Хьхьирил ва жамирдал ясир

Кулпат Людмилащал ва арс Арсеннущал

Дунияллул мукьвагу мурцIнийх кIама бивщусса лакрава чIявуми чIун-чIумуй бучIай Дагъусттаннайн, гьантта-кIива, нюжмар цала тарихийсса ватандалий дуван.

Мукун жула ватандалул ухссавния, Санкт-Петербурглия, Дагъусттаннайн увкIсса аьрххилий жу хьунабавкьуру АьФ-лул ВМФ-рал чIарахбацIулул флотрал къуллугърал начальник, 1-мур рангирал капитан, ГьунчIукьатIрал шяравасса Дандамаев Анзор ХIасаннул арснащал.


Бадрижамал Аьлиева
Увну ур Анзор 1967 шинал МахIачкъалалив, ГьунчIукьатIрал шяравасса ХIасаннул ва Асиятлул кулпатраву. Ва увну хъунма хIал къалавгун, кулпат бивзун бур Къазахъисттаннайн. Мукун Анзордул 1985 шинайн бияннинсса оьрму Шевченколий лавгун бур. Муния шинмаймур оьрму цIакьну бавхIуну бур Аьрасатнал аьрали ва хьхьирил флотрацIун. Школагу къуртал бувну, матрос Анзор Дандамаев къуллугъ буллан ивкIун ур Архангельск шагьрулийсса лахьхьин баврил кьюкьлуву, муния махъ – Ухссавнил флотрай,

Анзор Дандамаев

Северодвинск шагьрулий. 1987 шинал Бакуй увххун ур С. М. Кировлул цIанийсса Каспийскаллал лаваймур аьрали ва хьхьирил училищалувун, штурмантал хIадур бувайсса факультетрайн. 1992 шинал, мугу къуртал бувну, лейтенант Дандамаев най уна левххун ур Архмур Востокрайн, тих «Ильичлул заветру» тIисса поселокрай 6 шинай къуллугъ буллай ивкIун ур «Р – 85» катерданий, штурманнал ва аьрали бутIул командирну. 1998-ку шинал катерданущал архIал Владивосток­райн куч хьуну ур. 1999-ку шинал «Р – 261» катерданий къуллугъ буллан ивкIун ур. 2002-ку шинал Санкт-Петербурглив увххун ур Совет Союзрал флотрал адмирал Н. Г. Кузнецовлул цIанийсса Аьрали ва хьхьирил академиялувун. 2003-ку шинал Анзордун дуллуну дур 2-мур ранграл капитаннал чин.

Дандамаев Анзордул каялувшиву дуллалисса чIарахбацIулул флотрал авианосец «Адмирал Кузнецов»
аьркинмунил щаллу буллай

Академиягу къуртал бувну, 2004-ку шинал тIайла увккун ур махъунай Архмур Востокрайн, ивтун ур Приморский флотилиялул чIарахбацIулул флотрал дивизиондалул командирну. 2007-ку шинал Анзордун дуллуну дур 1-мур ранг­рал капитаннал чин. 2008-ку шинал Анзор тIайла увккун ур Балтий флотрайн, Калининград шагьрулийн, ивтун ур чIарахбацIулул щалагу флотрал командирну. 2013 шиная шинай ва ур ВМФ-рал Главный командованиялуву къуллугъ буллай, жамирдал щаллушиндарал къуллугърал начальникну, яхъанай ур Санкт-Петербурглив. Анзордул кулпат Людмила Кьурбаннул душ хьхьичIва зий бивкIун бур логопедну, цIана, ичIаллилсса буллай, ша­ппа бур. Вайннал бур 2 оьрчI: душ Нажават, Санкт-Петербургуллал финансирттал ва экономикалул университетгу къуртал бувну, аьрали бутIуву экономистну зий бур; арс Арсен дуклай ур 4-мур классраву.
Анзор мудан гьуртту шай Санкт-Петербурглив шайсса Хъуннасса аьрали ва хьхьирил парадирттай.

Хьхьирил флотрая лапва архминнангу бувчIинсса зат бур куртIсса кIулшивуртту, хъуннасса ссавур ва ларайсса жаваблувшинна дакъа укунсса пишалий зун къашайшиву. Муна мукунсса бюхъулул ва за кIулшиврул заллу ур жула ла­ккучу, 1-мур ранграл капитан, Анзор Дандамаев.
Анзордул гъирарай дуллунни ттун цаппара суаллахьхьунсса жавабругу:

— Цукун лагай 1-мур рангирал капитан Дандамаев Анзордул зузи кьини?
— Ттул зузи кьинирду дачIин бучIир цаппарасса бутIрайх: Санкт-Петербурглив усса чIумалмур кьини дайдишай Адмиралтействалийнсса аьрххилия, кьамул бувара личIи-личIисса кIанттурдаясса док­ладру, дувара жамирдал тагьарданул анализ, хIадур дувара каялувшиву дуллалисса составрансса материал. КIилчинмур бутIа – командировкартту. Мигу дачIин кIива бутIуйх: цалчинмур – жамирду буллали­сса личIи-личIисса заводирттайн, шагьрурдайн ивну, цIурувкьюсса, щаллу буван аьркинсса масъалартту ялун личин бувну, махъунай Санкт-Петербурглив зана хьувкун, ялувсса каялувшиндаран баян баву; кIилчинмур журалулми командировкартту – хасну флотир­ттайн ивмири. Ми аьрххирдай на ххал бувайссар экипажру зузаврил кьяйдарду, жамирдал техникалул хIал-тагьар.

