ХIайп дакъаяв вил чувшиву кьюлтIнура личIан

12image_5Дяъви къуртал хьушиврун ккаллийссар, учай, ятIа-тIар бакъа акъа хьусса махъа-махъсса саллатIнал жаназа аьрщаравух дирхьуну махъ. Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилий талай ивкIсса Хъунайннал шяраватусса Шахшаев Исмяиллул уссурссуннал хIакьинугу дурар тания шиннай цIалацIисса щаву лакьин.

Залму АьбдурахIманова
Брянскаллал аьрщарай аьзиз­сса уссил бакIрайн ливкмуния буттал шяравун хавар бувкIсса ппурттуву ванал чIивима уссу Асланнун диркIун дур дурарагу 10 шин. Дуниял паракьат хьунугу, цIа ларгсса летчикнал, гьунар бу­сса штурман Исмяиллул кьадарданул паракьатну къаитлай ивкIсса Асланнун МахIачкъалалив ивзун махъ, дакIний-мазрайвагу ба­къанма, бахтти-талихI хьуну бур паччахIлугърал ТАСС-рал корреспондент Путерброт Александрал кумаграйну Исмяил штурманну ивкIсса самолетраву ивкIсса Балалов Сергей Устиновичлуйн уккан.
Дяъвилул бигар биттур бан нанисса летчик Шахшаев Исмяил, майор Срывков ва капитан Балалов бивкIсса самолетрал бакIрачIан бувкIмуния чивчуну бивкIун бур къуллугъ кьабивтсса полковник, Совет Союзрал Виричу И.Киньдюшевлул цала мемуардаву. Ва ивкIун ур Исмяиллул аьрали къуллугърайва цаннащал ца цIакьсса дусшиву диркIсса гьалмахчу. Муниннингу Аслан уссил бакIрачIан бувкIмуниясса цIуххавуртту гьан дуллай ивкIун ур личIи-личIисса архивирттайн. Гьар кIаная дучIайсса диркIун дур «Аьрали бигар биттур бан лавгсса кIанттая зана къавхьунни» тIисса кутIасса жавабру. Вай къуллугъ буллай бивкIсса полк таний Совет Союзрай ккаллийну бивкIун бур ца яла хьхьичIунсса, цIа ларгсса авиаполкран. Ва полкрава 17 Совет Союзрал Виричу увккун ур.
Исмяиллун дурккун диркIун дур 2 орден ва Верховный Главнокомандующий В.И.Сталиннул чулухасса Барчаллагьрал чагъар. Мукун лап бюхттулний ивкIсса уссу ца хьхьу-кьини ятIа-тIар бакъа акъа-къатIа шаву бухIаннияр цикIуй захIматну къачIалачIисса Асланнул шайгу-къашайгу бувну бур И.Киньдюшевлущал хьунаакьин. Мунал бувсун бур Асланнухь Исмяил штурвалданух ивкIсса самолетран хьусса бала-апатIраягу. Иширах бургарча, самолетраву ивкIун ур 4 летчик, миннава 2 сагъну ливчIун ур. Му диркIун дур яла душман ялун бивгьуну нанисса 1943 шин, цуппагу август зурул дайдихьу. Курскаллал ДугалучIасса талатавуртту нанисса чIун. Жулва аьралуннал разведка дурну махъ машвара бувну бур, Брянскаллал аьрщарайн кьюч бивгьуну нанисса душманнал ялун бомбарду бивчуну, шай­ссаксса гуж-къия дан бомбардировщик тIайла дуккан. Му амругу тапшур бувну бур Исмяил гьуртту­сса экипажрайн. Амма, аьрали низамрайн бувну, укунсса журалул бомбардировщикру архIал мюхчаншиврун истребителлу дакъа гьан къадайсса диркIун дур. Истребителлу гьан дуварча, кIусса ва хъуннасса бомбардировщик душманнан ашкара хьун тIий диркIун дур. Фронтрал цIу гьалакнийн биявайсса чIумал, пилот Сергей Балаловлул моторду левщун бур. Левщун бивкIнугу, душманнал дурган дурсса прожектордал ва зениткардал ккуллардавух бачин къабигьану бивкIун бур. Хьхьугу барз бакъа цIансса диркIнугу, хъиншиврун, хъинбалдаран кунна, 4300 метралул лахъшиврия жулва пилотътуран гьарзат хъатлий дирхьу­сса кунна чIалай диркIун дур. Штурман Шахшаев карталух уруглай, цанна ккаккан дур­сса маршрут язи дугьлай ивкIун ур. Ганал креслогу хьхьичIмур кабиналуву бивкIун бур. Исмяиллул чIарав щях тIитIи авкьуну дивизиялул политотделданул замнач. И.