Къирим – личIи бан къашайсса Аьрасатнал бутIар

pg_26Мартрал 18-нний Владимир Путиннул Кремлилуву ПаччахIлугърал Думалул депутатътурал, Федерациялул Советрал члентурал Аьрасатнал регионнал каялувчитурал ва граждан обществалул вакилтурал хьхьичI ихтилат бунни.
ХIурмат бусса дустал, хIакьину жува бавтIун буру жунна цинявннан хъинну агьам­сса мяъна дусса, тарихрал иширал мяъна дусса масъалалул хIакъираву. Мартрал 16-нний Къиримнаву хьунни референдум, га хьуссар демократиялул процедурарттацIун ва дунияллул халкьуннал ва правалул нормардацIун бавкьуну.
ЧIурду булавриву гьуртту хьуссар 82% ва ххишаласса избирательтал. 96% агьалинал чIурду буллунни Аьрасатнащал цачIун шаврихлу. Цифрарду вих хьун буллалисса бур.
Мукунсса куннан ку бувчIаву циван дурссарив бувчIиншиврул, аьркинссар Къиримнал тарих кIулну бикIан, кIулну бикIан аьркинссар Къиримнан Аьрасатгу, Аьрасатнал Къиримгу цуксса аьркинну буссарив, ми цачIун шаврил цуксса хъуннасса мяъна дуссарив.
Къиримнаву гьарца кIанай бур жулва аьмсса тарих. Тикку бур аьвзалзаманнул Хермонес, тикку кIинияз владилендун ххач бутаву (крещение) дурссар. Къиримнаву дур 1873 шинал Къирим Аьрасатнал паччахIлугъравун ласаврихлу талай бивкIсса оьруснал саллатIнал хIатталлу. Къирим – му Севостополли, бусалардавун багьсса шагьрур, Аьрасатнал ЛухIи-хьхьирил аьралуннал флотрал Ватанни. Къирим – му Балаклава ва Керчри, Малахов курганни ва Сапун-зунттур. Ми циняв кIанттурду жунма мубаракссар, ми оьруснал аьралуннал цIа дуккаврил лишаннур.
ХIакьину 2 миллион ва 200 азара инсан ялапар хъанай ур Къиримнал бачIижазиралий – сайки 1,5 млн. оьруснал, 350 азара украинтал ва 250-300 азара Къиримнал татар, миннал хъунмур бутIагу Аьрасатнавун кIункIу тIий бур.
Жун бусравну бур Къиримнаву ялапар хъанахъисса циняв миллатру. Му миннал аьмсса тIювар, миннал чIиримур ватанни. Мунияту тIайлану бикIантIиссар, агарда Къиримнаву архIалсса ихтиярдащалсса 3 паччахIлугърал маз бикIарча: оьруснал, украиннал ва татарналсса.
ХIурмат бусса уртакьтал!
Инсантурал дакIурдивугу пикри-зикрирдавугу Къирим муданма бивкIссар ва уттигу личIлачIиссар личIи бан къашайсса Аьрасатнал бутIану.
Революциялия махъ большевиктурал Аьрасатнал кьиблалул тамансса аьрщи духхан дурссар Украиннал союзрал республикалувун, тиккусса миллатругу хIисавравун къалавсун. ХIакьинугу му Украиннал Юго-Восток хъанахъиссар. 1954 шинал га Къиримнал областьравун ласайсса чIумал, ганищал архIал буллуссар Севостопольгу. Му иширал сиптачигу ивкIссар Совет Союзрал Коммунист партиялул бакIчи Хрущев.
Га хIукму бувну бивкIссар та чIумалсса конституциялул кьяйда-кьанумругу лиен дурну, кьюлтIну, цалва дянив. Тоталитарсса паччахIлугърал тагьардануву Къиримнал ва Севостополлал халкьуннахь цичIав цIуххаву – загу къадур­ссар. Га чIумал ца хIукуматну духьувкун га иш ца формальность кунма хьуссар. Щин кIулну бивкIссар Украина ва Аьрасат цачIу къабикIаншиву.
