Гьунар ххисса учитель ва ка магьирсса усттар

IMG_9739Ляхъай нажагь бухьурчагу дунияллийн оьрмулувугу, тарихравугу аьркинсса гьарицагу пишалуву пагьму бусса инсантал. Кьубиял шяраву хъуншиву, ххаллилшиву, пахру-ххара бакъасса,
хIакьсса захIматчитурал колхозниктурал къушлий – Сулайманнул ва ПатIимал лякьлуя бивзссар 6 оьрчI: — 3 арс ва 3 душ.
Арсурвавраву хъуна-хъунама – цала буттан цIасса Муса дунияллийн уккайхту, буттал Сулайманнул, бавтIун гъан-маччами, чIахху-чIарахми, сахаватлувну цIу-ччатI бивхьуссар.

Муса увну ур 1960 шинал Кьубиял шяраву. ЧIавану унува захIмат ххирасса, ужагърай дуллалимунил хъирив агьсса, хьхьичIун урувгна­сса Мусаву яргну загьир хъанан бивкIссар личIи-личIисса пагьму-гьунарду. Цанмалусса дуссукъатлуву усру дуллалисса буттах уруглай, школалийн зананнина, усру дан лархьхьуну дур. ЗахIматрал дарсирдай дуссукъатлувун занай, усттар­шиву магьир дуллай ивкIссар. Шиккура лархьхьуссар кинорду дишингу, механик-ХIусайн Аьвдул-Вагьабовичлул, оьрчIан ва учительтуран дихьлахьисса кружокрай.
ОНО-рал Кьубиял школалий тIивтIусса самолетирттал моделлу дуллай, ми леххан дуллалисса дуссукъатлувунгу занай, физикалул ва математикалул чулухунай итххявхсса Муса му кружокравугу яла хьхьичIунма ивкIссар. Изберграй, Къизлардай хьусса бяст-ччаллаву Муса хIаласса оьрчIал хьхьичIунсса кIанттурду бувгьуну, школалул цIа лахъ дурссар.
Кьубав школа къуртал байхту, Муса увхссар ДГУ-рал физикалул ва математикалул факультетрайн. 1986 шинал, университет къуртал байхту, Муса КIулшиву дулаврил министерствалул тIайла увкссар Лакрал райондалийн, ОНО-ралгу – Кьубиял дянивмур даражалул школалийн физикалул ва математикалул дарсру дихьлан. Цавува хьхьичIва-хьхьичI дуккаврил гьану бивхьусса, ххирасса школалийн. Гьарица ишираву цала цува чIалачIи уллалисса жагьил­сса учительнал сийгу, хIурматгу лахъ хьу­ссар дуклаки оьрчIачIа, учительтурал дянивгу, дуклаки оьрчIал нитти-буттахъачIагу, жяматрачIагу.
2007 шинал Муса Сулайманович ивтссар Кьубиял школалул директорну. Цала бигьадакъасса даврия чIун ляркъуну, Муса Сулайманович чялишсса гьурттушинна дуллай уссар жяматийсса иширттаву.
ЧIивиния шихунайва аькьлу камилсса, кару магьирсса Муса Сулаймановичлул усругу дувай­ссар, цайнува-цува лахьлай, чарил, тIаннул, муххал давурттивгу дай­ссар цIа дурксса усттартураяргу яларай дакъа.
