттая цивппа кунма гьунар бусса наслу бизавугу. АбутIалиблул ва ПатIиматлул хъунама арс Рамазан Фаталиев Дагъусттаннал Композитортурал союзрал председательли. Ва лайкь хьуссар Дагъусттаннал ПаччахIлугърал премиялун. Душ Ламара, нину кунма, ххаллилсса педагог бур. ЧIярусса шинну хьуну дур ванилгу Щурагьиял педучилищалуву дарсру дихьлай. Ламара бур Дагъусттаннал лайкь хьусса учитель, Халкьуннан кIулшивуртту дулаврил отличник. Училищалувусса цикссагу конкурсирттай гьуртту хьуну цалчинсса кIанттурду бувгьуну бур. ЧIивима арс ХIажимурад хьхьичIунсса кардиолог ур.
Шиккува бусан, ПатIиматлул уссурссугу, ва цуппа кунмасса, шяраву сийлийсса, цIу-цIанпир бусса бур.
Ватандалийн кьини дурксса чIумал, ванил уссурвал Рамазан, Абачара, Саэд цалчинсса кьюкьравух дяъвилийн лавгун бур.
«Дяъви байбивхьусса чIумал на чIивисса бивкIра, та чIумал ттун, ттула уссурвал дакIнийвагу бакъар, ттун ми кIул хьусса дяъвилия зана хьуну махъри. Цалчин дяъвилийн лавгун ур Рамазан. Буслан бикIай та шяраву хъинну сий дусса жагьил ивкIшиву, танах эшкьи къавхьусса душ къабивкIшиву. Рамазан аьрайн нанисса чIумал зюннав-дачIугу рирщуну тIайла уклай, цинявппа душваврал лагма лавгун, га къавтIун изан уллай бивкIун бур. Ваймигу жагьилтал ганаяр ялавайсса къабивкIссар, Рамазан цувава цIу бусса, бусравсса ивкIун ур. Ххалуйх лахъан кIулсса, ххуйну къавтIун изайсса ва цаймигу гьунарду бусса жагьил ивкIун ур. Азирбижаннавун хIалтIилий занай бакIру чартIи бан, чIири бичин кIулсса ивкIун ур. Рамазан ивкIусса чIумал дяъвилия бувкIсса чагъарданий чивчуну бия: ва жул бакIру бакьин бувуя, чIири бичуя, кьянкьасса ва сивсусса жагьил уссия тIий. Рамазаннун Виричунал цIа дулун ккаккан бувну бивкIссар. Амма, муния чивчусса чагъар буттал Орджоникидзелив Пехотный училищалуву дуклакисса АбачарачIан гьан бувну, бяйкьуну бур», – тIий буслай бур ПатIимат.
Абачарал ва Саэдлулгу дяъвилул цIараву чувшивуртту ккаккан дурссар, кIиннайннагу захIматсса щавурду дирссар.
Абачара дяъвилия зана хьуну, балчаннуй най ур тIий, буслай бивкIун бур буттахь. ХIусайнал макьгу нани дурну, щарссанихь увкуну бур: «Ина ттуяр кьянкьасса дурача, дургула арснал ка дакъарив, ччан бакъарив», – куну. Марияннулгу, каругу чIалай дур, ччаннугу чIалай бур увкуну бур. Ххарисса нитти-буттал, тай ккаши бусса шиннардий, гьарзат щина-цIарайн дирчуну, инсантурайнгу оьвкуну, ссупра тIивтIуну бур. Ва иш хьуннин, ХIусайнал шамагу арсная извещенияртту дуркIун диркIун дур. Шяраваллил жяматрал нитти-буттая нач хъанай, бусан сикъаслай шамилчин дуркIмур извещение кьюлтI дурну дур.
Саэдлул мяйкухьхьу дуллалисса чIумал, ганаясса чагъар бувкIссар итаавкьунна, шавай най ура тIисса.
Арсру сагъну зана хьуннин бухьунссия, ца кьини ХIусайнан къатлувун бувхсса кIива хьхьи ххал хьуну бур. Гай къувгу кьабивтун, левххун лавгун бур. ХIусайнал увкуну бур щарссанихь: «Вил арсру зана хьун най бур», – куну. Гьунттий кьини бувкIссар шавай най ура тIисса Саэдлуясса чагъар. ЧIал къавхьуну Абачарагу увкIссар. Сахаватлувсса, ка тIиртIусса нитти-буттал цадакьартту хьхьичIун багьхьунссия, Абачаран ва Саэдлун дяъвилия зана хьунсса кьисмат хьуну бур.
– Дяъвилул чIумал жул къушлий бия шанма оьл. Ца оьлил накI ниттил кулпатран ритайва. Амма чIярумур чIумал гайгу жухьхьунна къадирияйва. Чара буну, цучIав щилчIав лавай къаацIайссар, учайва буттал. Дукралул кьанкь рирщусса чIумал, цIу дула учин тIий, багьана бувну бучIайва инсантал дукралий тамахIну. Ссупралух щябивкIукун цал буттал дишайва къуса, яла ниттил, гайннал хъирив дукан ччай бунува, цайминнанссагу личIаншиврул жугу дишайссия. Ккашилнал лякьагу, мякьнал кьакьаригу кIулсса инсантал бия жул нину-ппу. Цу учIарчангу, ненттабакI тIивтIуну кьамул айва, дукан-хIачан увну, цахьхьуннагу накI, нис дирхьуну тIайла буккайва. Мукунсса ивкIун тIий, ппу ивкIусса чIумал, ххаллилсса адаминан цIувцIучарил тавхана барду тIий бивкIссар шяраваллил арамтал гьав дурксса чIумал.
ХIусайнахъал агьлу-авладрая, вайннал наслулия цикссагу бусансса лякъинссар. Хъуннасса ххаришиву дур вайннал наслугу лайкьсса, тухумрал цIа-кьини бюхттул дуллалисса бушиврия.
КIицI лаган, ПатIимат буруккинттарай бикIайва лакку мазрал бучIантIимуния, муниха зузисса аьлимтал, пишкартал бакъашиврия ва хIарачат буллай бия цуппа дунияллий бунува ва ххуллий цищава шаймур бан. Уттигъанну бувкссар ванил цила душнищал, Ламаращал (вагу хьхьичIунсса педагогри, Дагъусттаннал лайкь хьусса учительли) хIадур бувсса 8-мур классрансса ххаллилсса лакку мазрал учебник.
Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова