Дяъви… оьттул кIунтIа тIисса махъ

IMG_05Камил Чутуевлул суратирттал архив ххилтIу буллай бунува бакIрайн дагьунни ва сурат: 1-мур ЦIувкIуллал фронтовиктурал сурат. Таний ва сурат итталун дагьайхту кьурчIисса щугълурду бувххуна ттул бакIравун, гайннащал ца кьюкьлуву ттулама буттауссугу хьурдай тIисса.

Дяъвилул цIарава зана хьуссания, гайннал чIарав бацIлантIиссия ялагу 106 цIувкIрачугу, дяъвилул цIарава ххассал хьуну махъ ливтIусса 99 фронтовикгу. 205 инсан лавгун бур ЦIувкIрату Ватан дуруччин. Суратрайрив миннавасса 5 фронтовик ур. Ххюва оьрму. Ххюра чувшиврул дарс. Ххюва кьадар. Ххюра чаннан. Щаллагу шяраваллил жяматран эбратранну оьрму гьан бувми. Утти миннавату цаягу сагъну ливчIун акъар. Дяъвилул щавурдал ва чIумул хIаллицIух, ца-цаних тIий, бувцунни ахиратравун ххувшами ларсми. Зана къавхьумирив ливчIунни дяккурчIав дацIан дурсса мармарчарил улттуй. Да­къассар му улттуй дяъвилул цIараву ливчIсса ттул буттауссил цIарагу. ЯтIа-тIар бакъаминнавух ливчIун тIий му на 9 класс къуртал баннин. Дунияллий ца чIивима уссу, ттул ппу акъа къаливчIукун, цу уккан­ссия буттауссил документирттал хъирив? Дяъвилул шиннардий ва хъирив шиннардий ливтIуссар мунал ичIувацири, нину ва ппугу, ссурвал ва уссурвалгу. ЛивчIссар так мунаяр 8 шинал чIивисса уссу, ттул ппу. Ттуннив ялу-ялун кьурчIи бизлан бикIайва ттула буттауссил цIа аьрай ятIа-тIар бакъаминнавухрагу дакъашиву. Нинугу, ппугу, уссугу, кIивагу ссугу гьаттаву бивхьусса буттахь тачIав буттауссия цIуххингу дакI къадияйва, ччурччу дикIуйн цIу къабичланна тIий. Так дяъвилул кинорду ххалдуллалитари, мудан бугъ лаглан дикIайва дакI: цумур талатавриву, чув жан дуллурвав ттулама буттауссил? Щил аьрщарай нясив хьуривав мунан гьав? Ттуйва бияла бакъа иттату дачайва мукьал гъаралгу. Ттун буттауссил цIа-бакIгу, увсса шингу дакъа, яла муная цичIав къакIула. Буттал му цаяра 8 шинал хъунасса ия учайва, бутта 1930 шинал увссар. Буттауссу Рамазан 1922 шинал увсса икIан аьркинни. Чичлан бивкIра чагъарду Подольскалийн, Минобороналул централ архиврдавун. Ахиргу кIул бан хьуна буттауссил цIа аьрай ливтIуцириннавух ягу ятIа-тIар бакъултравухрагу дакъашиврул савав. Документирттай лявкъунни Ромазанов Ромазан Ромазаннул арс тIий. Увсса кIанугу ккаккан бувну бия укун: Лакейский район, село Первая Цурке.
Мискин, ттул буттауссу, часса уссарив бусласиний цIувкIуллал зумуну «Первый ЦIувкIрату» тIий ивкIссарив, военкоматрай чичру дайма къухънасса ивкIссарив, 1984 шиналнин къакIулну ливчIссар бу­ттауссил кьадардания зат. Централ архиврава бувкIсса документир­ттал исват бувна буттауссу сержант ивкIшиву, 247 битултрал дивизиялуву талай ивкIшиву ва …1945 шинал февраль зурул 23-нний жан харж дуршиву. Дяъви къуртал хьун 2 барз ливчIсса чIумал жан дуллуману лякъайхтугу буттауссу, ххи хьуна ттуву къащилул къюву. Увччунугу уссар буттауссу Германиянаву, Франкфурт / Одер округрайсса, Лебус тIисса шагьрулийсса, Зеелов райондалийсса Линденштрасселивсса хIатталлив.
Германиянава бувкIуна дуклаки оьрчIру буттауссилмур гьаттахагу хIурматрай бушиву бусласисса ча­гъар. Мяйра шинавусса ттул буттан буттауссил сурат ядансса духIингу дакъахьунссия, нитти-буттая, уссия ва ссурваврая махIрумну ливчIсса оьрчIал дакIниву кьурчIи хажалат дакъа дакъахьунссия. Навамур бикIара буттауссу суратрайвагу ккаккан ччива тIий. ХIакьинусса кьинигу мукьахьхьун хьхьури итадаркьуну дакъа ххалдан къашай Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилия бусласисса кинорду, документал журалул дикIу, худфильмру дикIу. Дяъви тIисса махъгу мудан оьттул кIунтIа тIий бакъасса цамур куццуй чIалан къабикIай.
Цуксса захIматну биявав буттауссу Рамазаннун, ятIа-тIар бакъуну личIансса щакгу багьлай, гъурбат­рай жан дулун? Къадагъа дихьлай бикIара ттуйва нава, утти ххишала укунсса пикрирду хIасул хьун къабитланна бакIраву тIий. Амма байгьин-бугьан къахъанахъисса пикрирду гьанай бикIай бакIраву. Хьурдай буттауссил суратрагу дуну, ках учин, хъазамравун чIувин дан. Буттауссих мякьнува ливчIсса на ках тIун бикIара буттал шяравасса фронтовиктурал суратрайх: буттауссихсса ччавугу, мякьгу му кахливу дирхьуну…
ПатIимат Рамазанова.