«Бигьасса роллу къадикIайссар»

hsd_7Актернал пиша бур ца яла хьхьичIавамур, цавайннан ялун бигьану чIаларчагу, яла захIматми пишардавасса ца. Актернан цала сукку-кьютIу тIутIаврийну, къу­ццулийну, каруннайну, чIунийну тамашачиначIан биян бан аьркинни произведениялул мяъна-мурадгу, мунил куртIшивугу.

Цалвамур оьрмулувусса захIматшивуртту, тIааьндакъашивуртту, хIал чанну, дакI дакъа ушивугу пардавлул махъ кьадиртун, актернан сахIналийн, тамашачитурал хьхьичIун, уккан багьлай бур цичIав ба­къасса куна, тазану, тяхъану, ца цалла рольданул бакъа, ссалчIав пикри бакъа. Цуксса захIмат буван къааьркинни актернан, сахIналийн пьесалущал укканнин, аьркинсса текст, махъру дакIний битлайгу, цала персонажрал оьрму цалвамур кунма бутаннин, ганалмур кьадар цалвамур кунма кьамул бувну, ганал бувхIумур цавухва буккан баннингу. Ци захIматшивуртту дунугу, миннухгу къабурувгун, мяйжаннугу культура, искусство ххирасса, актернал даврих эшкьи хьусса жагьилтурал язи бугьлай бур ва пиша. Мукунсса жагьилтал Апанни Къапиевлул цIанийсса Лакрал театрданувугу чансса бакъашиврул дакI ххари дуллай дур. Лакрал жагьилсса актертураву, балайчитураву ца яргманугу ур Аьбдул Мурадов. Ва бюхъу бусса актер, чIявучин ххира­сса, гьунар бусса балайчи акъассагу, ур пахру-ххара бакъасса, хъинну дакI хъинсса, дусшиву дуван ва дуруччин кIулсса инсангу. Балайчи хIисаврай икIу, актер хIисаврай икIу лайкь хьусса бахшишру, наградартту ваначIа къачанни. Уттигъаннугу, щаллагу дунияллий кIицI лагайсса Театрданул кьини, Аьбдул лайкь хьунни ДР-лул Культуралул министерствалул чулухасса ХIурматрал грамоталун. Культуралул зузалал, Театрданул Кьинирдал махъсса, Аьбдул цува ниттил увсса кьинилул хьхьичI гьантрайсса жул ихтилатгу хьунни оьрмулиягу, бигьа бакъасса актернал пишараягу.

— Аьбдул, даврия хьурча бакъа, кулпатраясса ихтилатру къачIявуну шай жула дянив. Буси вилва нитти-буттая, инава чув увссарав, оьрчIшиву чув ларгссарив.
— На увссара апрельданул 12-нний 1986 шинал Къизилюрт шагьрулий, Лакрал райондалийсса Хъанардал шяравасса Мурадов МахIаммад Агъаевичлул ва КIулушацIрал Ххадижат Кьасимовнал кулпатраву. Ттул ппу, аьпа биву, ия къалайчи. Нину педагогри, цил оьрму лахъи баннав. ЦIанакул оьрчIал оьрчIру тарбия буллай, цилла аякьалийну, цилва хъярч-махсарарттайну жу ххари буллай бур. Му хъинну тя­хъасса, хъярчру буллан ххирасса инсан буссар. Нитти-буттал жу хъуни буллай биялсса захIмат бувссар, жун дагьайсса тарбия, кIулшивуртту дуллай.
Ттул ур 3 уссу, 3 ссу: Шяпи, Агъа, Арсен, Минажат, Уди, Наида. Ми цалва-цалва кулпатирттай, цалла-цалла давурттай бур. Ми ттун дазу-зума дакъа ххирар. Ца ссу Къисттаман, цуксса кьурчIинугу, оьрмулува лавгссар, аьпа буваннав цил.