И. Срывков ивкIун ур. Махъмур кабиналуву къарал буллай, душманнал самолет дуккарчагу тIий, лагмава уруглай стрелок Федор Марченко ивкIун ур. Сергей Балаловлулгу чIун-чIумуй, цума ци дуллай урив ххал ан куна, Марченкохьгу личIлулну икIу тIисса куна, самолет тиху-шихуннай дурну, хъюлчу-кIутIу дайсса диркIун дур. Цаппара хIаллава Шахшаевлул, бомбарду бичинсса муххал ххуллул узел ххуйну ххал хьуншиврул, самолет лагь дува куну бур. Цакуну, вайннал самолетрал лувату дурксса кунна, душманнал «Ягуар» истребитель дурккун дур. Гаксса личIлулну, мугъаятну бивкIсса жулва пилотътуран цалла самолетрал хъаттирал чулийн битаннин га щуркIал хьуну дакъар. Самолет хъюлчай тIун диркIун дур. Муниннин хьхьичI щяв щяивкIсса Срывковлуя ламус хъанахъисса Исмяил, ачу цал кIанай щяикIу тIий ивкIун ур. «Юх, вилла даву паракьатну, вила кIанай щяивкIун дува»,-куну, Срывков рязи хьуну акъар щяту изан. Душманнал самолет ялун дияврищал ва миннал ккуллардал цалчинсса цIалцIивгу Срывковлул ялун агьсса Исмяиллуйн щуну, кIурчIулттуйн увккун ур. ЦIалцIив щуну, цIарал кунма ччанну ччучлачи бувсса Балаловлул самолет чулиннай дан кьаст дурну дур. Га рульданух вичIи къадихьлай ляркъукун, шайнал хIарачат бара парашютрай тIанкI учин куну, амру бувну бур. Самолет, дагьну най дуна, парча-тикари хъанан диркIун дур. Балалов ххяв­ххун ур парашютрай. Щяв агьну, цайна-цува учIаврищал, ккутIа-вярчIари хьусса ччаннугу ххюрхху бувну, авчуну ур баргъбуккавал чулийнай. Мукьилчинмур кьини душманначIан ясирну агьну ур. Смоленскалий немецнал азарханалий хъингу хьуну, баргълагавал чулийннай нанисса эшелондалува цаппара цува кунмасса гьалмахтуращал ливхъун, ги­чча Могилеврайсса партизантурайн бакIрайн агьну, цалва полкравун зана хьуну, 63 леххаву ялагу дурну дур. Ванащал архIал сагъну ливчIсса ва га хьхьуну парашют­рай тIанкI кусса Срывков тIурча, ххюрхху лавсун най, ххюлчин­сса кьини жулва партизантурайн бакIрайн агьну ур. Ванал ччаннай ва бакIрай цIалцIилул щавурду хьуну диркIун дур. Аьрщарайн агьан шантту-мукьттуршра метра лирчIсса чIумал, хIалдания лавгун ивкIсса ва, кIулшилийн увкIун, парашют тIитIин бахтти-талихI хьуну бур. Цайна цува увкIун къулай хьуну махъ Срывков партизантуращал цалла самолет дагьсса кIанайн лавгун, цащала бивкIсса гьалмахтурал бакIрачIан ци бувкIун бурив ххал буллай ивкIун ур. Гикку дия тIар так хъуннасса ханнакь. ЦIу ларчIун, дагьну най диркIсса хъуннасса самолетраву 1500 кг. бомбардалгу диркIун дур. Гукунсса ханнакь шаврий цикIуй махIатталшиву диркIун дакъар. Гикку ванан лявкъуну бур ччуччу-кьуру хьусса Марченкол чакмардал, мухIулттул парчригу, ва комсомол билетгу. Самолетравува ккуллалул ивкIухьунссия, Федор Марченкол рухI-ссихI гикку ляркъуну дакъар. Немецнал ккуллардал цIаравун агьсса Исмяил вацIлул зума-къирагърайн дагьсса кIидурхъсса бомбардировщикраву ливчIун ур. Укунсса ахир кьи­с­мат хьуну дур гьунар бусса летчик, гвардиялул капитан Шахшаев Исмяиллун.