Цуксса хIайпнугу, СССР пасат хьуна. ЧIявуминнал умуд бия та чIумал хIасул хьусса СНГ-аьмсса ца паччахIлугърал цIусса жура хьуншиврийн. Амма мукунгу къавхьуна Къирим цамур паччахIлугъраву ливчIуна.
Мунищала архIал, Аьрасатнал цилагу, суверенитетирттал парад дурну, Совет Союз лекьан дан кумаг бувна. СССР лекьлакьишиврул документру щаллу буллалисса чIумал Къиримгу хъама бивтуна, ЛухIи хьхьирил флотрал хъунмур базану хъанахъисса – Севостопольгу.
Та чIумал жула билаят захIматсса тагьардануву бия, мунияту къабювхъуна буруччин цалва мурадру. Амма халкь рязину бакъая мукунсса тIайладакъашиврия, ми бия муданма гьаз буллай му масъала. БувчIлай бур, Украиннаву инсантурал ци дахханашивуртту дан ччай бивкIссарив. «Самоститностьрал» шиннардий Украиннал властьрал агьали тамансса азурда бувну бур. Президентътал баххана хъанай бия, премьертал, депутатътал, Радарду баххана шайва, амма даххана хъанай дакъая миннал цалва билаятращалсса, агьалинащалсса арарду. Миннал «ттизлай» бия Украина ва биллай бия цащалва цивппа полномочиярттал, арцул цIаний. Амма укунмасса инсантал цукун яхъанай буссарив, миннал пик­рирду, буруккинтту ссал буссарив Украиннал бакIчитуран аьркинну бакъая. Украиннава миллионну халкьуннал чил билаятирттайн занай бия кулпатру дулан бан, маэшатрал хъирив. Так Аьрасатнаву дукIу 3 миллион украиннал инсантал зий бия, миннал къажанжу дия 20 млн. доллардал.
Украиннал «властирдал» най буна кьамул дуруна къалмакъал су­кку дурсса мазрал политика даххана даврил закондалул проект, мунил тамансса ссуссукьу дуруна чанми миллатирттал ихтиярду. Мяйжан­ссар чил билаятирттал спонсортурал ми хIакьинусса «политиктурахь» дюъ дирхьуна. Мунияту закондалул проект тиннай дукьан дуруна, цамур чIун дучIаннин.
БувчIлачIисса зат бур, Украиннай легитимсса власть ттигу-шилагу дакъашиву, ихтилат бансса цучIав акъар. ЧIявуми паччахIлугърал органну канихьхьун лавсун бур цайнува цивппа хьусса каялувчитурал, амма миннал билаятрай цукунчIавсса ялув бацIаву дуллай бакъар. Цивппа тIурча ми бур радикалтурал каялувшиврулу. ХIатта цаппара министртурачIан гьаншиврул майдандалул боевиктурая ихтияр ласун аьркинссар. Му хъярч-махсара бакъарча, му хIакьинусса кьинилул бунияласса ишри.
Путчрайн къарши буклакими гацIана нигьачIакIул буллан бивкIуна репрессияртту данну тIий. Ярглий, гьалбатта, цалчин бия Къирим, оьрус маз бусса Къирим. Мунияту Къиримнал ва Севостополлал халкьуннал Аьрасатнахь тавакъю бунни жу къума буллай буруча, жухлу буккира, кумаг бара, Киеврай, Харьковрай, Донбассрай хьумур жунгу хьун мабитару, куну.
Гьай-гьай, жуща къавхьунни га тавакъюрайн жаваб къадулун, къавхьунни Къирим ва тиккусса халкь балаллуву кьабитан, акъарив му хьунссия хаиншиву.
Жура тикку щаллу дарду Къиримнал халкьуннал илкинну референдумрай чIурду булунсса шартIру. ГацIанава Американава ва Западрал Европанава баллан бивкIунни, ай, туну жура дунияллул халкьуннал ихтиярду лиян дуллай буру, тIий.
