Энергия – гьарзатрал гьанур

Август зурул 27-нний Грозный шагьрулий хьунни агьамсса хьунабакьаву. Га хьунабакьаврийн оьвкуну бия ттуйнгу. Оьвкуну бия Ух­ссавнил Ккавкказуллал миллатирттал мазурдийсса кказитирттал телевидениялул хъуниминнайн. Дагъусттанная ялагу ия яруссаннал кказитрал хъунама редактор, Дагъусттаннал Журналистурал союзрал председатель Аьли Камалов ва ванала хъиривчу Шамсият Султанмурадова. «Дагъусттан» РГВК-лул хъунама Азнаур Аджиев, цала даврия ят уцансса сант дакъа, къаувкIунни. БатIаврил мурад бия Ухссавнил Ккавкказнавусса миллатирттал мазурдийсса прессалущалсса МРСК-рал (Межрегиональная распределительная сетевая кампания) энергетиктурал хIала-гьурттушин чялиш дуккан даву. Ва иширал сиптачитал бия «Россети» ОАО-лул зузалт, Информациялул политикалул ва халкьуннащалсса дахIавурттал департаментрал директор Д.А. Бобков ва ТЭК коммуникациярдал центрданул генерал директор Есипова Ирина.

Качар ХIусайнаева
Шиккун бавтIун бия сайки цинявппагу Ухссавнил Ккав­кказуллал мазурдийсса хъуними ва бусравми кказитирттал редактортал. БатIаву дайдихьлай, Бобков Дмитрий Алексеевичлул бувсунни энергетиктурал ва миллатирттал мазурдийсса СМИ-рдал дянивсса дахIаву цIакь шаврил хIакъиравусса пикри А. Г. Хлопониннущал ва Р. Кьадировлущалгу ххалбивгьуну бушиву. Пилотный проект хIисаврай жучIара ххалдигьин найгу бушиву. Ванийну миллатирттал мазурдихсса къулагъасгу ххи хъанай душиву.
— 50 миллатирттал мазурдий буклай бур Ухссавнил Ккавкказнаву республикалул даражалийсса кказитру. 15-20% кказитирттал ниттил мазурдийсса бур. Жугу жула къулагъас миннул чулухуннай ххи дан ччай буру, — увкунни ванал.
— ХIакьину гьарзатрал гьануну ккалли бан бучIир энергия. Мугу, хъунмурчIин, электроэнергия, — увкунни ванал ялагу. — Пикри бара, чани лещарча, энергия бухлагарча, цуксса баххана хьун най бурив, цуксса мискин ва захIмат хьун най бурив жулва оьрму. Цуксса ят буцан най бурив инсантал кунная ку. Цуксса махъун дагьан най дурив цивилизация. Му тасттикь бай гьарцагу чув-дунугу хьусса электростанциярдайсса аварияртталгу. Жун ччимур муври – жула идарарттай, жула отраслилий зузисса инсантурая, даврил хIакъи-хIисаврая миллатирттал кказитирттай тIайлану ва гьарта-гьарзану чичлачаву. Гьар мудансса аьй так энергетиктурай къаляхълахъаву. Жун ччимур – тIайламурди. Энергия сакин бан, инсаннан хайрданунну ишла бан бюхъланшиврул хъунмасса харжгу захIматгу, гьунаргу, аькьлугу ишла бан аьркинссар. Мугу жула прессалийхчин инсантуран бувчIин буллан ччай бур жун.
Шиккува баян бунни ххуйну зузисса журналистуран дия-диялсса лагрулийсса бахшишругу дикIантIишиву. ЧIявусса конкурсругу баян бувну бушиву, миннувухгу гьарнаща гьуртту хьун бюхъайшиву. Яла махъру буллунни цайминна­хьхьунгу, вайннал кIицI лавгсса ку­ццуй, «батIаврил спикертурахьхьун». Ухссавнил Ккавкказнал филологиялул элмийсса хъиривлаявурттал институтрал зузала Диана Казиевал ихтилат бавтIцириннан хъинну ххуй бивзунни.
