Буттал шяраву оьрму щурущи бансса хияллай

Ибрагьин Камалов

Уттигъанну МахIачкъалалив хьусса туризмалун хасъсса форумрай гьурттуну бия, туристътурал дяниву цIа ларгсса турфирмардал вакилтал бакъасса, ва аралухун машхул хьун хъунмасса гъира-шавкь дусса, дахьва цалчинсса шаттирду ласласисса кунма, цалла-цалла щархъавугу туризм щирикIин дан хияллайсса жагьилтал.

Миннавухсса ца ия Туризмалул ва сервисрал университетраву дуклакисса, КIамахъаллал шяраватусса Камиллул арс, Камалов Ибрагьингу. Шагьрулий увну, хъунагу хьусса унува, Ибрагьингу махъ ппурттуву, чIявусса жула жагьилтал куна, Лаккуйнай, буттал кIанайн кIункIу тIий, кIий оьрму щурущи бан ччай ур.

Форумрайн дуккан дан­сса цалла проектгу Ибрагьиннул хас дурну дур буттал шяраву хъамаллурансса къатта тIитIаврин, цува кунмасса цала дусталгу, шяравачуталгу лагма лаган бувну, давурттал щаллу баврин.
Ваниннин хьхьичIгу Ибрагьин гьуртту хьуну ур «Ттул билаят – ттул Аьрасат» тIисса щала Аьрасатнал конкурсрайгу.
Проектгу Ибрагьиннул ча­гъарданий чирчусса, бачIвасса хавардал гьанулийсса дакъар. КIамахъалив хъамаллурансса къатта бувну, цIана туристътурансса куклушиннарду дуллай, хIаммам буллай, щинал бургъурду бихьлахьисса давуртту най дусса дур. Цуппа къаттагу ванал бувну бур, уссурссугу лагма лавгун, цала хъунмяммал ва хъуннабавал къатраву. Гихунмайми Ибрагьиннул хияллугу бур, найрдугу бувну, уртту-щиная, ризкьи-кьинилия мюнпатгу ласлай, буттал шяраву оьрму щурущи бансса.

Хъамаллурансса къатлул проект дузрайн дуккан дан­сса хияллай акъасса, Ибрагьин, Инстаграмраву КIамахъаллал лажин дачин дурну, тарихравун лавгмуния ва хIакьину шяраву хъанахъимуния буслай, личIи-личIисса шагьрурдайсса цала ватанлувтуравунгу, хъамалу бучIан ччисса туристътуравунгу шяравун бучIансса гъира бутлати­сса блогергу ур. Жагьилнал проектралгу, дакIнивусса хияллалгу хъунмур мурадгу бур шяраву яхьусса къатри, эяллайн кIура даен къариртун дуруччинсса, кIайннух ургъил буллан гъира бусса цала шяравачуталгу цацIунма кIункIу бансса.

– Ибрагьин, форумрай му проектращал гьуртту хьун цукун дакIнийн багьри вин, ва винма мюнпатсса, гихунмай ишла бан бучIисса ци лаласав му гьурттушиннарая?
– Форумрай проектращал гьуртту хьун бучIишиву ттухь бувсуна университетравусса ттула каялувчинал. Ганин кIулссия ттул хиялдания ва туризмалул аралухсса ттул гъирарая. Проектращал форумрал экспертътал кIул бувну махъ, на ласав, ттухьрасса дарс хIисаврай, гайннал ттухьва бувсса гьарца маслихIат ва насихIатран дурсса гьарца аьй-бювкьу. Утти хIарачат банна республикалул туризмалул аралуву мадара шинну дурсса гьарцаннал увкумур лалавсун, ттулами гъалатIру бакьин бан­сса. Гьичгу хIайп тIий акъара форумрай гьуртту шаврия, ялунгу сивсуну зунсса пикрилий ура проектраха.

