Ваччавгу – Виричунан гьайкал

DSCp_6Ваччав Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-Хан Султаннун гьайкал чIалну тIиртIунни тIутIиминнахь бакIрайва учинна: къачIалссар. КъачIалссар тачIавгу вирттавран гьайкаллу тIитIлан! Виричунан гьайкал мунал буттал шяраву 1-мур ЦIувкIрав ва МахIачкъалалив дурхха, ци чарабакъашивуя утти цIусса гьайкалгу тIитIин тIутIиминнахьгу учинна ттула ххаллилсса шяравучу, архитектор, Бадавихъал Муртал мукъурттийну: «АхIмад-Хан Султан кунмасса вирттаврансса гьайкаллу тачIавгу чIяру къашайссар, лакрал гьарцагу шяраваллаву мунангу, Муса Маннаровлунгу, цайми вирттаврангу гьайкаллу тIитIаврийну жува къабяйкьинтIиссару, ми яла лаваймур хIурматран лагу-лайкьссар, цал жучIава, лакрачIа, бикIан аьркинссар миннал цIардал ва гьунардал хIурмат».

ПатIимат Рамазанова
Ярославль шагьрулий 2010 шинал Виричунан гьайкал тIитIайнигума лавгсса ттуща ттулламур райондалий тIитIлатIиний му шадлугърайн къалавгун бацIан шайссияв? Ттун ччай буссия му шадлугърайн Виричунал арс Станиславлул душ Вероникагу буцин. Му Москавлия арх бакъа Жуковское шагьрулий яхъанай бур, кьатIаллил билаятирттайн леххайсса самолетирттай бортпроводницану зий. Гьаманки, дунияллийх цIа ларгсса летчик-ттаттал пишалия архну лавгун бакъар. Ярославрай кIул хьу­ссияв на мунищал. Вероникал таний, цин ттаттал ватандалийн биян ччива, ЦIувкIрав ца гьанттавагу бан хьурдай тIун бикIара куна. Оьвку­ссия на мунийн, вилва хиял дузрайн буккан буван, бучIаннав Лаккуйн куну. Мунил бувсунни уттигъанну цина арс увшиву, цIагу Архип Амет-Хан дирзшиву. ЧIивитIу кьаивтун, архсса зунттавун бучIан къахъанай бушиврий хIайпгу тIий, щалвагу кулпатрал цIанияту ссалам буси кунни райондалул жяматрахьгу, хасну цIувкIуллахьгу. Му ссалам кказитрайхчIин буслай бура нагу, миллатрал кказитрал ттухьхьунна мукун цинявннахьва ссалам бусан­сса сантгу, кашигу дуллунавхьур. АхIмад-Хан Султаннул наслулу­хьхьунгу цIуллушиву дулуннав, мунал цIа дизайми ва цIанин лайкьми чIяву баннав.
Утти ца-кIива махъ гьайкал тIитIаврил байрандалия. Райцентрданул майдан ша бизансса кIану бакъа халкьуннал бувцIуну бия учинна сивсуну. ТIайламур бусан, укун чIявусса агьлу къабатIинсса ххива, укун бюхттулсса даражалий патриотизмгу дакъасса ххива. Агьали буниялттунгу ххарил лехлай бия, ватандалухсса ччаврил ва пахрулул дакIру видуцIин дурну, гьура-гьайталий байран дуллай бия. ХIисав хъанай бия, гьай-гьай, райондалул хъуниминналгу байран бюхттулсса даражалий тIайла дукканшиврул биялсса захIмат бивхьушиву. Къабусланна на балжину байрандалул бущилия ва тарглия, му иширая чичин тиху-шихунай лечлай, пирпилу куна гьанай ивкIсса собкорр ХIусайнов ХIажимурадлуща кIулли къазе­ххинна. На чичинна байрандалий гьуртту хьуминнал пикрирду.
Рапи Абакаров, Дагъусттаннал Жяматийсса Палаталул председательнал кумагчи:
— Ттун буниялттунгу ххуй дирзунни байран, хъунав хьуссара къакуну, чIивиссара къакуну, уккан бю­хъайма увккун ия майданнив, цуппа майдангу ххуйну бакьин бувну бия, АхIмад-Ханнул гьайкалгу хъинну даркьуну дия. Я мунияр чIирисса, я хъуннасса къахъина, дакIгу, яругу ххари буллалисса даражалийсса даву дия. Куннащал кув бавкьуну дурсса даву душиву чIалай дия. Байрандалул чулиннайсса цалла бургаву ккаккан дуван бувксса хханссия жямат. Ккуллал райондалул агьлу личIиссава жяматри, захIматрал сисин, сасан бувсса. На жяматращал зий ивкIссара, миннан яла лаваймур кьимат бищунсса хIуччардугу ттучIа буссар. Ттунма чIявусса затру оьрмулуву лахьхьин бувсса инсантал ккавккун, дакIнивусса ххаришиву кьюлтI дуллай акъара. Масалдаран, исполкомрал председательну зий ивкIсса Ярагъи МахIаммадов ва чIявусса цаймигу. Ххуйсса даву хьунни оьрчIру чIава «ахIмадхановцынал» кьюкьравун кьамул бувну, галстукругу бавхIуну, миннахьхьун удостоверениярду ва хъазамрай лачIай значокру дулаву, ххаришиврул чанна лахъан дурну дия миннал симанну. Цимурца хIисавравун лавсун, низамрай дунни. Хъунмасса барчаллагь тIий ура райондалул хъунама Сяид Сулаймановлуя тIайла хьуну, укунсса байран халкьуннан дуван захIмат бувцириннайн. Ттул пикрилий, ва байрандалул агьалинал дакIурдиву цIакь дурссар ххуймунийнсса, Лакку билаятрайгу аргъ дизаншиврийнсса вихшала.