— Гьарцагу инсантурал дянивсса дахIавуртту мазрайхчинни хъанахъисса, — увкунни ванил — Жулвами мазру тIурча хIакьину тачIав дакъачIинсса нигьачIаврилу ливчIун бур. Бухлаган хъунма хIал ливчIун бакъар. Маз бухлагарчарив, миллат бухлаглагиссар. Цанчирча мазращал наниссар тарих, культура, рухI-ссихI, жула щихачIав къалащаву. Гьарца кIанай, гьарца идаралий леххаву тIун аьркин­ссару мазру ябан аьркиншиврия, мазращал жувагу миллат хIисаврай бухлаглай бушиврия. ТIалав буллан аьркинссару ниттил мазрал дарсру вайми дарсирдал даражалий дихьлахьаву, ниттил мазрал экзаменну дуллалаву. ТIалав буллан аьркин­ссару кказитру, луттирду ниттил мазрай ккалаккаву. Сакин буллан аьркинссару ниттил мазрай гъалгъа тIун гъира бутлатисса оьрчIансса луттирду, мультикру, кинорду, ни­ттил маз лахьхьаву сийлувун рутансса шартIру. Начссар, ламусъссар цала ниттил маз къакIулшиву. Мукунма начссар, ламусъссар хIукуматрал маз къакIулшивугу. Оьрус маз жула цинявнналгу дянивсса арарду дузал дуллалисса мазри. Вагу жунма цанма оьруснан кунма кIулну бикIан аьркинссар. Билингвизм – кIива маз кIулшиву – инсаннан хайрданун­ссар. Аьлимтал тасттикь буллай бур, мунийну инсаннал интеллект хъиннура авадан шайссар, аькьлулул бюхъу ххи шайссар тIий, — увкунни Диана Казиевал.
Яла махъ буллуна Дагъусттаннал Журналистурал союзрал хъунама Аь. Камаловлухьхьун:
– Ххаришиврущал архIал махIаттал хьуну ура, — увкунни ванал, — энергетикталгу жулва ниттил мазру бухлаглагаврил дардирай лявкъуну. Жулва мазру хIакьину мяйжаннугу нигьачIисса тагьарданий бур. ЧIяву хъанай бур ихтилатру, ай, ниттил маз бакъанагу бакI буклай бурухха, ссан аьркинсса аварар, хъуни мазру лахьхьирча ххишала бучIи ляхълай бурхха тIисса. ЖучIагу ми хаварду лагь къашай. Цимилагу хъунисса къуллугъирттайсса, бюхттулсса каширду кIунттихьсса инсантал, ай, ссан аьркинссар миллатир­ттал кказитру, циванни миннун арцу харж дуллан, оьрус мазрайну гьарзат дузал хъанай дурхха тIий сукку хьунни. Му, тIурча, жула ялун биянтIисса хъунмасса балари, мазру бухлаган битаву. Микку на укунсса мисал буцара, жула хъунасса Расул ХIамзатовгу дакIнийн увтун. Ца чIумал, вава масъала гьаз бувний, ганал увкуна: «Ттул нину дукъарккусса дур. Шяраву яхъанай дур. Шагьрулул культуралия архри. Ттул ниттирссу, тIурча, жагьилсса, дурккусса шагьрулий яхъанахъисса дур. Культурнайсса дур. Амма ттун ттулла нину ниттирссийяр ххирар». Жунмагу циняв мазурдияр жулвамур ххирану бикIан аьркинни, цайми хъуни мазурдия жущава шайсса хайргу, неъматгу ласлай. ХIакьину, щукру Аллагьнайн, Да­гъусттаннай 49 райондалул кказитру бур, миллатирттал мазурдийсса 7 телеканал дур. На хъинну рязира хIакьинусса батIаврия, шиккусса ихтилатирттая. Ва хайрданунсса батIавур жунгу, энергетиктурангу. Хъинну ххуйсса конкурсру бур. Уздансса премияртту дур. Гьуртту хъананну, чичланну. Так жула дянив икьрал дикIан аьркинни. Конкурсраву ххув хьума, бахшиш дагьайма ккаккан уллалиний, так цIарду дуллай чичлачими бакъача, критикалий, аьй-бювкьулий, хъирив лавну тIайламур чичлачимагу хIисавравун ласаву. Жула дянивсса икьрал халкьуннан хайрданунссар дикIан аьркинсса…
