Нарин-Къала – культуралул ва дусшиврул кюру

Ва бигьалагай кьини, апрельданул 26-нний, Дарбант шагьрулул къапурду уттану тIивтIуну бия хъамаллуран. Шикку, Нарин-Къалалий, ва кьини хьун най дия «Содружество» проектрал лагрулувусса фестиваллу, выставкарду. Миннуй чил билаятирттаясса туристалгу гьуртту хьунтIиссар тIисса хаваргу хьхьичI гьантрайва ппив хьуна.

Бадрижамал Аьлиева
«Содружество» проект сакин дурну дур АьФ-лул Культуралул министерствалул ва ДР-лул Культуралул министерствалул гьурттушиврийну Республикалул Халкьуннал творчествалул къатлул ва Дарбантуллал паччахIлугърал тарихрал-архитектуралул ва художествалул музей-заповедникрал. Ва кьинисса шадлугъругу хьунни Дарбантуллан 2 000 шин шаврил лагрулуву.
«Содружество» проектрал агьамми мурадру бур Аьрасатнал халкьуннал культуралул ирс буру­ччаву, Дарбантуллал культуралул ва тарихрал ирс машгьур баву, цашиву, дакьаву, региондалийсса дусшиврул арарду дуруччаву, куннащал куннал даврил кIулшивуртту кIидачIаву.
Ва кьини Нарин-Къалалул тIабиаьтгу, гьавалул тагьаргу дия яргну, чIюлуну, шикку хъанахъисса шадлугъру, миннувух гьуртту хъанахъисса инсантал, миннал ккаккан дуллалисса культурарду, багьу-бизу кунна. Къалалул лагма-ялттусса кIанттурду бия цIанну щюллисса урттуравун бахьлавгун, някIсса марцIсса ссавгу ххишала дакъа даркьуну дия аваданну щюллисса урттурацIун, тIутIавун, щюллишиврувун бахьлавгсса мурхьирдацIун, къатIрацIун. Уттигъаннусса гъараллая махъсса марцIва-марцIсса гьавагу бия дахьва уттигъанну сивсуну битлай байбивхьусса бургъил кьакьан буван, ххиттул, бугълил буцIин бувану. Аьлагъужасса шагьрулуву чIявуну къабаяйсса бахха-бахханасса лелуххантрал чIурдал лавсун бия дара. МахIачкъалалия кIюрххил ссят 6-ннийва бувксса жу ччяни бивунав Дарбантлив, фестиваль цурда ссят 10-нний дайдихьлай дуну, диялсса чIунгу дия жул бигьалагансса, къалалийх сайр бувансса. Шагьрулул 2 000 шинал юбилейрайннин Нарин-Къалалий реставрациялул давур­ттив щириркIуну най дия, шикку миннуха зий республикалул ва мунил кьатIатусса усттартал бусса бия. ЦIанакул ми зий бия Къалалул махъсса яла лагьмур чIираха, мунил гьанурду цIакь буллай. КьатIухми давурттив къуртал шайхту, Къалалул вихми давурттаха зун най бия. Къала бакьин бувну махъ тIурча, ялавай, шагьрулувунмай, бувчIун, миккусса тарихралми гьайкаллаха, хьхьичIарасса къатраха зун тIий бия.
Чан-чанну тIий батIлай, Дарбант шагьрулул лахънийн бувкIунни Агъуллал, Буйнакскаллал, Ккуллал, Гергебиллал, Дахадаевуллал, Къаяккантуллал, УнцIукIуллал ва республикалул чIярусса цаймигу районнал ва шагьрурдал творчествалул коллективру. Миннал ккаккан дунни хъуннасса концерт. Тамашачитурал хьхьичIун бувккунни Ккуллал райондалул «Бартукь» коллективгу.
Нарин-Къалалий гьарцагу райондалул тIивтIунни цалва-цалва майданну. Миннуй ккаккан дуллай бия агьалинал хьхьичIрасса ва цIанасса сянатру, канил давурттив, дуки-хIачIия, лаххи-ликкия.
Ва кьинисса иширттавух гьур­тту хьунни АьФ-лул Культуралул министерствалул Туризмалул ва региональный политикалул департаментрал директор Ольга Ярилова, ДР-лул ХIукуматрал Председательнал хъиривчу МахIаммад Исяев, ДР-лул культуралул министр Зарема Буттаева, мунил хъиривчу, Республикалул Халкьуннал творчествалул къатлул директор Марита МухIадова, Дарбантуллал тарихрал-архитектуралул ва художествалул музей-заповедникрал директор Аьли Ибрагьимов.