1998 шинал школалийн зун бувкIссар институтру къуртал був­сса жагьилсса учительтал: АхIмадил арс Амжаб, Юсуплул арс Багиндар, Ссапижуллагьлул арс ХIусайн. Амжадлул буттал ппугу, ниттиуссугу хIаласса 10 адамина, 1937 шинал репрессиялул щатIухьхьун биривну, 10-15 шинну дуллуну, тIайла бувккун бивкIссар Ссивирлийн. Амжадлул буттал ппу 15 шингу дурну увкIссар шавай. Ниттиуссума тийха ливчIссар. Вайннавасса 6 аьщун ивзссар Туралив, – Тройкалул амрулийн бувну. Аьщун бивзминнаву Мусал буттал ссура­хъаврал ппугу, ХIусайннул гъанчугу бивкIссар. Муса Сулаймановичлул ва Амжад АхIмадовичлул пикри хьуссар ми чиваркIуннал аьпа абад бансса гьайкал дацIан дан. Муса Сулайманович бакIчину, жагьилсса учительтал чулданийн бувкссар гьайкалданунсса кьун-чару ххал буллай. Ччимур журалул чартту-кьунтту гьарзасса Кьубиял аьрщарай, яла цIакьмур журалул чартту бусса Чанккулаллил даралуву лявкъуну мукунсса чару-кьун, машина – аьра­ва гьан къабюхъайсса кIанттава тталлай къуч буллай, 600-700 метралул манзилданийхгу къуч буллай бувт­ссар аьркинсса кIанайн. Гьарца журалул давривун лачIайсса Муса Сулаймановичгу, мяш акъа давурттал вив увхнасса Багиндар Юсуповичгу, дарсирдая оьннасса чIумал, бургирдах, чIутIах гъагълай, ттислай, кьун-гьайкалданул журалийн бувцуну, ацIунналагу цIардугу чирчуссар. Цурда гьайкалгу дацIан дурссар Хъун дяъвилий шагьид хьуминнансса гьайкалданул чIарав. Ва кьини дягъулул митинграй кIирагу гьайкалданий ливтIуминная алхIамгу бувккуну, зикригу бивхьуна. Ва даву дузрайн дуккан дурсса жагьилтурахь жяматрал цIания дакIнийхтунусса барчаллагь увкуна Ветерантурал советрал хъунама Сулайман Ссунгъуровлул, аьпа баннав цал.
2011 шинал ца оьрчI увкIунни, Муса Сулайманович анаварну школалийн оьвтIий ур тIий. Игьалаглай унугу, школалущал, жяматрал оьр­мулущал муданагу дахIавугу дуну тIий, лавгра. На нанисса хIисав хьуну, хъап-шаплий, Муса Сулайманович хIаятравуна увккун, цала муданмасса, тIааьнсса пишлийну ссалам-аьлайкгу бувну: «Ачу, Ккурккуллал Даниялгу увкIун ур ца иширайча», — увкунни. Бувхру учительтурал къатлувун.
Учительтал бакъасса, гивун ялагу бавтIун бур шяравасса инсанталгу. Муса Сулаймановичлул, хар-хавар бакъасса батIаврил мажлисгу тIивтIуну, Даниял Ма­хIаммадаьлиевичлухьхьун махъ буллунни: «ХIакьину Гъумук усси­яв, кIийх бавунни ЧукIнатусса ХIажиев Гъаппаллун (ФСБ-лул отделданул хъунаману зий ивкIсса, террористуращалсса талатавриву Виричуну жан дуллусса) Аьра­сатнал Виричунал цIа дуллусса хавар. Ва ххарисса хавар баяйхту, Ккурклив, ЧукIнавгу ивну, зущалгу кIибачIин увкIра, ванал нинугу шиччасса бухьувкун».
Шиккува кIицI лавгунни, Виричунал цIа дулаву, му агьамсса иш хъанахъишиву ЧукIун-Кьубиян, лакрал илданун бакъассагу, Да­гъусттаннан, Аьрасатнангу. «Жува буржлувссару, мунал цIа абад дан, ЧукIнав ягу Кьубав мунансса гьайкал дацIан дан. Ттулва пикрилийгу, му Кьубав хъина, школагу хъунма­сса, жяматгу гьарзасса», — куну.
Ихтилатру бувсса АьлихIажи Мусаевичлул, Сапият Аьвдул-ХIалимовнал, Оьмаханнул, Данияллухь барчаллагь учаврищал, цинявппагу бавтIцири рязий хьунни школалул хIаятраву дацIан дан Аьрасатнал Виричу ХIажиев Гъаппаллун гьайкал. Скульпторшиврул бюхъу-гьунар бусса Муса Сулаймановичлул му даву цала бакIрайн ларсуна. Гьайкал дацIан дансса изму ласун, Даниял ва Муса кIийла-шамийла лавгссар райондалул бакIчитурачIан, Виричунал буттачIан. 2012 шинал июнь зуруй Аьрасатнал Виричу ХIажиев Гъаппал Шамиллул арснан гьайкал дацIан дурссар.
