Хъаннилгу бакIрай кьяпри бишин аьркинсса чIун

АрвахI кьини чIалну бавуна жулла район боевиктурацIа щаллуну тархъан дурну дур тIар тIий. Гьунттий кIюрххила тихун лавгсса чIумал, ацIва гьантлул дянив даххана хьусса шяраваллал сурат укунсса дия. КьатI хьуну дия ххуллурдайн ттукIрал ххаллу, буца-буцари хьуну гьарица чулинмай зурчIай тIий бия газ най бивкIсса турбарду, ххуллурдайх уттубишин бувну бия миннул чIарахсса мурхьру, чIявуми кIичIиртту машина цир, инсанвагу гьан бюхъайсса тагьарданий бакъая.

ЦIуссалаккуйсса Лениннул цIанийсса кIичIиравалу чан-кьансса марцI буккан буллай занансса ххуллурду буллай бия. Жу най бунува райондалийсса Центральный библиотекалучIан лавгру, мунил зузалтгу буссия жущал шиха. Райондалул Культуралул Дворецраву кIилчинмур зивулий бивкIсса авурсса биб­лиотекалияту ца лухIисса ххит бакъа цичIар лирчIун дакъая. Луттирду бакъасса, ми бивхьуну бивкIсса муххал стелажругума ччурччуну, даркку-шаркку хьуну дия. Библиотекалул зузалт тивун буххавривухва хъинну хъювусул буклай бия.
Райондалул ЦБС-рал директор Анита Исрапилова буслай бия: «300 азарва луттирайн биявайсса фонд буссия шикку. Цайми луттирду хIисавравунмагу ласлай бакъара, хIайп тIий бура ччуччин щаллунма «Большая Советская энциклопедия» «Большая» ва «Малая медицинская» энциклопедиярду, мукунма философская, историческая энциклопедиярду, гьарца журардал словарьду. Уттигъанну лавсъсса Сорослул фондравасса 50 азарда къурушрансса луттирду буссия ппиввагу къабувнува. Мукунма хIайп тIий бура энциклопедическийсса ва научно-познавательныйсса оьрчIансса луттирду.
Тичча жу лавгру Чапаевкаллал чулинмай. Райцентрданущалсса дахIаву дуллалисса ламу пIякь учин бувну, ххуллу машина гьанну бакъа, жун зана бикIан багьунни цIунилгу ЦIуссалаккуйнмай. Ти­чча жу щарнил лулттусса неххал чIарахсса ххуллийх цукун-бунугу Чапаевкалийн бувкру. Щалла шяравух лагма буккан багьунни: шичча бачавай ххуллийн мурхь багьну лякъавай, тичча бачавай, газрал турбарду, токрал тталлу кьатI хьуну лякъавай, жун щалла шяравалу кIучIин багьунни, сайки цинявннал къатри зарал къабив­сса бакъая. ТIайлассар, бия миннуву хъинну зарал бивссагу, чансса бивссагу. ЛивтIусса гъаттарал хIаятру, ххуллурду бувцIуну бия, бунийва миннуцIух цIу щилащи­ссагу бия, зума-къирагъирайнмай, неххал чулинмай, ххюрхху буллалиссагу бия. Бия къатравун снарядру дагьну ччурччуну цичIар къалирчIссагу. Шяравух нанисса чIумал ливтIусса хIайвантрацIасса кьункьал, бацIан шайсса тагьар дакъая. Лекьа-пIякьу хьусса шяраваллих буруглан хъинну кьурчIину бия. Хъиннура дакI кIюласса инсаннаща кIа тагьар духIангу къахьунссия. Муниятугу цалсса хъами-оьрчIру, тиччалу чансса низамрайн буциннин, шивахва бикIарчан хъина.
Штабрал ца заседаниялий уттигъанну Чапаевкаллал шяраваллил администрациялул бакIчинал, шяраву 60 процент къатрал сагъну бия, ва вакссава процент халкьуннал тихунмай гьан бюхъайссар увкукун, на махIаттал хьура. Ттун дакIнийхтуну Чапаевкаллал жяматрай язугъ хьунни. Цалчинсса гьантрайва шяраваллил бакI дургьуми укун тIун бивкIукун, вайннал бакIран хъинну чIявусса ккакканссар. Цуксса тIайласса буссаривгу къакIулли, ттунма бавмур, мукуна ца шяраваллил бакIчи, цахьва шяравучувнал: «Ттул оьл бивкIуну бия, на му хIаятравату неххайн ххюрхху бував», — увкукун.
— Ина му ттун ккаккан къабувну экьи бутан къааьркин­ссия, — тIисса.