Хъинну эмоционалсса бия ингушнал литератур журналданул редактор Лейла Тамасхановал ихтилат:
– На эшкьи хьуну бура ттула ни­ттил мазрах, дунияллий яла нахIумур, яла нацIумур, яла ххуймур маз, ингуш мазрах, — увкунни ванил. — Аьвзал заманнава, тарихрал куртIнива нанисса, ччимур пикри аьч бан, яла язими асарду аьч бан каши дусса. Ттуща бувчIин къахьунссар цала мазрай гъалгъа тIун къаччисса жагьилтал. Жулва мазрай гъалгъа тIутIиссаксса жува жулла ликкур­ттай заназиссару. Жунма жува бусравну бикIантIиссару, цайминнал итталагу къабагьантIиссару. Жулва мазру хIукуматрал паччахIшиврул тажравусса ттиркьюкьиври, ляълу-жавагьирттур. Тажлива ца ттиркьюкьи дагьарчагу, тажрал багьа кьюкьлакьиссар. Жува мукун хьун къабитан аьркинссар.
— Аьрасатнал гужгу, цIакьгу миллатирттал цашивруву, дакьавриву, нахIу-хIалимшиврувур. Дакьавугу, дусшивугу дикIан аьркинссар инсантуралгу, мазурдилгу, динналгу дянив. Миллатру тIурча миллатруну личIантIиссар так цалва-цалва мазру ябарча. Хъинну хьунссия, агарда каши дусса энерго идарартту миллатирттал прессалул спонсорталну дуккарчагу, – увкунни Чачаннал Журналистурал союзрал председатель Руслан Хатуевлул. — Жу пахрулий буру ва мероприятие дан жучIанма бавтIун тIий вайксса хIурмат лавайсса хъамал. Жул рес­публикалий хъуннасса къулагъас дуссар ниттил мазрайсса СМИ-рдах. Диялсса чIун дуллуну дуссар ниттил мазрайсса программардан телевидениялий. Багьлул хъинну ларайсса, яла цIуми технологиярттай зузисса техникалул щаллуну буссар жул студияртту. КIива спутник буссар жул передачартту дунияллийсса гьарца мурцIнийн диян дуллай. Буссар баян бувну чIявусса конкурсру. Буккайссар чIявусса луттирду. Уттигъанну итабакьарду зувиллийсса жагьилсса шаэртурал чачан мазрайсса шеърирдал альманах. Жул журналистал ва хIакьину цала хьхьичI бивхьусса масъала щаллу буллайгу лажин кIялану щурунтIиссар, — увкунни ванал.
Ихтилатирттал ахир дихьлай, Ирина Есиповал цал ялагу бувчIин бунни цукунсса кумаг ччай буссарив ниттил мазурдийсса прессалул журналистурая, ва чIа кунни тIайлабацIу конкурсирттавухгу гьуртту хьуну дия-диялсса бахшишру ласун. Гания гихунмай хъамаллуран бувну бия шагьрулувухсса экскурсия. Шагьрурив, мяйжаннугу, я ххари буллалисса бия. ЦIаравагу бувккун Грозный ссурухIилийн кIура бавну бия. Бюхттулсса, чаннасса, европанал зумунусса къатри, аьрабнал журалийсса идарартту, чIалъаьрду, мизитру( ихтилат идарарттаяр, жучIава кунма, ливхъун, хъирив хьуну авадан хьу инсантурал къатрая бакъар, мукунмигу бухьунссар, жун къаккавккунни). Гьарта-гьарзасса проспектру, тротуарду, аллеяртту, паркру. Щюллишиврул хьхьири. Лагмара марцIшиву, пар-пар тIисса кIичIиртту. Яруннинсса тирхханну, хаснува жула ччюрклил гьузузисса шагьрулул кIичIирттая мукьах. Ми пикрирдащал зана хьуру жугу Грозный шагьрулияту.