Владимир Путиннущалсса «ТIайланнасса линия»

Июнь зурул 30-нний Аьрасатнал Президент Владимир Путиннул ирглийсса «ТIайланнасса линиялий» Аьрасатнал агьалинал суаллахьхьун жавабру дуллунни. Коронавирус цIуницIа ппив хъанахъисса тагьар дуну тIий, телепередача дунни агьали бакъасса студиялуву. Передачалул трансляция дия «ОРТ» , «Ро­ссия -1», «Россия -24», НТВ, ОТР , «Мир» каналлай ва «Маяк», «Радио России» ва цаймигу радиостанциярттай.

ХьхьичIва Кремлилул пресс-службалул баян був­сса куццуй, «Москва-Путину» тIисса мобильное приложениялул кумаграцIух тIайланма студиялийн видеосвязьрайн бу­ккан тIайлабацIу хьун бюхъай­сса ишгу бия эфир най дунура. Суаллурив кьамул буллай бия программалул сайтрай, СМС-кардайну, ММС-кардайну ва телефондалувух оьвкуну.
Аьмну Путиннул линиялийн кIива миллиондалуха ливчусса суаллу бувкIшивугу баян бунни. Гьай-гьай, буллунни Аьрасатнал Президентнахьхьун пандемиялул ва вакциналул хIакъиравусса суаллугу. Дайдихьугу му темалия дунни.

Коронавирусрал ва вакцинациялул хIакъираву

– На хьхьичIвагу баян був­ссия нава вакцина буван буржлув буллалаврил чул бувгьума акъашиву. ХIакьинусса кьинигу ттула пикри баххана къабував. Прививкарттал хIакъираву 1998 шинала кьамул дурсса закондалийн бучIарчарив, агьалинал иммунитет цIакь дуваву мурадрай, прививкартту даву тIалав дуллан бучIиссар тIий бур закондалий, агарда мукун­сса чарабакъашиву духьурча. Регионнал хъуниминнахь ду­ссар ихтияр, прививкартту дуван ккаккан бувминнан, хаснува цIуллушиврул заэвсса буну, нигьачIисса группалувун багьлагьиминная прививкартту даву тIалав буван. Предприятияртту лакьлай, агьали давуртту дакъа, маэшат кIюла буклай, азурдану къаличIаншиврул, цаппара регионнал хъуниминнан кьянкьа­сса тIалавшиннарду дуван багьлагьисса кIанттурду бур.
Дунияллий тагьар хъинну захIматсса дур. ЖучIава бувар иш мукун къуманивун багьан. Ва ялагу. AstraZeneca ва Pfizer вакцинартту бувну махъ инсантуран къаххуйсса ишругу хьунни , Заннайн щукру, жучIава мукунсса ишру бакъар. На нава хасну бував «Спутник V». На вакцина бувайни, февраль зуруй, кIива вакцина буллай бия, на «Спутник» язи бувгьуссия, лахъину урувччуну икIанссарахха тIисса мурадрай. Жулва вакцинартту ххуй­ссар бур, цумур бухьурчагу.

Газрал хIакъираву

Газрал турба гьарца участокрайн буцин аьркинссар уква.
Агарда, мэрнал дачалий газ бухьурча, чIарав турба бикIан­тIиссар.
Кьамул бувсса хIукмулуцIун бавкьуну, зулмур участокрайнгу уква буцин аьркинссар газрал турба.
Участокрая газ къатравун буцаврил ялувгу ихтилат хьуссар ХIукуматрал члентуращал. Дан аьркинссар цасса кьутIи, ца пландалий ва лагьсса багьлун.
Багъирдал ккураннал ялув тIурча, муния бувару ттигу гъалгъа тIун. ХьхьичIва-хьхьичI газ бувцуну къуртал бан аьркинссар инсантал мудан ялапар хъанахъисса кIанттурдайн. Ми Аьрасатнаву цикссагу азарва бур, мунияту цалчинма-цалчин хIукму кьамул бувну бикIан аьркинссар газрал дузал бан агьали даим ялапар хъанахъисса кIанттурду.
Багъирдал ккуранну дусса кIанттурдайнгу газ бувцуну къуртал бан аьркинссар 2024-2025-ку шиннардийннин, билаят газрал дузал баврил программалул лагрулий.