Ттул оьрчIшиву ларгссар Кизилюрт шагьрулий. Му цурдагу дия хъинну ххарисса, тяхъа­сса, чIунархIал оьрчIащал мудан Октябрь революциялул каналдануву щинавун бучIлай, карьерданийн занай бикIайссияв. Ттул оьрчIшивруву ххаримур, яргмур, хIазмур хъинну чIярусса дия. Пашмансса кIанттурдугу бия, амма на хIарачат бувара, та бухьурчагу, дакI къума дуллалимур хъамабитан.
— Цуксса чIявуну иян бюхъай вища буттал ва ниттил шяраваллавун?
— ОьрчIний на хъинну чIявуну ияйссияв КIулушацIун. ЦIанакул нажагьсса акъа иян къашай. Хъанарив тIурча сайки цучIав ливчIун акъар, ца-кIия инсан унуккар. Хъанар чIявуми бивзун бур Къизилюртуллал райондалийн. Шикку дуссар Хъанар тIисса шяравалу. Мунияту, Хъанарив ияншиврул, архну ачин къабагьай.
— Цукунсса хьур вил сахI­налийнсса ххуллу? Ягу артист хьунсса хиял оьрчI­нийва бикIайссияв?
— Мукунсса хиялгу къабикIайссия, хIатта музыка, балайрду мудангу ххирану бивкIхьурчагу. Ттул хъунмур ссу школалий дуклакисса чIумал гьуртту шайва художествалул самодеятельностьравух, балай тIий. Ттун хIаз бикIайва школалий дуллалисса мероприятиярдах уруглан. Ссийщал чан-чанну тIий, айивхьура нагу балай тIун.Музыкалул дарсирайгу гъирарай учайссия балайрду, навалугу, хорданийгу. Кизилюрт шагьрулул 1-мур школа къуртал бувссар на, му чIумалгу бакъая пикри ттулва оьрму музыкалущал, театрданущал бахIинсса. Биялсса хIал хьуссия ттул заргалну зузисса хъунама уссичIа зий, заргалнал пишагу лавхьхьуну. Цал гъанчуначIа хъамалу уна, телевизорданувух бавунни Б. Мурадовал цIанийсса Культуралул ва искусствалул колледжравун дуклан кьамул буллалисса. Мукун, школа 2003 шинал къуртал бувну, 2005 шинал увхра му колледжравун, хорданул отделениялийн. Мукун агьра на музыкалувун. 2007 шинал чивчуссар цалчинсса балай, му чIумала увкра сахIналийнгу.
Актерналмур пишарацIуннив бучIир ккалли буван на колледжрал 1-мур курсирая тинай авхIуну ушиву. Колледжраву гьарца курс буккайхту отчетный концертру ккаккан дувайссар. Цалчинмур курсирал ахирданий мукунсса концертрайн бувкIун бия дахьва ДР-лул культуралул министрну бивтсса Зумрут Запировна ва мунил хъиривчу Бадрижат Набиевна. Му концертрай на увкуссия лакрал халкьуннал балай. Му бавсса Бадрижат Набиевнал ттуйн оьвкуна Лакрал театрдануву зун. Нагу рязий хьуссияв, ци шайрив ккакканнуча куну. Та бухьурчагу, ттун хIаз бикIайва спектакльлу ххалбуллан, актертурал даврих уруглан, амма навагу театрданувун агьанссара кусса пикри къашайва тачIав. Муния махъ дуккаву ва театрданувусса даву архIал дачин дав. Колледж бувккуну махъ, увхра ДГУ-равун культуралул факультетрайн актертал хIадур бувайсса отделениялийн. 2013 шинал къуртал бував мугу.
— ОьрчIний лакрал балайчитурава щих вичIидишайссия ина, ца бия вил кумиртал?