ш. КIамахъал

Буттал шяраву хъамаллурансса къатта, учиннуча, цIана гьар кIанай ишласса «этнодом», бан ттун пикри хьуна дукIусса гъинттул, шяравун букIлакIисса туристътал ххал хъанай ва Инстаграмравун Аьра­сатнал цайми шагьрурдаясса ттула ватанлувтурал: «Микку бацIансса къатта бивкIссания, гьаксса бучIавияв!» – тIий, чичлан бивкIун махъ. ДукIу гъинттул Ссугъращиял гиха Гъумукун нанисса чIявусса туристътал бувххуна шяравун. Ми кув бия велосипедирттай, кув бахьтта, кув машинарттай гьарзат цащала дусса пургъуннугу махъун дархIуну нанисса. Миннуйнгу туристътурал учай «дом на колесах» куну. Проектрал лагрулий хъамаллурансса къатта бакъа­сса, ттул гикку дуссия найрдаха зун ккаккан буллалисса, уртту-щин датIлатIисса ва миннуя бусласисса, дучраха ургъил бан лахьхьин буллалисса мастер-классру бикIантIишивриягу бувсун, жула буттал буттахъал, зунттаву халкьуннал ци канай, ци хIачIлай бивкIссарив ва ми дукрарду цукун дайсса диркIссаривгу кка­ккан буллантIисса куццуя бувсун. ХIасил, зунттал халкьуннал багьу-бизу ва оьрму цукун бутлай бивкIссарив ккаккан бан­сса куц.
Туристътуращал ихтилат буллай, яхши-хаш буллан ивкIукун, чIалан бикIай ми шиккун куклушиннардал ва хIаллихшиннардал хъирив бувкIун бакъашиву. Миннал щала иш бикIай ва бусса куццуйсса Лакку кIанугу, зун­ттал ва кьунттал дянивусса щархъурду, чарттал къатри, караматсса зунттал тIабиаьтрай тамаша бан бувкIшивруц1ун бавх1усса. Мисалдаран, уттигъанну шяравун бувкIуна Яру­ссаннал гиха най буна: «Зунттул мицIлийсса, зул шяравусса къатрай, чIаланнай ябавцIуну, шиккун бурган гьаз хьуру», – тIисса, велосипедир­ттайсса, Новосибирскалиясса ва Воронежраясса кIия турист.

– Ина туризмалул университетравугу дуклакисса, му аралущал вила гихунмайсса оьрмугу бахIин кьаст лархIусса жагьил ура. Вил пикрилий, цичIав диялдакъашивурттугу хIисав шайрив, туризм жучIара унгу-унгуну къащуруй чIалай?
– Туризмалул ара унгу-унгуну жучIара щурун диркIунни вай махъсса кIира-шанна шинал мутталий. ЖучIанма халкь кIункIу хьуну най бур социал сетирдаву ххал хьунугу, укунма цаннахь ца буслайгу, хаснува азар сававну цайми билаятирттал дазурду ларкьуну махъ. Диялдакъашивурттая тIурча, ми жучIара чансса дакъар. ЖучIанма бучIайсса туристъталгу кьянкьа- кьурчIисса, экстремалсса туризмалул хъирив бувкIсса бикIай. Ттюнгъашиврул ва рахIатшиврул хъирив бувкIми чансса бикIай. Жула халкьгу туристътурал хъихъи къабивтсса, най буна вихшала дишин къаанавар буккайсса халкь бур. Чансса къабикIай туристътурай аьй-бювкьурду ляхълахъисса, чIивисса иширавугу миннай тахсир ккаклакиссагу. ХъунмурчIин, жула халкь бур дакIру тIиртIусса, бувмур чирилий бувшиврун ккалли бувну, уква туристътал чун-бунугу биян бан, буцин хIадурссагу. ХIасил, дахьва шаттирду ласлай, ва ара лядукканнин, гьар кIанай кунна, жучIарагу туризмалул культура цIакь хьунхьуви тIисса умудрай ура.
– Барчаллагь, Ибрагьин, вин тIайлабацIу баннав му вила хиял дузрайн бу­ккан бавриву!