Шяъван Оьмаров, предприниматель:
— Нагу ттула адаврал буржри тIий ура ва байрандалий гьур­тту шаву. Бакъассар ва жулламур райондалийгу дяъвилул щавщи къабивсса цавагу къатта, жагьилминнангу, ялун бучIантIиминнангу кIулну бикIан аьркинссар жулва ппухълуннал ва ниттихъал цукун чувшиврий лархъссарив ва дурк кьини. Жува къабусларча, жува лахьхьин къабулларча чари, цукунни минналгу лахьхьинтIисса? Ччарча дяъвилул чIумалсса аьрали лаххия дия, ччарчагу танийра дурсса парадрал лахIзарду ккаккан буван­сса хIарачат бия, гьарца чулуха тарихралгу, гьанурдалгу хIурмат бия. Никирттал дянивсса рувхIанийсса дахIаву цIакьгу, куртIгу дуллалисса байран дия.
Муртаев Мурта, архитектор:
— Ттул дакI ххари дунни шагьрурдая чIявусса цIувкIул бучIаврил. Буттал шярава мархри нанисса Виричу лахъа-хъун уллалисса даву, жува гьаз буллалисса давур, ччарча къажагьилсса чиваркI бур бувкIун, ччарчагу жагьилтал бур. Ца ссят, кIира ссят дурну ва байрандалий, цалва хIурматгу ккаккан бувну лавгунни, на миннайн барчаллагьрай ура. АхIмад-Ханнунсса гьайкалгу жула халкьуннал яхIлил ва чувшиврул лишанни, виртталсса ппухълуннал аьпа жува хIурматрай ябуллай бушиврул барашиннар. Ттун, масалдаран, аьрай гьуртту хьусса ттула ппу дакIнийн агьлай ивкIунни дяъвилул якьамасса балайрдах вичIидирхьуний, ниттихъал бувтсса захIматсса оьрму хьхьичI бавцIунни.
Шяпи Оьмаров, Ярославрал областьрайсса Дагъусттаннал диаспоралул председатель:
— АхIмад-Хан Султан Иван Кожедублущал ва Александр Покрышкиннущал СССР-данул яла хьхьичIунми летчиктуравасса, шамуннавасса цар, Франциянал «Нормандия-Неман» полкравасса авиатортурал мунайн «ссавруннай тарандалул паччахI» учайсса бивкIссар. 19 самолет дуртссар мунал таран дурну, цалчинмур дуртссар 31-мур майрай 1942 шинал Ярославуллал ссавний. Барчаллагьрайсса шагьрулул агьалинал хъуннасса байран дурну тIиртIуссия Ярославрай Виричунан гьайкал. Ттигу сагънува бур Дымокурцы шяраву таран дурну парашютрай тIанкI дурсса летчикнал щавурду бинтрай дархIусса Александра Катышева. Самолет дагьсса кIанайгу мемориал дацIан дунни. Гьаннайсса, Ккуллал райондалийгу летчикнан гьайкал ххишаврия ххари хьунсса акъа къаукканссар. На дакIнийхтуну барча буллай ура жямат.
Ярославрай летчик увсса кьини гьайкалданучIа тIутIив дишин батIайссар дуклаки оьрчIру, личIи-личIисса конкурсру ва спортрал тIуркIурду байссар Виричунал зава ласунсса, патриот зумуну тарбия баврил щаллу-ккурккисса пласт давурттал дайссар. Жулламур райондалийгу мукунсса давурттив аьдатравун дагьанссар тIий ура.
Рамазан МахIаммадов, Къяннал школалул учитель:
— Дуклаки оьрчIру хъинну гъирарай гьуртту хьунни ва парадрай, аьра­ли лаххия лаххан чялиш бувккун бия циняв. Низамрай ва сантирай ларгунни даву, кьинигу дарусса, ххуйсса хьунни, дуллалимуницIун Аллагьналгу кабавкьунни. Парадрая шаппай нани ххуллий оьрчIру бия цанна оьрмулухун хъамакъаритансса даву хьунни тIий, бюххансса асарду дакIурдиву ливчIунни тIий. Муяхха ва даврил гьанумур мурадвагу. Къаккаркссар вайксса чIявусса агьали бавтIсса цамур байран, мяйжаннугусса халкьуннал байран хьунни. Амма уттиния тинмай я дяъви къаккакканнав, я ххувшаврил парадру дуллансса къабукканнав тIий ура.