— ТIайламур бусан, ттун оьрчIний яла-яла ххирая Луиза Шагьдиловал балайрдах вичIидихьлан. Миннуй хъуна хьура на. Мудан мунил кассетарду бихьлай икIайссияв. ЦIанагу му гьунар бусса балайчи хIисаврайгу, ххаллилсса инсан хIисаврайгу ттун хьхьичIминнавух буссар. Мукунма ххирассия ва ххирар Жамаллул, Саният Рамазановал, АьлихIажи Щамхаловлул, Анисат АьбдуллатIиповал ва цайминнал балайрду. Миннал цалва хIурматгу ттучIа ххишала бакъа лавайссар, ми ттун ххирассар.
— ДакIний бурив, дахьа театрданувун увкIсса чIумал, инава щиха лащанмур буллай ивкIссарав, цума актернал даврия инава эбрат ласунмур, му лахьхьинмур буллай ивкIссарав?
— Дахьа театрданувун увкIсса чIумал, ттун хъанахъимур щала бувчIлай бакъая. ХIатта жулва, лакрал, артистурал творчество муданнагу ххирану диркIхьурчагу. ТIайламур бусан, ттун ххирар щалвавагу коллектив. Цинявппагу актертал, театрданул зузалт бур чIарав бацIан хIадурсса, дакIру хъинсса.
— Уттинин ина дургьунни чIярусса роллу. Миннуву винна яла ххирамур, дакIнил ларсмур цумур дур?
— Нара дургьусса роллу цинярдагу ххирар ттун. Миннувурив ттун хIаз дизай ттулла хьхьичIра-хьхьичIсса роль — Бике Кулунчаковал чивчусса «Белая дочь степей» магьлувусса БурцIил роль. Му магьлущалсса гастроллугу хьуна хъинну хIазсса, оьрмулухун дакIний личIансса. Мукунма кIицI лаган хьунссар «Москавлиясса гьалма­гъай» спектакль. Ттун му муксса хIаз бизайхха, сахIналия увкьун махъгу, пардавлухгу хъяхъаву лачIлайнна дикIай. Хъинну ттула дакIнил лавсъсса пьеса бур му.
— Вин ляличIину цуми роллу ххирар щаллу дуллан?
— Ттун ттухьхьунна дуллусса роллу цуми духьурчагу ххирар, ляличIинурарив ххирар комедиярттавусса роллу. Трагедиярттугу бучIир, амма оьну къаххирар «отрицательныйсса» персонажиртталми роллу дугьлан.
— Ина ура хьхьичIунсса актергу, цIа ларгсса балайчигу. Миннувугу ххишалану актер урав ина ягу балайчи, цумур пиша бур вин хьхьичIну?
— Цавагу личIи буван къахьун­ссар, муксса хъинну бурхха ми кIивагу пиша хIала бувххун, ттула дакIнил лавсун.
— Роллу вин цуми бигьану дикIай щаллу дуллан: агьамми ягу эпизодралми?
— Бигьасса роль царагу къади­кIайссар, му агьаммур дунугу, массовка дунугу. Тиккугу, шиккугу захIмат буван, хIарачат буван, му роль вийнна «лаххан» аьркин­ссар. Актернал пишараву бигьасса цичIав дакъассар. Актернал пиша — му гьарца кьини буллан аьркин­сса хъунмасса захIматри. Актернан цукун захIматсса ххуллу битан аьркинссарив бусансса махъругума ляхълай акъара. Актернан багьлагьиссар цалва язи бувгьусса пишарал цIаний чIявусса затирттая махъаллил хьун, цалла дусса чIунгу, гужгу ва даврин буллай. Роль цумур духьурчагу, актернан аьркинни цала персонаж тамашачитуран багьайсса куццуй ккаккан уван. Театрдануву захIмат къабувну ца шавагу ласун къашайссар, ци хъунмасса гьунарданул заллусса актер унугу.
— «Играя других, актеры отвыкают быть самими собой», — увкуну бур В. Ключевскийл. Рязийрав ина мунащал?
— Мунал мукъурттицIун на щаллуну акьлай ура. Мяйжаннугу, хъинну чIявусса актертал куртIну образравун бувххун, хъунмасса хIаллай къабуклай бикIай мунива. Ва кIану актертурал оьрмулуву бакъассар, оьруснал хъунасса тарихчи къатIайлассар учин къахьунссар.
