Ццах бакъасса связистнал аьпалун

img-news-6Шиная шинайн ххялтIа дуклай дур Хъун дяъвилул ветерантурал — та оьхIалсса дяъви цалва яруннан ккавкминнал кьюкьри. Нажагьсса бакъа ливчIун бакъар жула дянив билаятрал тарихраву цал цIарду мусил хIарпирдай чирчуми, билаятрал тарихрал яргми лажинну чичлай бивкIми. Мукунминнал кьюкьлуву хьхьичI ххуттай ивкIсса Хъювхъиял шяравасса Амиров Сиражуттин Юсуплул арсгу аьпалухьхьун лавгун шинну хьуну дур. Виричусса буттал аьпа лайкьну буручлай бур ванал наслу.

Бадрижамал Аьлиева
Сиражуттин Амиров Хъун дяъвилий ивкIссар связистну. Дяъвилул шиннардий связистурал дуллай бивкIсса виричушивурттая, минналмур даврил агьамшиврия жунма хъинну ххуйну кIулли, дяъвилул кинордавагу, цIарал майданнай талай бивкIминнал бусаврийнугу. Лахъну зунттаву, Ккуллал райондалийсса Хъювхъиял шяраву увсса зунттал оьрчIаннив тачIав пикривагу къашайхьунссия цува та-унугу связистну зунссара, цалла даврия, му щаллу дурсса даражалия, цалла кьянкьашиврия ва ссавурдания хъинну чIявусса инсантурал кьадарду, билаятрал тарих хъар хъананссар тIисса. Сиражуттиннул Хъун дяъвилия махъсса оьрмурив лавгун бур ЦIуссалакрал райондалийсса Чапаево шяраву. Цикссагу шиннардий зий ивкIун ур Сиражуттин му райондалул паччахIлугърал идарарттай каялувчину, жаваблувсса къуллугъирттай.
Увну ур Сиражуттин 1919 шинал Хъювхъиял шяраву Юсуплул ва ПатIиматлул кулпатраву. Оьрмулул 12 шинаву Сиражуттин зун ивкIун ур Дарбантлив муххал ххуллий. Микку оьрмулул чIивисса оьрчIаща хъунисса давурттив дуван къашайсса диркIун дур. АрхIал зузиминнал му чIявуну, ччатIухсса талонну дартIун, цинявннансса ччатIул хъирив ирглий ацIан гьан увайсса ивкIун ур, «ина даймур жура дуваннуча» тIий. Шинну ларгун, Сиражуттин зун ивкIун ур Ухссавнил Ккавкказуллал муххал ххуллул Гудермес станциялул машинистнал кумагчину. Миччава, 30-ку шиннардил ахирданий, 20 шинавусса Сиражуттин увцуну ур армиялийн. Орджоникидзе шагьрулий полкирал школданий дуккаву къуртал дурну махъ, чIивима командир Амиров тIайла увккун ур 28-мур горно-артиллерийский полкравун. Отделениялул командирну шинайсса къуллугъгу бувну, Сиражуттин цIунилгу тIайла увккун ур мюрщими командиртурал курсирдайн. Мигу бувккуну, чIивима лейтенантнал чиндалуву Сиражуттин Амиров увкIун ур 542-мур артиллериялул полкиравун. УчIайхтува му ивтун ур связьрал взводрал командирну.
Ми шиннардий хьхьирил чулуха турк ххяххансса нигьачIаву диркIун дур. Мунияту жулла командование Новороссийк шагьрулучIа гужру цачIун буллай диркIун дур. Миккун кIункIу бувминнавух ивкIун ур Амировгу. Му тIайла увккун ур связьрал батальондалувун. Дунияллул тагьар даххана хъанан диркIукун, Сиражуттиннул къуллугъ буллалисса батальон тIайла бувккун бур Бессарабия тархъан буллалисса иширттавух гьуртту хьун. Му операция щаллу буллалисса чIумал, штабрал ва бахьттагьалтрал полкирдал дянивсса дахIаву дурцун дур. Сиражуттиннуйнгу, связьрал взводрал командир хIисаврай, амру бувну бур му дахIаву щаллу дуван. Му бигар щаллу буллали­сса ппурттуву, вайннал машина къундалул дурцIусса аьрщаравун кьувтIуну бур. Гьарцагу минутI бусравсса, аьркинсса мутталуву бавцIуну бур машина. Пикри буллан чIун къадиркIун дур. Ккалусирттал лув солдатътурал шинеллу дихьлай, бачин бувну машина, цукун-бунугу ливчуну бур лащинсса ххуллу бусса кIанттава. Гихунмай кабель бихьлай най, муххал ххуллул переездрачIан бивсса чIумал, вайннайн бакIрайн багьну бур махъунмай хьуну нанисса саллатIнал эшелон, Румыниянавун ххуллу бувгьуну нанисса. Миннавасса бачIи хушрай канихьхьун лавгун бур, вагоннава тIанкIа тIий. БавтIун циняв, комендантский взводрал биялдаралун мигу буллуну, гихуннайгу цалла даву дуллан бивкIун бур. Цуксса захIмат хьурчагу, вайннал цила чIумуй биттур бувну бур дивизиялул штабрал начальникнал амру…