Школалий захIматрал дар­с­ру дихьлахьисса Багиндар Юсуповичлущал архIал бунни Хъун дяъвилия зана къавхьуминнан хас бувсса мурцIу. Къачансса дурссар ванал школалул лагма-ялттусса кIанттурду, хIаятравусса спортплощадка бювчIу-чIюлу бансса давурттугу.
Братилов Муса Сулаймановичлуву буссар цамургу гьунар – хъатIал, мажлисирттал тямадашиву дайссар усттарну. Цувагу ца исвагьину къавтIун изайссар. Цукун­сса, ци даврий цува зий унугу, аьпа биву буттал аманатру ва васиятру дакIнийну, цащава бан бюхъаймур ка-кумаг инсантуран буллай ур дакIнийхтуну.
Братилов Муса ур лавайсса категориялул учитель. Лайкь хьуну ур Аьрасатнал Федерациялул кIулшиву дулаврил отличникнал цIанин. Республикалул кIулшиву дулаврил чулухагу лайкь хьуну ур грамотарттан. Ванал бусласаврийн бувну, цува каялувчину зузисса чIумул мутталий, 11 класс къуртал бувсса оьрчIая цаягу ливчIун акъар лавай­сса дуккаврил идарарттавун дуклан къаувххун. Ванал каялувшиврулусса учительтурал кюругу, ца кулпат кунма, бавкьусса, хъунаманал иттав бурувгсса бур. Категория дакъасса учитель школалий акъар. Махъсса шиннардийсса паччахIлугърал ду­ккаврил чулухуннайсса дахханашивурттугу, ЕГЭ-луву хъанахъимургу бувчIуну зий бур.
Ва саргъунсса педагогнал, пишарду чIявусса усттарнал нитти-буттая къабувсун къабучIир. Ппу Сулайман хъуна хьуну ия мис­кинсса хъузалал кулпатраву, захI­мат ххирану чIивиния шихунайва, захIматраву шавхьун, кьадру-кьиматгу кIулну. ИчIурасса тIалавшиннардугу кIулну агьссар захIматрахунгу. Гъансса уссал усттартурачIан занай, усру дайсса пишагу лавхьхьуну зий уссия. Кулпат бан, къумасса кIанава буккан, цIусса мина дан, агьссар чарил-тIаннул, муххал пишардахун. Цалва хIарачатрайну, цIусса кIанай цанна лархьхьусса минагу дурну, мивун кулпатгу бувцуссар. Сулайман, аьпа биву, цувагу паракьатсса, кьатIувгу, ичIувагу авкьусса, къавгъа къаччисса, миски-гъаривнал чIарав ацIайсса ия иширайнугу, канийнугу. Мунинсса ца барашиннану хъанахъиссар 1971 шинал оькки­сса марчру бивщуну, таман­сса къат­рал муххал, шиферданул ма­гъив ларсун дия. Хъирив кьини ув­ккун, цащала кумаггу бувцуну, 3-4 гьантлул мутталий магъив дирхьуну дия багьагу къалавсун.
Нину ПатIима бусравсса ризкьичи, яттил хIухчу, Хъун дяъвилий шагьид хьусса Алхаслул мукьва ятинналиясса цар. Тай архсса дяъвилул шиннардий ПатIимангу багьссар чIаванува, хIухчил ттархьгу дургьуну, хIухчушиву дан, колхозрал мюрш ризкьилуха къуллугъ буллан, миннуяргу ниттил Кабиратлул, 5-6 шинавун бувхсса душ, архIал цищала бувцуну машахунгу, хъуни хъанниярвагу махъун къабагьлай, къурнил давурттив дуллали хьуссар. Бигьалагай оьрмулий бунугу, бигьалаган ччай бакъар. ХIакьинугу ппалав оьл-бюрчуричIагу буссар, къурув машахгу буссар, ичIурасса давурттачIагу буссар.
Сулайманнул ва ПатIимал лякьлуя бивзсса ряхвагу оьрчI, цивппа кунма, зузисса, хьхьичIун бурувгсса, хьхьичIун къаличлачисса, цаярасса цIарду къаччи­сса бур.
Оьмахан, ш. Кьуби