Вирттаврал хъазамирттай къалавчIунма ливчIсса мусил цIуртти

Ва 70 шинал мутталий жува буру, хIаялул хьхьичI хъа буллалисса кунма, тикрал буллай: «ЦучIав хъамакъаивтссар, цичIав хъамакъариртссар», — тIий. Туну дурцуссарив жура инсаншиврул ва тIайлашиврул цинцилттай Буттал кIанттухлу цалва жагьилсса оьрмурду шагьид бувсса миллионну арсурваврал ва душварал цIарду? Бивщуссарив миннал дурмунин кьимат? Дурцуссар ягу бивщуссар чин захIматри.
Мунияту уттаваминнал, ялун нанисса никирал бусравсса буржри хъирив лаллай, аьпабивухъаща цащава бусан къавхьумур ялун личин буллалаву.

Махъсса шиннардий жулва билаятрай му чулухуннайсса даврих къулагъас, мяйжаннугу, лахъ хъанан диркIунни. Ялун личин дуллан бивкIунни цила чIумал, ва багьана, та савав хъанай, хъамадиртун диркIсса къучагътурал цIарду. Таманссаннан дуллунни паччахIлугърал лахъ-лахъсса урдин-медаллу, цаппараннан тIурча хIатта «Аьрасатнал Виричу» тIисса бюхттулсса цIа. Ва давриву хъунмасса кIану бугьлай бур, хIукуматрал официал органнах къаялугьлай, цивппа ми хъамабивт вирттаврал цIарду ялун личин дуллалисса журналист – расследования дувултрал. Миннаясса ца ур буккултран ххуйну кIулсса «Судьба военнопленного» тIисса караматсса луттирахлу Артем Боровиклул цIанийсса бахшишран лайкь хьусса къалмукьнал журналист Андрей Цобдаев. Уттинин жунма кIулссия Совет Союзрал Геройнал бюхттулсса цIанин лакь хьуну ивкIшиву 59 дагъусттанлув, миннавату ца жула АхIмадхан Султан му цIанин кIийла лайкь хьушиву. Утти тIурча вана ва гьунар ххисса ва чумартсса Цобдаевлул дурсса ххишала дакъа хъуннасса ва захIматсса, амма уздансса даврийн чул бивщуну, жущара ва сияхI дачIиннуяр гьарзану лахъи дансса шартI хъанай дур. Гьашину январь зурул 13-ннийсса «Дагестанская правда» кказитрай рирщуну дуссия цала войсковая частирдал командиртурал СССР-данул Геройнал цIанин представить дурну, яла полкирдал, дивизиярдал, корпусирдал ва армиярдал командиртуралгу цIакь дурну дунура, фронтирдал штабирттаву яларайсса даражалул урдинну дуллуну кьабивтун бивкIсса дагъусттанлувтурал сияхI. КIа сакин дурну дия кIицI увсса А. Цобдаевлул шиннардий архивирдавух ххилтIу тIий ляркъуну ларсун увкIсса бахт бакъа вирттаврал наградной листокру гьануну ларсун. СияхIраву циняврагу дур 42 да­гъусттанлувнал даннийрду: фамилия, цIа, буттан цIа, увсса шин, цумур военкоматрал увцуну ивкIссарив аьрайн, Геройнал цIанин та представить увну ивкIссарив ва ганал миллат. Ми 42-гу цIакь къаув Геройнавату 22 ур оьрус, 5 лаккучу ур, кIи-кIия ур яручу, даргиричу, нугъай, армян, татар ва украин, ца-цагу бур къумукь, азирбижан ва гуржиричу.
ХIукуматрал органну бикIу, агьали бикIу утти хъирив буклан, хIарачат буллан аьркинни му бунагь лиххан буллан, вай 42-гу Виричунал дурсса къучагъшивурттан цала чIумал бивщуну бивкIсса кьимат закондалийн бутан. Ттун щак бакъар ва даву тара-тагу чара бакъа дантIишиврий. Амма даннин къаялугьлай, жулла кIулшилувунгу, дакIурдивунгу ласун аьркинни Совет Союзрал Геройнал бюх­ттулсса цIанин лайкь хьушиву 59 акъача, 101 дагъусттанлув. Гьарца лаккучунан тIурча – ва бюхттулсса цIанин лайкь хьушиву къаххюяча, 10 лаккучу! Буслан аьркинни жула оьрчIахьгу, оьрчIал оьрчIахьгу, гайннал оьрчIахьгу цала чIивинугу чIан куртIсса, виртталсса миллат­ран цала аьдад республикалул агьалинал 4,5% бухьурчагу, СССР-данул Геройтурал 10% бугьлагьишиву. Ххаралун бакъача, пахрулун. Укунсса процент дагъусттанлувтураву ца оьрус миллатрал бакъа бакъашиву. На нава тIурча ва ялун ливчусса тарихрал информациялул мукунсса асардал увгьурахха, хханссия ттула фронтрая ятIа-тIар бакъа зана къавхьусса, вай 70 шинал мутталий учIанссар тIисса хьул дакIнива къабуклайнмасса, яру мякьнувасса аьзизсса ппу увкIунни тIий бавсса!
Вайнна кIай цIуну ялун личин дурсса 42 дагъусттаннаясса, цIакь къабув Геройтуравусса 5 лаккучунал цIарду ва гайннаяту Цобдаевлул кIул бувмур:
