ЧIаххуврайсса Ставрополлайнсса аьрххилиясса асарду

img-news-7Бигьалагай гьантригу бухьукун, гьашинусса Ххувшаврил байран на хьунадакьав ттулва гъан-маччаначIа хъамалу чIаххуврайсса Ставрополлай. Чун бургарчагу, чIалай бия жува кунма жула чIа­ххулгу унгу-унгуну ва бюхттул­сса байрандалийн хIадур хъанай бивкIшиву.

Залму АьбдурахIманова
Шагьрулул кIичIирттаву гьар кIани-кIанттурдай лархъун дия Ххувшаврищал барча буллали­сса баннерду, жунна ххира хьусса дяъвилиясса кинордавасса суратру ва балайрдавасса ххару. Мукунна лархъун дия хIакьинугу Ставрополлай яхъанахъисса хIурматлувсса ветерантурал, миннал дяъвилул ва оьрмулул ххуллурдая цаппарасса затругу бувсъсса, хъуни дурсса суратру.
ЦIана Ставрополь тIутIавун ва щюллишиврувун бахьлавгсса яла аргъиравусса чIун дия. Ставрополлайн на ттинингу бивссара, амма тIабиаьт чантI увкусса яла чагъиравусса май зуруй на цалчинъяв хьусса. Мунияту, ци барз бучIарчагу цанния кIива къашайсса жула хъуншагьрулия махъ Ставрополлал чIалачIиндарал на ясир бувну, цIунилгу цихва махIрум-махIаттал бувунна. Шагьру цуппава вацIлуву, цуппа ца мурхьиран, тIутIул къатIун зарал къахьунну бувсса кунмасса тагьар дия. Цуппа ца кIичIиравалу, лахъкъатрал хIаятру дакъар тайнначIа скверду, оьрчIансса площадкарду, велосипедрай бигьлагьиминнансса шагьраххуллурду бакъасса. ЖучIава кунма тиккугу уттизаманнул лахъ къатри, супермаркетру, бизнес-центрду буллалаврихун багьну бия. Амма жучIава кунма шагьрулул диц-куц зия дуллалисса тагьар ттун тикку чувкIуй итталун къадагьунни. Гьарта-гьарзасса машинартту лагай ххуллурдацI гьарца шагьрулий дикIан аьркинсса марцIсса тротуарду, халкь щябикIан бигьалагансса мюрщи паркру, скверду бия. ЧувкIуй итталун къабагьунни жучIава кунма хъун ххуллуцI ца-кIира метралул манзилданий къат­ри, ттучанну, мизитру, банкетрал заллу буллалисса кIанттурду. Ца-ца кулпатраву кIи-кIива машина бусса, жучIаванияргу кIилий машинарду гьарзасса Ставрополлай бакъая километрардайсса «пробкарду». Занай дия жяматрансса транспорт. Автобусру ва троллейбусру бацIайсса, халкь ликкан бувайсса-щябитайсса остановкардай бакъая жучIава кунма ччи-ччинал кьабивтсса машинартту. Миннунсса парковкарду личIину дурну дия. Халкь ча-чунгу, ларххун ччаннайн тIааьнсса усругу, кув бахьтта, кув оьрчIащалсса коляскардащал, кув велосипедирттай, цаннахун ца бахкъачинну, сайрданий занай бия. Ттунма хIисав хьусса зат, Ставрополлай чIявусса мюрщи оьрчIру бусса жагьилсса кулпатру бия. Гьарза хьуну бур учайва 3 ва ххишаласса оьрчIру бусса кулпатругу. Цан къабикIави укун, халкьуннан тIий, тIутIайх бичин буллалисса, уттизаманнул зумуну цIубуллалисса шагьрулий…
Цал архIал тIутIайх дирчусса сиреньдалул тIутIал кьункьал лавсун най бия шагьру. КIичIирттал дя-дяних цIанну щюллисса урттуран ва хъахъи тIутIан тавтсса аьрщарал марсри ххалхьувкун, бакIравун буххайва, жулва халкьуннал укун дачIрасса аьрщаран цакьнива «зеленкагу» машан лавсун, пуч-палачат данссия, тIисса пашмансса пикригу.
Чув-бунугу ихтилат багьни чансса къабикIай жулва халкь «предприимчивыйссар» тIий пахру буллалисса. Валлагьи, чувкIуйвагу акъасса ххай бура цалва маэшат бан къаччисса, цахава цува зун къаччи­сса инсан. Амма тийхминнал цанна дуллалимур цукуннив чин къазаралсса, цайминналгу яругу, дакIругу ххари дуллалисса куннасса тагьар дия. ЧувкIуй итталун къадагьунни цанна ччи-ччикун гьарта-гьарза дурсса балконну, пристройкарду дусса лахъ къатри, дачIи тротуар хIаятрал вив ларсъсса лагь къатри. Гьар кIанайрагу низам дия. Халкьуннал ччюрк-цIинцI экьидичай­сса контейнерду дусса кIанттурдай бивхьуну бия пластикрал шушри дичлансса марцIсса хъунисса чIапру. Бигьалагай гьантри бунугу, жучIава кунна зузи кьини дучIаннин кьункьал, ччюрклил бакIурдал лув дахьлаганнин къадиртун, дачIра дурну, марцI дурну дия миккусса контейнерду. Халкь ча-чунгу бахьтта занай, канай-хIачIлай бивкIнугу, кIичIираву щяв цIинцI дирчусса иш итталун къабагьунни. Гьар кIанай дирхьуну дия ми дичлансса урнарду. КIичIирттавух занай бия марцIсса формардугу лархсса зузалт ми ччюрклицIа дачIра дуллай.