— Морякнал къуллугъраву яла бигьамур ва яла захIматмур цири? Мукунна яла тIааьнмур ва яла тIааьн дакъамур?
— На жаваб дулунна адмирал Нахимовлул мукъурттийну: «У моряка нет ни трудного, ни легкого пути, у моряка есть только славный путь». ЗахIматшивурттай ацIларчаннив, яла захIматмур – инсантуращалсса зузаву, хIакъи-хIисав, хаснува ттула биялалийминнащалсса. КъачIявуссаннан ххуй бизай цаятува тIалав буллалимур ягу цайва бивхьусса бигарду, хаснува жагьилтуран. Граждан флотрайминнан му чулуха бигьар, къаччима шавай тIайла уккан, аьрали бурж лахъан бувкIминнащаллив мукун къашай.

— Вила пишарал «плюсру» ва «минусру»?
— «Минус» дия дурагу ца, мугу тарив ччянира – хъунмур чIун жамилийра гьан дуллан багьлагьаву, кулпатрая, оьрчIая архну.
«Плюс» – ци дулларчагу, гьарца шаттирах щуркIал хъанахъаву инава чара бакъа аьркиншиву, ца вила кулпатран акъа, вилла Ватандалунгу. Вилла даву душиву Ватандалул мюхчаншиврул ххуллийсса.

— Оьрму хьхьирил флот­рацIун къабав­хIуссания, цамур ци пишалул заллу хьунссия вия? Буххайвав бакIравун пикри, пулансса аралул пишакар хьунссиявхха нава тIисса?
— Цамур даврий ца чучIавгу ттуна нава чIалай акъара, цуксса пикри булларчагу. Ва даву къадиркIссания, ттун къакIулли нава канил ци пиша бугьантIиссияввагу. Амма пиша баххана буван багьанссар тIисса пикри хьуна анжагъ цал – хъинну чIярусса сокращенияртту дуллан бивкIукун. Му чIумал ттухьва нава учав гражданский флотрайн ачин багьанссар куну, амма на къаагьунав му сияхIравун.

— Вила пишалуцIун бавхIуну, цIанихсса, тарихийсса инсантурава щил цIарду кIицI данна?
— Моряк хIисаврай, гьай-гьай, хьхьирицIун дархIуми цIарду ххирар чIивинияцIара. Хъирив агьну, лахьлай икIайссияв Оьруснал флотрал адмиралтурал оьрмулул ва аьраяллил ххуллурду: Нахимовлул, Корниловлул, Лазаревлул ва м.ц. Мукунма хъинну ххирар ттула кIанттул халкьуннал, ттула билаятрал тарихгу, мивусса яргсса цIарду.
— Вил принципру цукунсса дур, ци кьарал хьхьичIунну оьрму бутлай ура?
— «Троя» тIисса цIанилусса фильмрал ца геройнал увкусса ку­ццуй: «Ттулла Ватан ххирану, ттула нину-ппу ва кулпат ххирану, миннал хIурмат буну».
Даврия тIурчаннив, жу жула къуллугърай учайсса куццуй: «Флот – вспомогательный, задачи – боевые», му принципрайну зий-занайгу ура.

— Дагъусттаннайн увкIукун виву ци асарду загьир шай?
— Дагъусттан – ттул Буттал кIанур. Ттун хъинну ххирасса кIанур. ХIатта на ппухълуннал аьрщарай ялапар хъанай къаивкIнугу, оьрчIшиву Къазахъисттаннай ларгун, махъмур оьрму билаятрал личIи-личIисса кIанттурдай лавгнугу.
Дальний Востокрая икIу, Санкт-Петербурглия икIу, ча учIарчагу Дагъусттаннайн, ттул дакI ших чувнияргу рахIат ду­ккай, дигьалагай. Аьзизсса аьрщарал кумаг бувайсса бур инсаннан игьалаган, хаснува му аьрщарай вила нину-ппу ялапар хъанахъийни, мунийх занай винма ххирасса инсантал буни.

— Даврища тархъансса чIун цукун гьан дувара, цукун игьалагара?
— На игьалагара, чIявуми аьра­сатлувтал куна, луттирду ккалай, ххуйсса кино ххал дуллай. Ттун ххирар 9 шинавусса арснащал дарсру дуллан, мунащал кьатIушав уккаван, чанардай бигьлан. Гъинттул чIумал кулпатращал архIал тIабиаьтрайн, Санкт-Петербургуллал паркирдавун, Финнал бугъазрал (заливрал) зуманив буккару. Отпускрал чIумал ххирар Дагъусттаннайн учIаван.

— Винма яла ххирами лу­ттирду, яла ххирамур киносурат?
— Яла ххирамур лу – Александр Беклул «Волоколамское шоссе», хъирив – Юрий Бондаревлул «Горячий снег». Кинордаву яла-яла ххирар тарихийми суратру, миннувугу – киноэпопея «Освобождение», «Они сражались за родину».

— Барчаллагь, Анзор, вила чIун дакъашиврух, архсса манзилданух къаурувгун, ихтилат бувансса мажал лявкъусса. Барча ялун нанисса вил байран – Ватан дуруччайминнал кьини!