— СахIналий акъа, укунмасса оьрмулуву цукунсса ур Аьбдул Мурадов? Инсаннал хасиятраву ци ххуй дизай ва ци хIалал дитан къахьунссар мунаща?
— Укунмасса оьрмулувугу на — мува сахIналий кунасса, махъсса цинявппа инсантураха лавхьхьусса, икIайкунсса. Инсантураву ттун яла-яла ххирар дакI тIайлашиву, марцIшиву, цаманал хIурмат бушиву. ХIалал дитаннив гьич къахьун­ссия хаиншаву, ци тагьарданувусса духьурчагу. Куннал куннал, дусшиврул кьадру бикIан аьркинссар та-бухьурчагу.
— ЦIанасса чIумал ссаха зий ура ина?
— Гьашину жува лахъа-хъунну кIицI лаган най буру Бюхттулсса Ххувшаврил 70 шин. Мукун, хаснура цIана аьрали тематикалул, жагьилсса ник патриот зумуну тарбия даврил хъуннасса агьамшиву дур. Жу цIана зий буру Апанни Къапиевлул «Фронтраясса чичрурдаха». Му пьесалуву на дугьлай ура хъунама Апаннинал роль (миву чIивима Апаннигу уссар). Режиссер-постановщик — Ислам Казиев (Къумукьнал театрданул хъунама режиссер).
Ца цамур спектакльданухагу зий байбивхьуру, цалсса дахьва текстращал кIул хъанай буру, читка дуллай. Мугу — «Малла Нас­руттин». Муниву на дугьлай ура Хасардул роль. Спектакльданул режиссер-постановщик — Скандарбек Тулпаров (Оьруснал театрданул художествалул каялувчи). Лакрал театрданул режиссер Аслан МахIаммадов цIанасса чIумал цахъи къаша-шавай, больничныйлий уну, жу цалсса цайми режиссертуращал зий буру. Амма дакIрурив Аслан Садикьовичлущал дуссар. ЧIа тIий буру мунан ччясса мутталий хъин хьуну, цалла давричIан, аьзизсса коллективрачIан зана шаву.
— Дунияллийх цIа ларгсса актертураву ва балайчитураву щищал ччива вин спектакльдануву ягу кинораву гьуртту хьун, цачIу балай учин?
— Мукунсса цIарду чIярусса дур. Ца сахIналийн ягу киноравун хъунмасса гъираращал уккавияв Максим Авериннущал, ххишала бакъа хъунмасса гьунар бусса актер ур. Балайчитуравугу мукунми чIявур. Мисалдаран буцивияв София Ротару, хъинну ххуйсса балайчигу, хъамитайпагу.
— Ина гьуртту хьунна «Дагестан» РГВК-лул приложениялул, «На 26» кафелул ва рекламалул цаймигу роликирттавух. Цукун дирзри вин мукунмур даву?
— Нава хIалану ларсъсса рек­ламалул роликирдавасса ца дия мяърипатрайн, духIи-дуциндарайн оьвтIисса (поучительный). Муниву на дургьуну уссияв ттунна къаххирасса «отрицательный» роль — оьр­мулул угьарасса адамина хъяврин увсса ва жагьилсса душниха къюк бувсса аферистнал роль. Миккугу цал ххишалагу мукIру хьунна мукунсса роллу ттунна ккарккун къаччишиврий.
Ттула даврил уртакь Мариян Аьлиеващал архIал гьуртту хьура «Дочки-сыночки» ттучандалул мюрщи оьрчIал янналул рекламалувух. Шиккун бувцуну бувкIсса оьрчIру оператортурал, режиссертурал дува тIимур къадуллай, яла цайми мюрщулт бувцуну бучIаннин, съемка махъун дутлай тамансса хIал хьуна. Шикку ттун цал ялагу бувчIунни захIмат къабувну цичIар дуван къашайшиву, вагу захIматсса даву душиву, чулуха бурувгун бигьану чIаларчагу.
