Ххяххабургъил гъили къабувми

hsd_1Жула учайссар «ххяххабургъил гъили къаувма, лагабургъилгу гъили къаайссар» куну. Мукунсса оьрму бивкIун бур жул бавал ХIажиева Лайлил.
Дунияллийн бувккун 6 барз хьуну, Лайлил бава диркIуну дур. Ва хъунма буллан багьну бур ниттил буттан Мазяйн (Мазяй – Мазаев Казбеклул буттал аьпа баннав цал, Мазяев Макьсудлулгу ттатта хъанай ур). Жул агьлу ца бур.
Лайлин 5-6 шин хьусса чIумал, ттаттагу ивкIуну ур. Ванилсса буллан багьну бур ниттиуссурвавран Аьлиллун, Шамиллун ва ниттир­ссу СалихIатлун. Гъинттул чIумал Аьхъарав Ханнал хъуру ттихIлан занай бивкIун бур жул шяравату халкь. Вайннащал чIаллу батIлан, сун ратIлан, цинма ччатIул хъис лякъин гьан байсса бивкIун бур Лайлигу. Яла махъ Лайлия бувну бур хIухчу. Ва гьан байсса бивкIун бур цала яттичIанмай. Чантайлуву ччатIул хъисгу, нисирал касакгу бишайва тIар ахттайнмай букан. Кув чIумал сси бивзун га ччатIул касак экьиливчуну гьан байссиятIар, яла, ккашил хьувкун, лавсун букайссия тIар. Та чIумал цичIав байранну къадикIайва тIар, ца Зумаритавал байран дакъа, мугу цин къаккаккайва тIий, буслай дикIайва бава. 13 шинаву ниттиуссурваврал Лайли щар буллуну бур жул буттан АхIмадов ШайхахIмадлун. Ва зий ивкIун ур Азирбижаннаву Зардав тIисса шяраву къалайчину. Ванащал шикку зий бивкIун бур ванал уссу Аьвдуллагь ва бутта АхIмадилав. ЧIивима уссу АхIмади Каспийскалий зий, дугу-дуклай ивкIун ур. Дяъви байбивхьусса чIумал шамагу уссу увцуну ур дяъвилийн. ШайхахIмад, щаву дирну, госпиталлай ивкIун ур, яла, хъин къахъанай уну, итаавкьуну ур. Ва лавгун ур цува яхъанай, зий ивкIсса тихунайва, амма ца дачIи шинава, щаву оьлуркъуну, хъиннува къашай хьуну, жул бутта ивкIуну ур, увччуну ур тийхва. На 3-4 шинавусса бияв. ДакIний бур макIра кунма халкь бавтIун, жучIава яс бувсса кьини. БивкIу-буккугу бувну, жул баван ччан бивкIун бур Азирбижаннавун гьан буттал гьаттайн, та цукун увччуну урив, махъун-хьхьичIун цикIуй дурив ккаккан. Лавгун бур МахIачкъалалив институтраву дуклакисса жуна маччасса Имранов КамиллучIан (ва уссур Имранов Аьлил­лул МахIачкъалалив хIакинну зий ивкIсса, цIана пенсиялий ур). Камиллухь бавал бувсун бур, цуппа Бакуйн циван гьан ччай буссарив. Камиллул цIухху-ккакку бувну, икьрал дурну дур картондалул касакрай адрес чичин, лувгу чивчуну бур «Помогите этой женщине», — тIий. Гамур чулух чивчуну бур «Махачкала. Ккуллал р-он, шяравалу Кани. Ахмедова Лайли», — тIий. Картондалий бувну хьхьа, бувтун бур гьайчали кунма ссур­ссулухун, щябивтун бур поездрай, провод­никнангу бувчIин бувну, тIайла бувккун бур бава Бакуйн (хъунмасса барчаллагь Камиллунгу ва махъминнангу бава укун тIайла буккан кумаг бувсса, цахьхьун цIуллушиву дулуннав).
Бава Бакуй бувккун бур вагондалува, чунмай бачинтIиссарив къакIулну, бавцIуну бур цавагу оьрус махъгу къакIулну. БавцIунува къабикIанссархха, бавчуну бур муххал ххуллул чIарах кIихунмай, ва яла зана бикIайсса бивкIун бур махъунмай. Укун вокзалданий бавал хьуну бур 3 гьантта. Шамилчинсса кьини ваничIан гъан хьуну ур муххал ххуллул зузала. Бавал картон бувгьуну, хьхьичIунмай бувну бур. Ванал бувккуну бур шикку чивчумур. Муххал ххуллул зузалал бувцуну бур ва автобусру бацIан бувсса кIанттайн. КIикку ванал ихтилат бувну шофернащал, щябивтун кIа автобусрай, тIайла бувккун бур шяравун (хъунмасса барчаллагь хьуннав цан). Шяравун бивсса чIумал, ца кIичIираваллил бакIрай, шофернал бава бучIан бувну автобусрая, тихунмай насу тIий бувчIин бувну бур. Бавчуну бур Лайли га кIичIиравух. «Лаки, лаки», тIий, лахъну гьарицаннахь цIухлахисса кунма. КIичIиравалу лахъисса биятIар, щилчIав къулагъас къадайсса диркIун дур. КIичIираваллил ахирданий щиллив ккаккан бувну бур лак. Ва ия тIар Лайлин аьркинсса ЦIущарниятусса Аьвдул-Вагьаб тIисса адамина. Аьвдул-Вагьаблул увччуну ур жул ппу, бувну бур бивкIу-буккулул лахъа-бахъу. Вай ца къушлий цачIу зий бивкIун бур. Ванал бава бувцуну бур та яхъанай ивкIсса къатлувун, цичIавгу дакъая тIар лирчIун, ванал-танал ларсун. Бувцуну бур гьаттайн. 2-3 гьанттагу бувну тийх, Аьвдул-Вагьаблул бава Бакуй поездрай щябивтун, шаппай тIайла бувккун бур. Укун захIматсса аьрххи хьуну бур ванил. ЧIявусса ссурахъал, гъан-мачча бунагу, цучIав архIал ачинсса, чIарав ацIансса хьуну акъар ванил. Жу кIива душ, ца арс бияв ванил. Давриву хIарачат бусса дия, хьхьурай зурулух жуллагу, мачча-гъанналгу хъуру ттихIайва, къав буххайва, пара буххайва. Жугу ванищал архIал шаймур буллай бикIайссияв. Жул бавагу, Халун ва Шайда тIисса хъамигу бия хъарасирттай колхозралгу, члентуралгу хъуру гъайтIий, арамтал бувагу бакъая гъайтIунсса, дяъвилийн бувцуну.