Ва тихунай, тама шихунай кIункIу къатIий, тай Первомайскалийсса агьулданул, ягу Бущихъиял райондалулминнал цукун дурну дурив ккарккун, цивппа-цивппа: ттул вайксса дуссия, таманал дакъассия тIутIи къабувну, му хIисав хъуниминнал ца низамрай дуван аьркинни. Райондалул бакI дургьуминналгу, республикалий махъ нанисса цайминналгу хъинну пикри бувну ва иш хIукуматрал хьхьичI щалвагу миллатрал мюнпат ласунну, тIитIин бувну бишин аьркинни. Тийхва яшаврил ва цIусса миналийн бизаврил пикри баврил хIакъиравугу ца низам дикIарча хъинни. Тиха-шиха жухлува цайми гъалгъарду буллалиссагума хъанай бур. Та ЦIуссалаккуйсса аьрщи чачаннахьхьун дириявугу жуйра лакрайссар аьй. Чачан ссивир бувсса кIанттавату зана хьун бивтун бивкIссар, цалла аьрщи ва къатта-къуш махъунмай тIалав къабуллан куну. Миннан Хасавюртуллал райондалий яла ххуйми кIанттурдугу буллуну, тикку мина дансса ка-кумаггу хIукуматрал бувссар. Шаймургу хIукуматраяту ларсун, ми тивунмай ЦIуссалаккуйнгу кьувтIуну бавчуссар. МиннацIун кабакьлакьаву цалчин жула лакраяту хъанай диркIссар. Га чIумал райкомрал 1 секретарьну ивкIсса Айгун Халидович хIакьину жул чIарав цалчин лякъин аьркинссия, жул трагедиялул масъалартту Да­гъусттаннал ва Аьрасатнал хъуниминнал хьхьичI бихьлан аьркин­ссия. ХIакьину ЦIуссалаккуятусса 6 азара лихъачувналсса буллай так Сиражуттин Илиясовгу, ца-кIия лаккучув ялагу ур. Вай гьарца кьини цащава шаймур буллай уттинин жущал бур, жул цIанияту хъуниминнал хьхьичI гъалгъа тIий бур.
ЦIуссалаккуяту цамур миналийн бизангу тиккусса агьлу рязи хьусса Дагъусттаннай дакьаву ядуваншиврулъя, дяъви къахьуншиврулъя, утти му хьуну махъ хъуниминнал мунил пикригу банссар.
Утти гьарца кьини жул миннахь тихунмай бачияра тIисса хаварду бур, арамтурайн тихунмай оьвтIий бур тIий бур. Къатлувун буххан шайсса тагьар думи гьан­ссар, дакъаминнал хьхьичIгу мукун тIий, вай яхIливун бичлай, хъиннура дакIру гъагъан дуллай бур.
Бувну багьайсса комиссия, кьимат бивщуну махъ бучIир: ина ачу тихунай, ина шиккува ацIу, учин. ТIайланма учин, укун тIисса цаппараннах бурувгукун, миннаву ца пикри бакъа буну чIалан къабикIай. Шикку ттула цIанияту банна гъалгъа: на нава тихунмай кIура баенсса пикрилий цалсса бакъара. Ттул Чапаевкалиймур къатта ялагу яхьун бюхъансса куннасса тагьарданийва бунугу. Ттун ччай бур тикку дяъви буллай бивкIминнал – цуминнал бухьурчагу личIийшиву ттун дакъар, — ттунма тасттикь бувну, хIакьину ххюва оьрчIгу бувцуну тиккун лавгун оьрму бутлан ттунмагу, ттула оьрчIангу нигьачIаву дакъашиву. Къатлувун буххангу, хIаятравух ва багъравух занангу, авлахърайн хъув буккангу бучIину бушиву. Гьарица хъамитайпалуву ва пикри буссар тIиссара.
Лихъачувтураха зузисса штаб бур сакин бувну. ЦачIава регистрировать увсса лихъачув га ссят къаучинна, га кьини чув уссарив, ци дуркуну уссарив, аьхълай уссарив, гъилину уссарив кIулну бакъахьурчан ми лихъачувтурал пикри буну къабикIантIиссар. Ца кьини лавгра на ОьрчIал многопрофильный больницалийн. Тикку ттун хъинну чIявусса жула тиха бувкIсса хъами хьунабавкьунни оьрчIащалсса. Ва иш ттуща кIицI къабан къахьунссар, тикку ца хъамитайпалух вичIи дирхьукун ттуятува нава лагавай ливчIунав. Уттигъаннунин «Новострой» трестрал къатлуву ялапар хъанай буссияв тIий бия му, утти тивагу гьан багьунни, кIива-шанма гьанттар шагьрулий ваначIа-таначIа тIий. Ванил – кIира шин хьусса, бухьунссия канива щяв бишин къашайсса душгу бия. Хъуннар хьусса нину шардай къатрачIан тIайла дуккав тIий бия. На махIаттал хьура «Цурдалу тIайла дуккав», — тIихьувкун. Утти ци духьун­ссар та цурдалу лекьавайсса, ягу левкьсса къатлуву. Цуппа «Новостройрай» трестрайн душгу каравну цинна дагьайсса дукиялул хъирив бувкIун, гайннулсса буллай бунува, душ чурххайх ккуру лавгун, ненттабакIрай ккутI хьуну, бурганнин оьттул чавхьа тIий бия, тIий, яругу мукьал ккур-ккур тIутIи бувну буслай бия ва: «Ттун ттулва душ бивкIусса ххива, ттунна дуниял духларгсса ххива», — тIий.
Укунсса инсантуран бувай­сса кумаг штабрачIа ляличIисса бикIан аьркинни. Къашавай хьуну больницардайн багьминнаятусса информациягу штабраву дикIан аьркинни. Гьантлия гьантлийн дяркъугу гужлан хъанай, къашавай хъанахъими гьарза хъанарчан бакъа? чан хъанай бакъар. Лихъачувтуран ялу-ялун захIматшивуртту хъиннура хъунисса хьунадакьлан най дур, хъаннин ва оьрчIан хъиннура. Цибанссар. Ва духьунссар ттул пикрилий, ЦIуссалакрал хъаннин чIуен дурну лякьлуйх мухIлугу дархIуну, бакIурдийгу кьяпри бишин багьсса чIун.
М. Хайдакьова.
№39 «Илчи», 1999 ш.