Фестивальданул хъамалну хьунни ва кьини Дарбантлив «Чайный экспресс» проектрал лагрулуву бувкIсса Китайнавасса, Малайзиянавасса, Москавлиясса, Кисловодскалиясса, Ессентукилиясса, Сочилиясса, Нальчикраясса, Пятигорскалиясса ва цаймигу кIанттурдаясса туристал, журналистал, туроператортал ва м.ц.. КъалалучIан ла­хъайхтува миннал итталун най буна багьлай бия МахIарамккантуллал райондалиясса ва Республикалул циркирал искусствалул школданиясса чIава пагьламантал. Миннал гьунардал ва кьинисса хъамал ляличIинува хIайран бунни. Мукунна хъамаллуран хIаз дирзунни, дакIний лирчIунни личIи-личIисса номердая сакин хьусса авадансса концертрал программа, республикалул районнал майданнай ххал дурсса миллатирттал дуки-хIачIия, авадансса культура. Туристуравух чIявуми бия уттинин Дагъусттанная бавсса, амма цалвагу шихун къабивсса, утти цалва яруннин ккавкмунил хъинну ххари бунну, махIаттал бунну тIисса. Китайнавасса Вурен Чичиг тIий ия: «Уттинин Дагъусттанная чIявуссалийла бавну бунугу, кIулну бунугу шикку чIявусса миллатру ялапар хъанай бушиву, цалчинна зул аьрщарай хьусса. Дарбантуллал аьрщарайн биян кIилийнусса ххаришиву дур, жулва билаятрал ва Дарбантуллал дянив тарихрал дахIаву дуну тIийгу. Дунияллул цивилизация хьхьичIуннай шавриву агьамсса кIану бувгьусса Бюхттулсса Шелковый путьрал дайдихьу Китайнавур диркIсса, Дарбант тIурча бивкIссар «перекресток цивилизаций», цилгу бахIлай бивкIсса Баргъбуккавал, Баргълагавал, Ухссав ва Кьибла».
«Валеологический клуб Анна» – цIуллу-сагъсса оьрмулул кьарал дуруччаврил ва му хьхьичIуннай даврил Кабардин-Балкарнал жяматийсса регионал организациялул вакилталгу бия бувкIун ва кьини Нарин-Къалалийн.
— Жу бувкIру Нальчикрая, Тингиз тIисса ца журналистнал оьвкуну. Шиккун бияннин, буссияв Ингушетиянаву, Чачаннаву, ябитарду хьхьувайсса Грознайлух, бувхру мизитравун, хъинну ххуй бивзунни, ххарисса асардащал бувкIру тиха зучIан. Шийхгу цикссагу цIу-цIусса затру ккарккунни, хъинсса, ххаллилсса инсантуращал кIул хьуру. Ххариру жува зучIа фестиваль дусса чIумуйн багьаврия, вай шадлугъругу сакиншиннарал чулуха лавайсса даражалий дурсса давуртту чIалай дур. Ва аьрххилул диялдакъашиву ца дур – кутIасса чIумул мутталий хъунмасса манзил битан багьлагьишиву. Инсантал личIи-личIисса бикIайхха, цинявннал цIуллу-сагъшиврул цара ца каши, ца хIал къабикIай, мунияту жущалсса цаппарасса хъаннин ва аьрххи захIмат хьунни. Хъина аьрххилул личIи-личIисса программарду щаллу дуварчан, инсантурах цахва-цахва бурувгун.
Экскурсоводтал хъинну ххуйсса, цалла даву куртIну кIулсса бур. Дарбантлия, Нарин-Къалалия чIявусса цIусса затру кIул хьунни. Мяйжаннугу, хъинну авадансса тарих бур. Пикри бур ялуннин шихун уттигу бучIан, жущалва цаймигу бувцуну. Мукунма пикри бур, инватуризм машгьур дуллай, инвалидталгу укунсса аьрххирдай республикалул кьатIув буккан буллансса, минналми оьрмурдугу чанна буван, бялахъан буван, — буслай бур вай.
Вай туристал циняв цал архIал ца куну къабувкIуннича, куннал хъирив кув бувкIунни ккучу-ккучунну хьуну. Гьарца группалий бия ца-ца рангирал кепкарду, масалдаран, Китайнавасса туристурай цинявннай бия ятIулсса кепкарду, миннал хъирив бувкIмур группалий – щюллисса, гьарцаннуйгу – «Дербент 2000» чивчусса. Асар хьунну ва хIазну чIалай бия гьарца группа. Гьарца цIусса группа ялун бучIаннин, жу бяст буллан бивкIру, хъиривмур группалий ци рангирал кьяпри бикIанссар тIий. Мукун, щюллишиврул ва бургъил тIинттал чанна лахъан бувсса Нарин-Къалалий ранг-рангсса кепкардавусса туристал хъиннува ххуйну чIалай бия.
Къачча-къаччайнма лавгунни ва кьини Къалалия туристалгу, махъсса цайми хъамалгу.