Ттун дакIний бур нава вай гъайтIинийн щингу, дуканмургу ларсун лагайсса гьантри. Ца ххуйну арамтурал духсса хIажакругу лар­ххун, вай шанмагу гъайтIий бикIайва. Бавал дуцаймур чIиникIрах дуцайва, колхозрал ххалабакIурду, члентурал ччантIурду ванил байва, иржа бикIайва халкьуннал ваних ялугьлай. Ца чIумал жул уссу ссурахъил яттичIа уссия, ванан дия му чIумал 9 шин. Ятту ца щарссанил хъув багьну, кIа щарссанил кIанахьсса ттархь ришлай авттун, ччаруллив багьну, ца зуруй къашавайгу ивкIун, ивкIуна. Урувххуну ия щала. Ва дард духIан къахъанай, бава хъинну къуману дикIайва. Судрайн буллуну, судралгу ва щарсса тIайлашиврул хIукму бувну бия. Яла бава хъиннура буруккинттаравун дагьуна. Ва дия колхозрал передовица, бригадирну дуна, ницачIа хIухчунугу дикIайва. Дяъвилийн къагьарчагу, хъуннасса гьиву дия цинявннай, циняв, мюрщи-хъуни къакуну, къарду ххилай, пара ххилай, шаймур буллай бикIайва. Хъунмасса захIмат бувссар ттул хъунмур ссил Аслилгу. Агрегатрахьхьун биривну Бажиганнай зий буна, кагума кьуркьуну диркIссар ванил. Нагу мудан баващал зий бикIайссияв колхозраву. Ниттиуссурваврал бавахь маслихIат бувну бур, щар­ссагу диркIусса, МахIаммад тIисса цала ссурахъин щархьу, ччарничIа, ччантIулучIа ацIан хъиннихха тIий. Бавагу щар хьуну бия ванан. ВанацIа бувна жун ссугу. Яла ва ца 9-10 шинавун, къашавай хьуну, ивкIуна. Жун ккаши къаккавккуна, бавачIа ттизайсса 2 оьл бикIайва. Бавал ца оьртулувун накI, гамунивун вит, тартнакI руртIуну, мискинсса, оьл бакъасса кулпатирттан дулун гьан байвав на. «Насу, бавал, тай захIматну яхъанай бурча», — тIий. Гьарцаннай дакI цIуцIисса дикIайва бава, дулун, кумаг бан ччисса дия, шяраву ва гьарицаннан ххира­ссагу дикIайва. Яла къашавай хьу­ну, оькки азарданул дургьуну, опера­циягу бувну, диркIуну, жучIа Къизлардай дурччуссар, аьпа баннав цил.
Жул буттал бутта АхIмадилав авадансса ивкIун ур, къат­ригу кIира зивулийсса дия, дарвазалийгу хъунмасса гюнгутIи бия. Му тIитIлатIиний ва лакьлакьийни гюнгутIул ххуйсса чIу байва. Цанна цIа АхIмади дия, «дав, давлат» – ванан чулий цIа дирзун дия арцу дайсса уну тIий. Бакуя бувкIун бия укунмасса стол, та заманнай му щинчIав ккавксса, кIулсса бивкIун бакъар, щарнил агьлу ва стол кка­ккан букIлай бивкIун бур. Царай аьламатсса люстрарду дучIайва, лелуххул куццирайсса. Жул буттал бавал тавханттуву дия ми люстрарду. АхIмадилавгу Бакуйва увччуну ур. Вайми кIия арсгу армиялия зана къавхьуну бур. Жул буттагу тийхва увччуну ур, амма цичIав документру бакъая ва жун бувагу пенсия бакъая. Буттал баван 4 къуруш дикIайва, 3 арс армиялул бухлаган бувсса ниттин, цучIав хъирив изансса къавхьуна, цичIав документругу бакъая. Укун, дяъви сававну, бухлавгун бур ттул буттал агьлу. ЦукунчIавсса льготарду, хIаллихшиннарду ккарккун дакъар жун. Адаминал буттагу, уссугу зана къавхьуссар.
Я Аллагь, дуниял паракьатну личIаннав, дяъвилул чIу уттиния тихунмай щинчIав къабаяннав, гьарицаннахьхьун цIуллушиву дулуннав, дуллалисса давурттаву хъунасса Аллагьнал кумаг баннав.
Нагу Лайлил душ Сулайманова Аьишат, Къизлардал район,
ш. Ждановка