ХьхьичI гьантрай хьхьу-кьини гъараллу лачIлай диркIун, байрандалул кьини Ставрополлай хьунни чаннасса ва дарусса. Байрандалул агьаммур бутIа байбивхьунни ссят 11-нний Ставрополлал хъун майданнив. Шикку дирхьуну дур Ставрополлал крайрал губернаторнал ва Ставрополлал крайрал советрал депутатътурал къатри. Вайннуйн тIайлану тия чулий бур Ставрополлал паччахIлугърал тарихрал ва археологиялул музей ва цаймигу идарарду бусса, авурсса архитектура дусса тарихрал къатри. Ва кьини музейравун буххан хъанай бия уква. Шиву, музейрал экспонат­ру ба­къасса, ххалдан хъанай бия дяъвилун хасъсса Ставрополлал художниктурал суратирттал выставкагу.
КIанттул СМИ-рдал бусласаврийн бувну, Ххувшаврил байрандалун хасъсса шадлугърай Ставрополлай 12 азараксса инсан гьуртту хьуну усса ия. Мяйжаннугу, цалва-цалва оьрчIащал, гъан-маччанащал бувкIсса мухлукь халкьуннал бия. Майданнив тамашачитуран хIадур бувсса, тийгу-шийгу халкь щябикIансса, хьхьичI кIанттурдай дяъвилул ва захIматрал ветерантал, оьрмулул бугьарасса халкь щябивтун бия. Ставрополлал крайрал губернатор Владимир Владимировлул ва ванащалссаннал кутIасса ва мяъна дусса барча бавурттал махъру лавхъун махъ дайдирхьуна СКФО-рал Ставрополлал крайрайсса аьралитурал хIадур дурсса парад. Аьрщарайхсса аьрали техника нанисса ппурттуву, гьаваллаву цалва гьунарду ккаккан буллай бия гьавалул аьрали гужругу. Гьар кIанай ча-чунгу дяъвилул балайрду, макьанну тIий бия. Яла-яла ттун тикку ххуй дирзунни, жучIара му даву лап лащинну дувайсса, мюхчаншиву дуручлачимур даву. Майданнив парад ккаккан ччиминнан ча буххан дакIнийн багьарчагу, бивхьуну бия металлодетекторду. Акъая цукIуй, жуллами шадлугъирттай кунма, мичча манарду, шичча манарду, тIий ццугъалий дяъвайсса. Бакъая, жучIава кунма, къатIраву, мурхьирдавух ярагъуннил балгусса, маскардавусса аьралитал. Низамрал къаралданий бия байрандалущал барча буллалисса пиш тIисса симаннащалсса, кIяла гьухъравусса ва формардавусса, низам дуруччай органнал зузалт. Парадрая махъгу цукссагу хIаллай майданнив халкь тиху-шихунмай занай, цаннал ца барча буллай, ветерантуращал сурат­ру ришлай, тяхъашивуртту дуллай бия. Гъараллу ларчIун, укунмагу пар-пар тIисса шагьрулул ххуллурду шюшлай занай бия хасъсса коммунал къуллугърал машинартту.
Хьхьурай, тIурча, майданнив сайки щалва шагьру чанна лахъан буллалисса Ххувшаврин хасъсса салютру итадаркьуна.
Оьруснал бур «Хорошо там, где нас нет» тIисса куртIсса мяъна дусса учала. Амма, хъунмасса пикривагу къабувну, жула оьккимур жунма пIякь бивкIун чIалачIийни, чийчIа ххуймур хIисав шавриву цикIуй оькки­шиву чIалай дакъар. Духьун­ссар жучIарагу тайнначIа дакъасса, тайннан къакьамулсса жуллами ккаккияртту. Амма ялув кIицI ларгсса, жучIарагу ччива тайнначIа куннасса тIисса, ттул тIалавшиннарду укунмасса халкьуннайн дакъарча, ххуй-ххуйсса харжругу ласласисса, ми шартIру дузал къадуллалисса жулва къуллугъчитураяр. Масалдаран, Дагъусттанная Ставрополлал аьрщарайн бияннин бур 600-700 км манзилданул ххуллу. ЧIаххуврал аьрщарайн бияннин хъун ххуллул тиягу-шиягу ччарча дугьансса хъуру, ччарча ризкьи ябансса лухччив дур. МахIачкъалалия Сухокумскаллал аьрщарайн бияннин ттун чувкIуй аьрщарай трактор ягу цамур техника зий къаххал хьунни. Ххалхьунни халкь дахху-ласу дуллалисса ттучанну ва ттучанну. Ча-чунгу ттучанну. Ставрополлал аьрщарайн лавхъун махъ тIурча ххуллул тиягу-шиягу къалмул, ахънилсриннул, пархтIутIул, рабсрал хъурурду, оьрчIи-кIурисса накIлил, дикIул жинсирал гъаттарал газурду, къама бичинсса элеваторду, ризкьилунсса уттизаманнул фермарду, хъуруннайн нанисса цIузаманнул техника хьунадакьлан диркIуна. Хъузалтрал ва ризкьичитурал регион духьувкун, миннал захIмат, пиша бусрав-сийлий бикIаншиврул, хъунххуллуцI «Слава труженику!», «Гордимся вашим трудом!» тIисса хъунисса плакатру лархъун дия. Тикку захIматрал кьимат лахъсса бушиву чIалай бия. Масалдаран, хъинну ххуй бивзунни Ставрополлай гьарца микрорайондалий фермертурал цала дуккан дурсса, цивппа заллусса продуктру дахлахисса «От фермера до прилавка» цIанилусса ттучанну. Ца мукъуйну, гьарзат дия тийх дакI мяш хьунсса, жучIарагу хьурдай учинсса.