1. Аьлибуттаев Аьбдулгъапур Аьлибуттаевич. 1903 шинал увсса; аьрайн Лакрал райвоенкоматрал увцуну ивкIсса; Геройнал цIанин представить увну ивкIун ур 1945 шинал февральданул 2-нний.
2. Аьлиев Камил Кьадиевич. 1923 шинал увсса; аьрайн Дагреспвоенкоматрал увцуну ивкIсса; Геройнал цIанин представить увну ивкIун ур 1944 шинал декабрьданул 3-нний.
3. Аьлиев МухIад Насруллаевич. 1918 шинал увсса; аьрайн Дагреспвоенкоматрал увцуну ивкIсса; Геройнал цIанийн представить увну ивкIун ур 1944 шинал июль зурул 26-нний.
4. ХIасанаьлиев Жамалуттин Аьвдулхаликьович. 1921 шинал увсса; аьрайн Лакрал райвоенкоматрал увцуну ивкIсса; Геройнал цIанийн представить увну ивкIун ур 1945 шинал февральданул 2-нний.
5. МахIаммадов Аьбдулла Жалилович. 1910 шинал увсса; аьрайн Дагреспвоенкоматрал увцуну ивкIсса; Геройнал цIанийн представить увну ивкIун ур 1944 шинал июньдалул 26-нний.
КIай ххюягу миллатрал тарихраву вания тиннай цал цIарду мусил хIарпирдай чичлантIисса чумартътурал хIакъираву вай кIива зурул мутталий ттущава аьлтту бан бювхъунни укунсса затру:
1. Аьлибуттаев Аьбдулгъапур Аьлибуттал арс ивкIшиву щарачу, 1943 шинал ятIа-тIар бакъа (без вести) акъа хьушиву. Умуд бур ванал наслу, Щардал щалва жямат ва виричунал хIакъираву, бакIрачIан бувкIмунил хъирив лалланссар тIисса.
2. Аьлиев Камил Кьадинал арс ивкIшиву тIулизмачу, талатавривусса щавурдал аьпалул хьуну ур 1944 шинал ноябрь зуруй. Увччуну ур Югославиянаву. Умуд бур ванал наслу, ТIулизуннал щалва жямат ва виричунал, ванал бакIрачIан бувкIмунил хъирив бизанссар тIисса.
3. Аьлиев МухIад Насруллагьлул арс ивкIшиву кумиричу. Дяъвилия чIярусса наградарттащал увкIун, колхозрал председательнал, мукунна цаймигу давурттай бусравну зий ивкIун ур. Тамансса шиннардил хьхьичI аьпалул хьуну ур. Кумиял жяматран МухIад Насруллаевич Виричунал цIанин ккаккан увну ивкIшиву кIулну хIурматрай ивкIун ур. Вания тинмаймунил хъирив виричунал наслугу, Кумиял жяматгу букканссар тIисса умуд бур.
4. ХIасанаьлиев Жамалуттин Аьвдулхаликьлул арс ивкIшиву шавкIрачу. Дяъвилия зана хьуну ивкIун ур. Цаппара шиннардил хьхьичI аьпалул хьуну ур. ШавкIуллан мунаятугу, Геройнал цIанийн ккаккан увну ивкIшивугу кIулну бивкIун бур. Мунил хIакъираву чIявучин кIулсса шавкIрачу Айгунов МахIаммадлул бувсунни укунсса зад. Жамалуттин дяъвилия зана хьуна тIар тамансса лахъ-лахъсса урдин-медаллащал. Геройнал цIа цIакь къадаврил хIакъираву щийнчIав сситтуй, къа­ччан бивкIунгу къаикIайва тIар. «Яр нава сагъ-саламатну увкIуннахха, му къагьарив?» – тIий кьюлтI буллан икIайва тIар. Так ца чIумал асаналухун багьну цIухлахини бувсуна тIар укун: «Ттунма кIулну бахшиш яларай дансса багьана къавхьуна, ца «чIивисса» хатIа бакъа. Геройнан представить увну ялугьлагьисса чIун дия. Ца авара­сса ишираву, навагу настту дакъасса чIумал, ца укунагу щала тIааьн къаизайсса майорнал дунни тIар ниттийн «шанна зивулийсса» ссуг (мат). Бавхьуну гьан бувсса, оьттул чинхьа тIий къутри дуннитIар». Укунссагу, цаймигу багьантту шайхьунссия ккаккан дурсса бахшишру къадулаврин ягу лагь даврин. Щак бакъар мунияту ШавкIуллал дугърисса жяматрал, ялун нанисса никирал цала чумартсса шяравучунал, Геройнал цIа бусраврай ва пахрулий ядантIишиврий.
5. МахIаммадов Аьвдуллагь Жалиллул арс. КIа Цобдаевлул сияхIраву бумунийн ва виричунал хIакъиравугу ттуща цалсса къабювхъунни цичIав ххи бан, цумур шяравату ивкIссарив кIул бан. Мунияту оьвтIий ура щала лакрал агьулданийн ва къучагъсса лаккучувнал, цIакь къаув Геройнал кьадарданул хъирив лаян, шаймур буллан.
Макьала къуртал дуллай, барча буллай ура ххирасса лакрал жямат ялун нанисса Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъвилуву ларсъсса Бюхттулсса Ххувшаврил 70 шинал юбилейращал! ОьвтIий ура ялун нанисса никирайн ппухълуннал мудан лахъну гьаз бувну най бивкIсса чувшиврул ва яхI-намусрал ттугъ щяв мабутару тIий, буттал улклул багьа лагь мабару тIий.
Киров Султанов