Дукиялул багьрал хIакъираву

Махъсса ацIра шинал мутталий дунияллий дукиялул багьри хъинну гьаз хьуну бур. Дукиялул багьри гьаз шаврил тагьар дур дунияллул иширттацIун дархIусса. ХIисавравун ларсун, агьамсса экономикалул ца бутIану хъанахъисса Аьрасатнал билаятрал агьалинан мукунсса тагьар хъинну асар хъанай дур. ЖучIава ларгсса шинал ва гьашинусса шинал дайдихьулий ляличIинува гьаз хьунни дукиялул багьри. Яла-яла ххира хьунни качар (41% ), хъирив ххира хьунни пархтIутIул нагь. ХIукуматрал кьамул бунни цаппара хIукмурду багьри лахъ хьун къабитаву мурадрайсса: дунни кьутIирду производительтуращал ва машлул сетирдащал, буллунни производительтуран кьай-кьуй машан ласунсса субсидияртту. ХIасил, ХIукуматрал ва масъала къулагъас дакъа къабивтунни. Аьра­сатнаву «Ризкьилий налог» дихьлансса цукунчIавсса пикри бакъар. Укунсса хаварду личин буллалиминнай аьркинни налогру цайра дихьлан. Ризкьилия налогру тIалав дуллантIиссар тIисса хаварду нахIакьссар. ТIайлассар, хьунни цаппара кIанттурду багьри гьаз баврил хIакъираву анаварсса мутталий ххуллу-чаранну ишла къабув­сса. Мунил хIакъираву на ихтилат бувссия ХIукуматраву хьусса ца хьунабакьаврий. Тикрал буллай ура, ттигу му масъала ца чулийн бутаврил хIакъиравусса ххуллу-чаранну ишла буллайнма бушиву. ЧIал къавхьуну ахънилссаннул бакIлахъия дучIанссар. Умуд бур багьри гьаз шаврил тагьар цIусса бакIлахъиялун асар къахьунссар тIисса. Кьамул бувну буссия хIукмурду жула билаятрай чIатIул багьа лахъ хьун къабитаву мурадрайссагу: экспортран ва кьатIурдайсса таможнялун квотарду дулаврийнусса. ЧчатIул ва иникьалттул продукциялул, пархтIутIул нагьлил багьри махъсса ппурттуву гьаз хьуссар 0,1%. Багьри гьаз хьун къабитаврил хIакъиравусса чаранну ишла буллайнма буссар ва миннул хIасиллугу мюнпат бусса хьуссар.

Школартту баврил ва бакьин баврил хIакъираву

Аьрасатнаву 40 азаруннийн бивсса школартту бур. Миннува цаппара лекьавайсса даражалий бур. Гьай-гьай, ми бакьин бан, цIусса бан аьркинссар. Мукунсса 1300 школа бан аьркинну бур.
Агана зул школа лекьлай бухьурча, зучIа цIусса школа бантIиссар.
60% школарттал бакьин бан багьлай бур, 10% – гьануцIакул бакьин бан аьркинсса бур.
Вай давурттан ккаккан дур­сса арцу дуссар. Дуссар кка­ккан дурну цIусса школартту банссагу арцу. Вай гьарзатрал хIакъиравусса программа щаллу дурну дуссар, утти давуртту дантIиссар.
– Махъ буллай ура, жу хIарачат банну цавагу зул суал лях гьан къабитан, – жаваб дуллунни В. Путиннул, тIайланнасса эфирданий 70-80 суалданун дакъа жаваб дулун бюхълай бакъар, агьалинал тIурча, миллион суаллал букIлай бур увкусса чIумал.
Гьашину В. Путиннущалсса тIайланнасса эфир къуртал хьунни ссят 15.49 хьусса чIумал. Ва шанна ссятрай ва 42 минутрай лахъи ларгунни. Ва чIумул мутталий Президентнал жаваб дуллунни 70 личIи-личIисса каналлайхчIин буллусса суаллан.
ТIайланнасса эфир дайдирхьунни 12:07 МСК хьусса чIумуву, аьрасатлувтураясса суаллу программа къуртал хьуннин най бия. «Россия-24» каналданул бусласимунийн бувну, агьалинал 2290 967 суал бувкIун бур.

