Бурувччуну бикIияра кьявда азардания

saved_21Махъсса урчIва-ацIва гьантлул мутталий аваза бувккунни Ккуллал райондалийсса Хъусращиял шяраваллил лагмасса аьрщарай кьявда (чума) азарданул кюртти лякъаврияту. Мунин бувну на анаварну хьунаавкьуссияв Ккуллал райондалул Госсанэпидслужбалул центрданул хIакин Аьшаев Нуруллагь Аьлиевичлущал. Ванал ттухь бувсуна азарданиятугу ва цIуцIаву шикку душиву щил кIул бувссаривгу. ВичIи дишинну Нуруллагь Аьлиевичлух.

Дагъусттаннай МахIачкъалалив буссар мукунмава тIий хIасул бувсса «Противочумная станция» тIисса идара. Миннал цалла гьарца шинахсса графикрай дувайсса давурттайн бувну, июньдалул дайдихьулий жулла Ккуллал райондалийн бувкIун, Кьукма зунттул даралувусса аьрщарай яхъана­хъисса кIуллаяту анализ ларсун махъ кIул хьуссар тайннуяту инсаннайнгу лахъан бюхъайшиву кьявда (чума) азар. Жулва инсантурангу кIулну бикIаншиврул цахъи гьарта-гьарзану бусан ччива ва азарданияту. Кьявда (чума) хъинну захIматсса, нигьачIаву дусса азарди. ТIабиаьтраву гьарца чIумал хьунабакьайссар кьявдалул микробру. Ми яхъанай бикIайссар кIуллай, къулкрай. КIуллая, ъулкрая микробру лахъайссар инсантурайн, гъа­ттарайн чIакрайхчIин. Инсантурайн лахъан бюхъайссар чIакрал кьацI учаврийну. Кьявда лахъайссар инсанная инсаннайнгу.[pullquote]Хъусращиял шяраву яхъанахъисса кIира шинаяр хъунисса оьрчIайн ва инсантурайн кьявда цIуцIаву къадиян дитайсса прививка дувантIиссар.[/pullquote]
Кьявда лахъайсса захIматсса азар душиву кIулну дур цимирагу ттуршрахъул шиннардил хьхьичIра. Мунил захIматшиву чIалай бур кьявдалул къашавай хьуминнал 60% ххассал буван къашаврийну. 5 ттуршукулий Средиземный хьхьирил лагмасса билаятирттай ва азар сававну ливтIуну бур 100 миллион халкьуннал. 14 ттуршукулий Европанаву ва азар дирну ливтIуну бур 25% инсантурал. Дунияллий 50 билаятрай бур кьявдалул кюртти. Аьрасатнаву му азаруннил кюртти бур 14 регионнал тIабиаьтраву. Миннувух бур кьявдалул кюру бусса, Ккуллал ва Агъуллал районнал дянивсса Кьукма зунттугу. 1915 шинал Кьукма зунттуй кIичча нанисса туркнал аьралуннайн кьявда дирну ми махъунмай зана бивкIшиврия буслай бур. Кьукма зунттуй тIабиаьтраву кьявдалул кюру бушиву тасттикь буллай бур Дагъусттаннал «Противочумная станция» тIисса идаралул гьарца шинал дуллалисса анализирттайн бувну. Мунин бувну нигьачIаву дуссар Кьукма зунттул чулух зузи­сса хIухчалтран, оьллуттизултран, цулуцалтран ва бурувччуну бикIан аьркинссар къулкрал, кIуллал кюр­тти, хунтIри дусса кIанттай. Махъсса 15-20 шинал мутталий му кIанттай дуван багьлагьисса кIуллан кьаршисса дератизация (укун учайссар ми давурттайн) къадуллай тIий шяраваллачIан, пирмардачIан къулкри хъинну гъан хьуну бур. Кьявдалул цIуцIаву лахъан бюхъайссар му микроб бусса чIаклул кьацI учаврийну, ягу кьявдалул къашавайсса къулкрачIан гъан шаврийну. Ва журалул азар диярча хъуни шай­ссар лимфатический узлы, хъунисса хъятIив шайссар микроб багьсса кIанайн гъанну хъаралу, чIамарав, ссурссулух. Хъинну лахъ шайссар температура 39-40 градусрайн дияннин. КутIасса чIумуй гужсса бакIрал цIуцIаву дикIайссар, бакI гьанан бикIайссар. Къашайшалал заназин ттар-ххар тIисса дикIайссар, лажин ятIул дичайссар, увччу хьусса куна чIалан икIайссар. Ва кIицI ларгсса азарданул журалийн «бубонная чума» учайссар.