Хъунма хIал къавхьуну, байбивхьуну бур Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви. Му дяъвилийсса Сиражуттиннул цалчинсса талатавугу хьуну дур Румыниянащалсса дазуйх экьинанисса Прут неххачIасса Бельца шагьрулий. Ярагъуннил балгусса фашистурал гьантлун цимирагу атака дайсса диркIун дур. Жулва талаталтрал гуж миннащал къалаллай, махъунмай най бивкIун бур. Связьрал взводрал командир Амировлуйн амру бувкIун бур полкращалсса дахIаву, ци барчагу, цукун дарчагу дурну, цIулаган дуван. Му полкран, тIурча, душманнал рищаву цийнна ларсун, мунийну гихунмай нанисса дивизия мюхчан, кIучI бан аьркинну бивкIун бур. Цалла даву дуллай буна, связистуран хIисав хьуну бур румыннал кавалеристал, жулва бахьттагьалтрал обороналул лагмагу бувккун, штабрачIан гъан хъанахъисса. Му ппурттуву мугьлат бакъасса хIукму най буна хIасул хьуну бур бакIраву: бавтIун циняв связистал ва связнойтал, душманнайн данди буккан, тайнналмур гуж ххишаласса бунугу. Кавалеристал махъунмай бищун буллай, цIан лакьиннин штаб мюхчансса кIанайн бизан буванмур бувну бур вайннал. Муния махъ цалламур давугу щаллу дурну, связьрал даву цIунилгу щирикIин дурну дур. Ва талатавриву Сиражуттиннул цалчинсса аьрали трофейгу хьуну дур (чу ва клинок).
ХIалу, дюхъ дуну къуццу тIутIаврихлу, ццах бакъашиврухлу, душманнащалсса талатавривусса сисаврихлу 1941 шинал ноябрьданий лейтенант Амиров лайкь хьуну ур «ЯтIул ЦIукул» ордендалун.
Шинал ахирданийннин ва ивтун ур 74-мур стрелковый дивизиялул связьрал цуппалусса 113-мур батальондалул телефонно-кабельный связьрал роталул командирнал хъиривчуну. Хъиривмур, 1942, шинал февраль зуруй хъиннува лавай увну, Сиражуттиннуйн вихшала дурну дур мува дивизиялул штабной роталий командование дуван.
Цимирагу талатавривух гьуртту хьуну ур нигь цирив къакIулсса зунттал жагьил. Цалгу, талай, ма­хъунмай хьуну най, бивну бур вай НальчикрачIан. Баксан неххачIа душманнайн данди бавцIусса кIанай, Сиражуттиннуй бивхьуну бур аьрали бигар: «маз» лякъин. Миккура аьркинну диркIун дур Баксанная арх дакъасса душманнал техникагу ччуччин. ЦIансса хьхьуну, чIу къахьунну нехгу лархъун, му шяраваллил зума-къирагърайн бивну бур. Сиражуттиннущал кIия связистгу кьаивтун, лирчIмур кьюкьа шяравуннай дарчуну дур. Вай шамагу кьюлтI хьунсса мугьлат къавхьуну, бавну бур машиналул гургу. Миву ивкIун ур немецнал офицер ва шупир. Ххуллийн бувккун, машина бацIан бувну, офицернал бакIрайн ттупанг бурган бувну, авхIуну ур му. Шупиргу унийва къуртал увну, чани хъяхъа тIун диркIсса чIумал вай «мазращал» архIал штабрачIан бивну бур…
Амиров Сиражуттиннул аьрали биографиялуву бур мурахас бувсса ттуршвахъул шагьрурду, шяраваллурду, дяъвилул ххуллурдал азардахъул километрарду. Тархъан бувну бур Ухссавнил АьсатIин, Кабардин-Балкария, Кубань. Миккугу цимирагу къучагъшиву дурну дур, фашистурал планну лиян дурну, миннал дуван дакIниймунин ххуллурду кьувкьуну. Цалчинсса щавугу ванайн дирну дур Кубань тархъан буллайна. Амма щаллуну хъин хьуннин аглан хъанансса чIун къадиркIун дур. Амиров хьуну ур Донбассрал аьрщарай хьхьичIва-хьхьичI ша бивзминнавух. Шикку дурсса виричушиврухлу Сиражуттин лайкь хьуну ур паччахIлугърал кIилчинсса наградалун – «Отечественной войны» 2-мур даражалул ордендалун. Шиккугу ванайн щаву дирну дур, амма хIурхIа хъанансса мажал бакъа, бавхIусса ччаннащал Баргълагавал Украина, Львов шагьру тархъан буллан авчуну ур. Къизгъинсса талатавуртту хьуну дур Херсон, Николаев, Очаков, Одесса мурахас буллай. Ми шагьрурду ва Украиннавусса цимирагу шяравалу душманнал ххяппурттаща зерххуну тIий, капитан Амировлуйн, Верховный Главнокомандующий Сталиннул приказрайн бувну, мукьийлва Барчаллагь баян бувну бур. Херсон тархъан баврихлу тIурча ванан дуллуну дур «Отечественной войны» 1-мур даражалул орден.