Строительст­валул, къатрал ва ипотекалул хIакъираву

Ва масъалалий на чIурчIав дурссия ХIукуматрал ца заседаниялий. КIицI лавгссия, хIаллихшиннарду дуллалисса чIумал, базаллул багьрал ялув бацIан аьркиншиву, ми хъинну гьаз къахьун, хаснува строительствалун аьркинсса кьайлул базардал.
Бувагу багьри гьаз къавхьуну, гьай-гьай, къабикIайссар. Ва агьалинал дахху-ласу дулла­лимуницIун бавхIусса ишри.
ХIаллихшиннардал ипотекалул цин лархьхьусса къулайшинна дунни.
Къатри дуллалаву ва кредитру ларсъсса ишру чIяву хьунни. Ва хIаллихшинна ишла дунни 500 миллиондалия ливчусса инсантурал.

Экологиялул ва мусорданул реформардал хIакъираву

Агарда агьалинал цалла личIи-личIину дартIсса цIинцI ца аьм­сса бакIуйн дичлай бухьурча, региондалийсса цIинцI-ччюрк лази-лакьи дуллалисса оператортурал ва иширал жаваб дулун аьркинссар. Буссар кIанттурду цукунчIав хьун битан къабучIисса, миннуя жува уттинингу учарду, чичарду. Вай кIанттурдай рязи бакъа инсанталгу багьавайри гъалгъа тIисса. Къуллугъирттайминнал бува увкумур бувну, цивппа ччюрк личIи-личIину датIлайгу бивкIун, ахирданий ми цачIун дирчукун, яла цири тIун аьркинсса. Ва хъанахъиссар цалла даврихлу жаваб дулун багьлагьисса хасъсса оператортурал багьайсса куццуй щаллу къадурсса даврил хIасилну.
ЦIанасса чIумал ХIукуматрал ххал бигьлай бур ва программа гьарта-гьарза дувансса чаранну. Ва хъанахъиссар хъинну хъуннасса давуну.

Даву ду-дакъашиврул хIакъираву

Цуксса хIайпнугу, пандемиялул чIумал инсантал давурттацIа шаву ларай хьуну дур. Ковид азарданущал кIул хьуннинма, махъ яла мунищал таланнин, безработицалул лагру дуссия 4,6-4,7%. Махъ му дируна 6%. ЦIанасса чIумал ва чан-чанну тIий яларай дагьлай дур (5,9 %).
ХIукуматрал хьхьичI бивхьусса масъалагу бур 4,6-4,7% хьун баву, яни кризис дайдишиннин бивкIсса куццуйсса процентрайн.

Туризмалул хIакъираву

Цуксса хIайпнугу, жура къулагъасрайн къаларсмур ара дур билаятрал вивсса туризмалул ара. ЧIярусса шиннардил дянив къабювхъуну бур жущава, туризмалул инфраструктура щурущи дурну, билаятран муния хайр бучIан буллан. Жула халкь бур дазурду тIитIаврищал чил билаятирттай бигьалаган кьювчуну най. Масалдаран, ца 2019 шинал аьрасатлувтурал чил билаятирттайн бигьалаган лавгун кьабивтун бур аьмну 36 миллиард арцул. Вай хъинну чIярусса арцур, жулламур экономикалувун къадуркIсса.
ЦIана дур хIукуматру дазурду ларкьуссагу, дур, личIи-личIисса тIалавшиннарду баян бувну, туристътал кьамул буллалиссагу. ТIалавшиннардугу дур миннал гьар кьини даххана дуллалисса. Масалдаран, хIакьину Грециянаву тIалав буллай бур туристътурая ПЦР-данущал бучIан, ваниннин хьхьичI буссия вакцина бувну бучIансса, утти гьунттиймур кьини Еврокомиссиялул Грециянаяту ци тIалавшинна дикIантIиссарив ттигу жунма кIул хьун бувар. Къашавай хьурча, азарханардайн кьамул къабуллалишиву жунма кIулли.
Умуд бишин ччай бур жуламур билаятрайгу багьайсса куццуй ва ара щурущи дан бюхъантIишиврийн. Масалдаран, цIана жу ххал дигьлай буру туризмалул ара щурущи дан бюхъантIисса 50 проект.