— Ца-кIива махъ вилва коллективраягу буси.
— Жул бур ххаллилсса коллектив, ца хъунмасса кулпат кунмасса. Гьарца кулпатраву кунна, шай жучIагу бувчIу-къабувчIурду, дикIай захIматшивуртту, амма жулва ххаллилсса каялувчитурал кумаграйну мигу дух дурну, най буру гихунмай, цIу-цIусса пьесарду бихьлай, цIу-цIусса бахшишру ласлай. Хъунмасса барчаллагь хъинну ххуйсса каялувчи ва инсан Бадрижат Набиевнан, цу гъан хьурчагу, цинявннал хьунийн нанисса, аьркинсса ка-кумаг буллалисса, чIарав бацIлацIисса. ЧIа учин ччива цинявннан укунсса каялувчи. Мукунма барчаллагь Гулизар АхIмадовнан, ванил хIурматгу жучIа хъунмассар, ххаллилсса пишакар ва инсан хIисаврай. Директор МахIаммад ХIусайнович — ххишала акъа личIлулсса каялувчи, инсаншиврул бутIа ххишалану буллусса инсан. Театрданул режиссер Аслан Садикьович – мукуна ххаллилсса инсан ва цалла даврил минахур. Барчаллагь вайннангу, нава зузи­сса щалвавагу коллективрангу цив бушаврихлу.
— ЦIана Лакрал театрдануву жагьилсса актертал занай бур лакку мазрал дарсирдайн. Ци учинна ва даврия? Укунсса дарсру вин винна аьркин шайрив?
— ТIайлассар, театрданул жагьилтал лахьлай бур лакку маз, му кIулманал куртI дуллай кIулши­вуртту. Миннахь дарсру дихьлай бур театрданул хьхьичIунсса актертал: Жинасат ДинмахIаммадова, Уди Аьлиева, ПатIимат Давидова. Му хъинну ххуйсса, чара бакъа аьркинсса давур. Цуксса хIайпнугу, хIакьину лакрал миллатрал хьхьичI бавцIусса ца яла цIурувкьюмур масъала бур маз хъамабитлатаву, махъа нанисса никиран лакку маз кIулну бакъашаву, миллатрал театрданувун чанну заназаву, миллатрал мазрайсса кказит-журналлу къаккалаккаву. Мунияту укунсса журалул давурттив гьава кунна аьркинну дур хIакьину жунна.
Ттуятува тIурчаннив, дахьа театрданувун увкIсса чIумал ттулмур лакку мазгу чансса «аьрчча тIий» бикIайва. ХIакьинугу на ца-царай хIарпру, ца-цавай махъру къатIайлану учара. ХIарачат буллай ура цалнияр цал мазрайх «ссур дук­лан», му усттар буллан. Мукунсса дарсирдая ттунгу хъунмасса хайр бакъа зарал бакъассар. Цуппагу мазрал ва сахIналул усттартурал дихьлахьисса дарсирдая. Минная цанма хъинмур, мюнпат бумур ласлай, хIарачат буллай, театрданул жагьилтал най бур хьхьичIунмай.
Шиккува учин ччай ура хъунмасса барчаллагь ттулва нитти-буттахь, ттунма лакку маз лахьхьин бувсса, мунихсса ччаву ттувура дирхьусса. Жулва лакрахьгу тавакъю бавияв цалва оьрчIащал, оьрчIал оьрчIащал ичIува ихтилат так лакку мазрай буллан.
— Ина лакрал чIявусса хъатIай шара, миннул чIа ку хъамаличу ура. Вин ци­няв хъатIив цава цану чIа­лай бикIайрив ягу ссаву дур миннул тапаватшиву? Шайрив винма ляличIийну дакIний ливчIсса хъатIивгу, Дагъусттаннай бикIу, мунил кьатIув бикIу?