ЧIумуй хъин дуллансса хасъсса дарув къабуварча, цIуцIаву кIура даяйссар гьутрурдал кьявдалийн, му тIурча хъиннура захIматсса азарди. Кьявдалул къашавай хьун бюхъайссар гьутрурдал кьявдалул къашайшалачIан гъан шаврийну, гьаваллавухчIин, къашайшалал хъугьулийхчIин. Гьутрурдал кьявдалул къашавай шаврил лишанну ялун личайссар 2-3 ссятрава, 6 гьантта хьуннинсса мутталий. Мунияту кьявдалул азардания цIуцIала хъин уван бюхъайссар анжагъ чIумуй хIакинначIан лагаврийну, мунал хъин увансса шартIру щаллу дуваврийну.
— Нуруллагь Аьлиевич, бувчIунни му захIматсса цIуцIаву душиврияту, цукун лахъан бюхъайссаривгу. Утти бувсун ччива жула инсантурангу кIулну бикIаншиврул, бунияласса ва азарданияту инсантал буруччинсса ци давурттив дуллай буссаривгу?
— Кьукма зунттул даралувусса кьявда цIуцIаву къулкрай, кIуллай душиву «Противочумная станция»-лул баян бувайхту, Дагъусттаннал хъунама санитарный хIакиннал Элианора Оьмариевал июльданул 5-нний цила хIукмулийну буржлув бувну буссар Хъусращиял шяраваллил администрациялия байбивхьуну, Ккуллал райондалул хъунмур азарханалул хъунама хIакин Шамхалов Гьаруннуйн бияннин ва цIуцIаву инсантурайн къалахъан­сса давурттив дуван. Най бунува кIицI буван ччива, цалсса цаягу инсаннайн лархъсса ва цIуцIаву кIул хьун бувар. БувчIлачIисса зат бур ва лухччинувусса кIуллая, къулкрая лахъайсса цIуцIаву духьувкун ххартI дурну духлаган дуван къашайсса цIуцIаву душиву. Мунийн бувну циняв Хъусращиял шяраву яхъанахъисса кIира шинаяр хъунисса оьрчIайн ва инсантурайн кьявда цIуцIаву къадиян дитайсса прививка дувантIиссар. Мукунсса инсантурал сияхI хьунни 899 инсан. Санитар хIакиннал буржлув буллалими давурттив дакъагу Ккуллал райондалул Муниципал сакиншиннарал хъунаманал Сулайманов Сяидлул сакин бувну буссар хасъсса ва цIуцIаврил ялув бацIансса комиссия ва буржлув бувну буссар райондалул вивсса идарартту цумунил ци давурттив дуванссарив. Цумур идаралул ци давурттив дуллай буссарив такну кIицI къабуварчагу ва цIуцIаву ппив къахьуншиврул ци давурттив дуванссарив ва дуллай буссарив кIицI дуван ччива. Хъусращиял шяраваллал зуманивсса къатрая 300-500 метралул гихунмай дератизация дуван. Мукуннасса дератизация дуван шяравугу. Лухччинийсса давурттив ссуссукьу дуван. Авлий занан къабучIишиву. Ххулув, къама лухччаяту ва хъурунная шяравун ласун къабучIишиву. Ихтияр къадулун къурув дуллалисса давурттавух мюрщи оьрчIру ва жагьилтал гьуртту хъанан. Нажагь, цу-унугу кьявда азаруннил симптомру дусса хIисав хьурча, оь лавсун гай ххал буван «Противочумная станция» идаралийн тIайла буккан. Буржлув бувну буссар, нажагь щийн-дунугу цIуцIаву лархъсса кIул хьуннинна, хIадурну бикIан багьлагьишиву гай утту бишин бувансса палатарду. Ва цаймигу инсантал бурувччуну бикIан багьлагьисса иширттаяту жяматрахь буслан. Вай циняр ялув кIицI дурсса давурттив цукун най дуссарив бусан жаваблувми буржлув бувну бур Дагъусттаннал хъунама санитар хIакиннал цихьва 1-мур августрайнин.
-Барчаллагь, Нуруллагь Аьлиевич, укун аьщуйн щун бувну, циятура азарданиятугу, му къадияншиврул ци дуван багьлагьиссаривгу, ци дуллай буссаривгу бусаврияту. Азар арх даннав!
Лажин хIадур дурссар ХIажимурад ХIусайновлул