И.Киньдюшевлул бувсмуния махъ, Асланнухь вай гьарзат цIунилва цIунил бувсун бур авиакатастрофалуву сагъну ливчIсса Сергей Балаловлул. Ми диркIун дур 1970-кусса шинну. Сергей цалва кулпатращал яхъанай ивкIун ур Киеврай.
Асланнул ванащалсса дахIаву хьуннин хьхьичI дакIнийн бутанну ванал уссу, цурда ва макьалагу хас дурсса, аьпа бан, Исмяиллул кутIасса ва яргсса оьр­му.
Увну ур Шахшаев Исмяил Хъу­найннал шяраву 1916 шинал ЩайхмахIаммадлул кулпатраву. Школагу къуртал бувну, дуклан увххун ур МахIачкъалаллал индустриальный техникумравун. Ши­чча ва, комсомол путевка дуллуну, тIайла увккун ур Краснодардал авиациялул училищалувун. Ца шинавату цувагу училищалул курсант хьуну ур. Техникум ххуй­сса кьиматирттай къуртал бувсса, танисса чичрурдащалсса чагъарду хIакьинусса кьинигу ванал уссил Асланнул хъинну мугъаятну ябувну бур. Шикку Исмяиллул инженершиву дурсса объектирдал сияхIгу дур. Вайннувух Аьш­ттарханнай, МахIачкъалалив, Дарбантлив бувсса агьамсса идарарттугу бур. Аьрали къуллугърайн Исмяил увцуну цаппара хIаллава байбивхьуну бур Хъунмасса Бу­ттал КIанттул цIанийсса дяъви. Муниннин хьхьичI Обороналул Халкьуннал Комиссарнал ванан дуллуну диркIун дур лейтенантнал чин. Краснодардал аьрали училище къуртал бувсса Исмяилгу, яла махъ ваная чивчусса ванал дус И. Киньдюшевгу, вайннащал курсирай дуклай бивкIмигу тIайла бувккун бивкIун бур Прибалтиканаву бивкIсса авиационный полкравун.
Цалва аьрали къуллугърая ва Исмяил Шахшаевлуя, мюрш ивкIун, И.Киньдюшевлул дакI­нийнбичавуртту рирщуну диркIун дур 1981 шиналсса «Дагестанская правда» кказитрайгу. Муния махъри ТАСС-рал корреспондентнал вай цаннайн ца бакIрайнгу бивчусса.
Киеврай ялапар хъанахъи­сса уссил дуснащалгу кIул хьуну, цал Аслан цалва кулпатращал, яла Сергей Балалов кулпатращал цанначIан ца хъамалу лаглай-букIлай, Исмяиллул аьпалун цаннащал цасса дахIаву дуну бивкIун бур. АсланнучIа Сергей Балаловлуятусса, И. Кеньдюшевлуя­сса уссу дакIнийн утлатисса ча­гъардугу яхьуну бур. Вай ба­къасса, ятIа-тIар бакъа акъа хьу­сса уссил нурчIи дирхьунийн иян ччишиврул, Асланнул мугъаятну ябувну бур хъунама уссия ливчIсса, ванал цIа-бакI чирчусса гьарцагу чагъар, макьала. Лаккуй Хъунайннал шяравусса школалул багъраву Исмяил Шахшаевлул аьпалунсса гьайкал дацIан дурну дусса дур. Аслан дакIнихтунусса хъунмасса барчаллагь тIий ур Хъунайннал щарнил бакIчинахь ва шяраваллил школалул директорнахь ва учительтурахь цала уссил гьайкалданух дуллалисса аякьалухлу. Жулва, уттимур никирал, буржгу Ватандалул цIаний Хъун дяъвилий жанну дуллу­сса вирттаврал аьпа абадлий буруччавур.