— ТIайлар, на чIявуну шара хъатIай, корпоративирттай. Миннуйсса инсанталгу бикIай личIи-личIисса: цавай хъатIайсса хъамал бикIай щябивкIун, балайрдах паракьатну вичIидишин ччисса, вайми — ччанну «ххит хьуннин» къавтIун бизлазисса, тяхъашивуртту дуллалисса. ХъатIив цивппагу бикIай личIи-личIисса, гьарцагу хъатIул залуннал ахIвал-хIалданух, тагьарданух бурувгун.
Республикалул кьатIувми хъатIая тIурча, ттун дакIний ливчIунни Ставрополлайсса хъатIи. Му бия 2 зивулийсса банкетный залдануву. «Метрополь» тIисса, хъинну ххуй­сса зал бия, я бацIансса. Цалчинмур зивулий дия фуршет, жалин ва наврузбаг бучIаннин. Микку батIлан бивкIунни хъамал тIутIащал, цIуну хъанахъисса кулпат­ран пишкаш данмунищал. Мукун, куннащал кув яхши-хаш буллай, канай, хIачIлай буна, ялун бивуна жалин ва наврузбаг. Мигу багьайсса куццуй хьунабавкьуну, цинявппагу архIал лавхъунни кIилчинмур зивулийн, хъинну цIу буну оьрчIи-чIюлу бувсса залданувун. Миву байбивхьунни бикIайкунсса хъатIи.
Мукунма дакIний ливчIунни, ванияр шиннардил хьхьичI, Азирбижаннаву бувсса гъанчунал хъатIи. Столлах щябивкIсса хъамаллурал­сса буллай бия жагьилсса оьрчIру, сервисрал, обслуживаниялул хъинну лавайсса даража бия кIийх. Мукунма музыкалул, балайлулгу. Бивщусса музыкалухун цалва чIурдайну балайрду тIий бия. Хъинну ххуй дирзуна оператортуралмур даву. Жалин ва наврузбаг шаппату бувккун, га залданувун бияннинсса ххуллу, микку хъанахъимур залдануву щябивкIминнан тIайланнасса эфирданий чIалай бия.
— Аьбдул, вил вила хъатIигу бия хъинну ххуйсса, чIявусса хъамалгу бусса. Ттулва утти­нинсса оьрмулий нава хьусса циняв хъатIаву вил­сса бия яла тяхъамур. Гайксса балайчитал, гайксса жагьилтал, бацIаву дакъа, буххаву цирив къакIулну, балайрду тIий, къавтIий ккавккун бакъара. Амма, хIайп, зул ташу лахъи къалавгунни…
— Мяйжанссар, бия ххуйсса хъатIи, амма, чичру мукунсса духьунссия, кулпат къавхьунни жул. «Все, что не делается, все к лучшему» учай. Лякъинссар жунгу жулва-жулва кьадар, чIун дуркIукун. Хьумур — лавгмур. Муния гъалгъатIий пайда бакъассар. Ттун, тIайламур бусан, къаххирар му темалия ихтилатру буллангу. Хьунни — къурталли. Хьунабакьинссар ттунгу ттунма нясивсса душ…
— Ахирданийгу, ци учин, ци чIа учин ччива жулва лакрахь, жулва жагьилтурахь?
— Ттун жулва лакрал жагьилтурахь учин ччива ниттил маз кIулминнал аьдад чIири къадуллай, му кIулминнал кьюкьри гьарта-гьарза дуллалира, маз лахьхьинмур, машгьур банмур буллалира куну, хъуниминнал хIурмат бара, шайссаксса чIярусса хъин-хъинсса давурттив дуллалияра куну. Аьзиз­сса Дагъусттаннан чIа тIий ура тIутIайх бичаву, паракьатшиву, буллугъшиву.
— Барчаллагь, Аьбдул, вилла чIун дакъашиврух къаурувгун, ихтилат бувансса мутта лякъаврихлу. ТIайлабацIу баннав вин гьарца дуллалимуниву.
Ихтилат бувссар
Бадрижамал Аьлиевал