P.S. Качар Абачараевнай! КьюлтI къабуванна нава мадара кушу бувшиву ва материал ххилтIу дуллай, цIухху-бусу буллай. Редакциялул чулухагу оьвчирча хъина ТIулизуннал, Щардал, ШавкIуллал ва Кумиял жяматирттайн, щала лакрал агьулданийн кIай ххюягу миллатрал къучагъная, цIакь къабув Вирттаврая чичлачияра кказит­райн, къакIулмур ялун личин буллалияра, ялун нанисса никиран бувчIин буллалияра тIий. Навагу тинай авцIуну акъара, кIа цумур шяравасса уссарив къакIулнувасса Аьвдуллагь МахIаммадовлуясса информациялух луглай ура. Ца-кIия жагьилнайн тапшур бувссия интернетраву ххал буван, бурган.
P.S. – Цалсса тасттикь хьунни кIа Аьвдуллагь МахIаммадов Ккуллал райондалия Ваччиял ягу цания ца ЦIувкIуллал шяравасса ушиву.

ХIурмат бусса Киров Абакарович!
Ина кIицI лавгсса, Виричунал цIа дулун, мукунна цайми аьрали наградартту дулун ккаккан бувну бивкIсса лакрал вирттаврая цинявнная гьарта-гьарзану чивчуну буссия 2014 шинал бувксса «Илчи» кказитрал цимивагу номерданий.
Бивщуну буссия вайннал наградной листрай чивчумургу (ми цаппара хIакьинугу ттучIа дур), мунияр ххишалагу жущава кIул бан бювхъумургу. Буссия ми лявкъусса къалмукьнал журналист Цобдаевлущалсса ихтилатгу. Буссия, ина оьвчирча хъина тIисса, шяраваллал жяматрайнгу оьвкуну, вирттаврал наслу, оьрчIру, оьрчIал оьрчIру, гъан-маччами лявкъуну, миннащал бувсса ихтилатругу. Ми макьалартту къаккарксса, къадурккусса бюхъай цаймигу бикIан. Мунияту чичлай бура ми дурккун диркIсса кказитирттал номерду, ттунма дакIний ливчIми.
Вирттаврая цимил чичирчагу, цимил буккирчагу къачIявуссар.

«Илчи» 2014 шин.
№18 «ЯтIатIар бакъасса вирттаврал кьадар кIул бунни»
№23 «Лявкъунни вирттаврал наслу»
№25 «Вайннал къучагъшиву абадссар»
№27 «Уттигу ца виричунал цIа кIул хьунни»
№29 «А. Невскийл орден кIундиричуналгу дуссар».
№30 «Ххувшаву ларстари къавтIун изайсса ивкIун ур», «Вирттаврал цIарду ялун личлай дур»
№31 «Аьралуннал хъуни­минначIа бусравну ия»
№34 «Снайпер Нагуров» ва м. ц.
Редакциялул чулуха
Андриана Аьбдуллаева