Цири жура лиян дурсса? Аьрасатнал Федерациялул Президентнахьхьун парламентрал лаваймур палаталул ихтияр дуллунни Украиннаву аьрал ишла бан. Амма му ихтияр хIатта ишларагу къадурссар утти­гу. Аьрасатнал аьрал къабувхссар Къиримнавун, тай тикку уттинингу бивкIссар дунияллул халкьуннал кьатIилийн бувну. Мяйжанссар, жува гужлан бувссар жулва гру­ппировка, амма жува гай гьарза къабувссар штатрай ккаккан був­ссаннуяр ххишала, штатрай ккаккан бувну буссар 25 азара инсан. Миксса тикку аьркиннугу бакъар.
Цалла тархъаншиврул хIа­къираву баян буллалийни, яни референдумрая баян байни, Къиримнал Верховный Советрал чул бивщуссар ООН-далул Уставрайн, тикку бувсун бур миллатрахь личIи хьунсса ихтияр душиву.
ТIайланма учинна: агана Къиримнал самообороналул кIантту-кIанттурдайсса гужирдал ялув бацIаву къадурну диркIссания, ти­ккугу литIавуртту хьунссия. Заннайн щукру, мукунсса ишру къашаву. Къиримнаву къархьунни царагу къалмакъал, ярагъуннищалсса куннайн ку щаву, литIаву. Цанчирча агьалинал биялалийн къарши буккан къашайссар.
ХIакьину жува нигьачIакIул буллай буру санкциярдайну, амма жува укунмагу яхъанай буру ссуссукьусса тагьардануву, жулла экономикалийн щавщи биллалисса шартIирдаву. Масалдаран, «бявкъусса дяъвилул» чIумала США-нал, яла цаймигу билаятирттал СССР-данун цIусса технологияртту ва кьай-кьуй даххан къадагъа дурну диркIссар. ХIакьину му къадагъа формальнайну дукьан дарчагу, иширайну чIяруми къадагъартту уттигу зийнна дур.
ХIакьину аьркинссар гьалакгу къабуклай, «бявкъусса дяъвилия» инкар хьун, вев-гьарай къатIун, аьлтта чIалачIисса затирттайн мукIру хьун. Аьрасат – цайнува цуппасса, дунияллул халкьуннал оьрмулуву чялишну гьурттусса билаятри. Ганил, цайми билаятирттал кунма, буссар цалва паччахIлугърал мурадру, ми мурадру аьркинссар хIисавравун ласунгу, бусравну бикIангу.
Къирим – му жул аьмсса мулкри ва региондалий цалий бацIаврил, паракьатшиврул агьамсса факторди. Мунияту му стратегикийсса территория аьркинссар дикIан гужсса кьянкьасса суверенитетралу, мугу иширайну дикIан бюхъайссар хIакьину так Аьрасатнал.
Аьрасатнаву махъсса гьантрай дурсса цIуххавурттайну 95% инсантурал бувсун бур, Аьрасатнал буруччин аьркинну бушиву Къиримнавусса оьруснал ва цаймигу миллатирттал мурадру. 83% инсантурал бувсун бур му мукун бан аьркиншиву, хIатта мунийну жулва билаятрал цайми билаятирттащал­сса ара зия хьурчагума.
ХIурмат бусса Федерациялул Советрал члентал! ХIурмат бусса ПаччахIлугърал Думалул депутатътал! Аьрасатнал граждантал, Къиримнал ва Севостополлал халкь! ХIакьину Къиримнал халкьуннал референдумрал хIасиллайн чул бивщуну, агьалинал биялалийн чул бивщуну, Федерал Собраниялул хьхьичIун ласлай ура ххалбигьин Аьрасатнавун кIива цIусса Федерациялул Субъект кьамул баву: Республика Къирим ва Севостополь, мукунма ратифицировать даву къулбасру дан хIадур дурсса Республика Къирим ва Севостополь шагьру Аьрасатнал Федерациялувун буххаврил хIакъиравусса КьутIи.
ХIадур бувссар
ХI. Аьдиловлул