Аьзизсса Ватан тархъан дурну махъ, капитан Амировлул аьрали ххуллу Румыниянавунсса хьуну бур. Ясско-Кишиневский операция щаллу буллалисса чIумалгу Кишиневуллал 1038-мур стрелковый полкрал связьрал начальник Сиражуттин Амировлул цимиллагу ккаккан дурну дур чувшиву ва ццах бакъашиву.
Сиражуттин Амиров 1945 шинал гьуртту хьуну ур Берлин, рейхстаг ласласисса талатавурттавухгу, му чIумалгу лайкь хьуну ур И.В. Сталиннул цIаниясса Барчаллагьран. Му ппурттуву ккаккан дурсса къучагъшивурттахлу ванал хъазамрай муниннин диркIсса орденнацIун ххи хьуну дур ца ялагу – «Отечественной войны» 2-мур даражалул. «За оборону Кавказа», «За освобождение Варшавы» медаллал ялун дирну дур «За победу над Германией» медальгу.
Хъун дяъви къуртал хьуну махъ, Сиражуттин аьралуннаву къуллугъ буллай ивкIун ур Астраханнай.
Ватандалийн зана хьуну ур Сиражуттин 1947 шинал. Лаккуйн, буттал шяравун Хъювхъав най, Ххажалмащав ивсса чIумал хьунаавкьусса шяравачунал бувсун бур ванахь, цала ппугу ивкIусса, нинугу ЦIуссалаккуйн дирзсса. Мичча махъунай кIура авну, ниттичIан ЦIуссалаккуйн лавгун ур. Хъунма хIал къавхьуну нинугу аьпалул хьуну дур. ЦIуссалакрал райондалий ЦIуссаккулув хьунабавкьуну бур Сиражуттиннун цалва оьрмулул кьадаргу – 1948 шинал бувцуну бур педагогнал кIулшиву ларсъсса Шамсият.
Дяъвилия зана хьуну махъ Сиражуттиннун дуллуну дур подполковникнал чин.
Запасрал майор Сиражуттин Юсупович дяъвилия ххувшаврищал зана хьуну махъ зий ивкIун ур ЦIуссалакрал райондалий личIи-личIисса къуллугъирттай: райисполкомрал секретарьну, Госстрахрал начальникну 24 шинай, Райкомрал инструкторну, Почтрал начальникну. Пенсиялийн увккун махъ цаппарасса хIаллай Каспийскалийгу ялапар хъанай ивкIун ур, «Горзеленхозрай» зий.
Дяъвилия махъсса шиннардий СиражуттиннучIан бучIайсса бивкIссар хъинну чIявусса чагъарду, барча бавуртту личIи-личIисса шагьрурдая. Бюхттулсса Ххувшаврил 30 шин кIицI лаглагисса чIумал Дагъусттаннайн связьрал майор Сиражуттин Амировлуйн бувкIун бур чагъар Кишинев шагьрулул совет аьралуннал аьпа абад баврилсса буллалисса комиссиялул председатель И.К. Свиридовлуяту:
«Нам известно, что Вы, находясь в должности начальника связи 1038 стрелкового Кишиневского полка, принимали активное участие в боях за Молдавию и ее столицу Кишинев. Просим прислать свои воспоминания, фотодокументы, отражающие подвиг ваших однополчан…» тIисса.
1976 шинал августрай Кишиневрая бувкIун бур ваначIан ца укунссагу чагъар:
«Здравствуй, мой дорогой друг и боевой товарищ Сережа!
Пишет к тебе твой боевой товарищ, с которым ты прошел большой боевой путь – Саша Кумачев, майор в отставке (бывший начальник химических средств 1038 стрелкового полка). Я 32 года искал тебя и не мог найти. О тебе я узнал только сегодня, прочитав газету «Советская Молдавия», где написано, что в Дагестане живет майор в отставке Амиров. И я сразу же сел за письмо к тебе. Никогда, до самой смерти, не забуду своих дорогих друзей-однополчан…».
Аьпалул хьуну ур Сиражуттин 2004 шинал. Амма мунал цIа сагъну дур ванал оьрчIаву, оьрчIал оьрчIаву. Ванаясса аьпа буручлай бур арс Юсуп ва душру Лайла, Полина, Залина. Юсуп ялапар хъанай ур Новостройрай, зий ур «Строящихся объектов» дирекциялул аьмсса отделданул начальникну. Лайла ялапар хъанай бур Ессентукилий, Полина – Къизлардай. Залина мина дирхьуну бур Каспийскалий, зий бур шагьрулул 8-мур школданий завучну.
Цими шин гьарчагу, Сиражуттин Юсупович кунмасса вирттаврал цIарду сагъну дикIантIиссар ялун нанисса никирачIа, миннал дурсса, тарихраву мусил хIарпирдай чирчусса, виричушивурттангу бивкIу бакъассар.