Москавлив, Аьрасатнал халкьуннал къатлуву, чирчунни лакку мазрайсса диктант. Гьар мудан кунма, ванил сакиншинначитал хьунни «Дагестан» МЦК, Дагъусттаннал вакилхана, Москавуллал миллатирттал къатта, М.Илиясовал цIанийсса ихIсандалул фонд «Дараччи». Гьашину лакку мазрайсса диктант Москавлив ххюйлчинни чичлачисса. Шиная шинайн шикку гьуртту хьун ччими чIяву хъанай бур. Гьашину бувкIун бия 150-нния ливчусса инсантал. Зал чIивисса бакъанугу, цинявппа щябикIансса кIанттурду биялну бакъая. Диктант чичин бувкIминнаву бия личIи-личIисса оьрмулул инсантал, мюрщиминная бугьараминнайн бияннин. Бия жула байрандалий гьуртту хьун бувкIсса цайми миллатирттал вакилталгу.
Ноябрь зурул 9-нний Аьрасатнал халкьуннал къатлуву хьусса шадлугърал мероприятие – ва ца диктант чичаву дакъая. Ва дия унгу-унгусса лакку мазрал байран. Ва дия лакрай дарцIусса Москавуллал кьини.
Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий Ххувшаву ларсун 80 шин хъанай духьувкун, диктантрансса текст чичу-фронтовик Абакар Мудуновлул произведениялува лавсун бия. Му бувккунни «Дагестан» МЦК-лул член Басират Билаловал. Мероприятие дачин дурну бия «Дагестан» ГТРК-лул лакрал редакциялул хъунмур редактор Тамара Закарьяева.
Залданул чIирай суратру ва роликругу ккаккан дуллай, «Дагестан» МЦК-лул член, шаэр Ххадижат ЦIаххаевал бувсунни ххаллилсса лаккучу, профессор, академик Арсен Буйдалаевичлул каялувшиннаралусса Центрданул М.Илиясовал цIанийсса «Дараччи» ихIсандалул фондращал уртакьну шинал лажиндарай дурсса давурттая.
Цинявннуя шикку къабусларчагу, кIицI лагавияв, вай, хасъсса аьралий операциялий щавурду дирну, госпитальлайн багьсса аьралийтурачIан цимилагу бившиву, СВО-лий ккаккан дурсса чувшиврухлу Аьрасатнал Виричунал цIа дуллусса НурмахIаммад ХIажимахIаммадовлул ниттищал, Сапижатлущал, ва МахIаммад Исбакиевлул ниттищал, Маринащал, хьунабавкьушиву.
Лакку мазрал байран тIиртIунни лакрал гимнрайну.
Хъирив, цинявппа барчагу бувну, лакрал бюхттулшивурттая ва чувшивурттая бусласисса ихтилат бунни Арсен Буйдалаевичлул. Ихтилатру бунни мукунма Центрданул вице-президент, профессор Астемир Шайхаьлиевлул, медициналул элмурдал доктор, профессор Жаруллах Аьшуевлул, Аьрасатнал президентначIасса Дагъусттаннал вакилханалул советник Зоя Хановал, М.Илиясовал цIанийсса «Дараччи» ихIсандалул фондрал президент Гульшан Хасаевал, хасъсса аьралий операциялий жанну дуллусса къучагътурал нинухъру Сапижат Мазаевал ва Саният ХIажиевал, «Инт» этно-кафелул заллу Саидат Кьурбановал, хасъсса аьралий операциялул гьурттучи Нурислан Наврузовлул, Абакар Мудуновлул душнил душнил душ Халун Чаллаевал, «Илчи» кказитрал отделданул редактор Андриана Аьбдуллаевал, Дагъусттаннал халкьуннал шаэр ПатIимат Рамазановал. Ванил кутIану бувсунни Абакар Мудуновлул оьрмулул ва дяъвилул ххуллия, ванал творчествалия, бувккунни цила лакку мазрайн таржума бувсса НурмахIаммад ХIажимахIаммадовлул чивчусса шеъри. Гьарица ихтилатчинан цила чулуха бахшишру дунни Тула шагьрулия бувкIсса лор-хIакин, «Дараччи» фондрал Москавливсса филиалданул член Зарема Аьлиевал. Ва кьини «Дагестан» МЦК-лул чулуха ПатIиматлун ва ттун дуллунни бусравсса наградартту – «За верность Дагестану» медальлу ва Барчаллагьрал чагъарду.
«Дараччи» фондрал чулуха ХIурматрал грамотартту ва арцуйнусса бахшишру дунни Москавуллал вузирдаву хьхьичIунну дуклакисса студентътуран: Москавуллал авиациялул институтрал ( Национальный исследовательский университет) студентка Лаура МахIаммадован ва Аьрасатнал президентначIасса Шяраваллил хозяйствалул ва паччахIлугърал къуллугърал академиялул студент Надир Юсуповлун. Лакку мазрайсса шеърирду бувккунни дуклаки оьрчIал Хамза Ибрагьимовлул, Амина ХIусайновал, Аьбдулмалик ХIасанхIусайновлул, ПатIимат Шалласуевал, Саид Батталовлул, Сафия ХIасанхIусайновал, Амир Аьзиевлул, Кьурбан Исякьовлул. Вайннал бувккунни Абачара ХIусайнаевлул, Супиян Оьмаровлул, ПатIимат Рамазановал, Ххадижат ЦIаххаевал чивчусса шеърирду. Диктантрал сакиншинначитурал чулуха вайннангу дунни бахшишру.
Лакку мазрал байран лакку балайрду бакъасса дикIайххурав. Ва кьини хъиннура ххуй дунни, чIюлу дунни Дагъусттаннал халкьуннал артист Шамсуттин Къаплановлул, Жаруллагь Аьшуевлул ва чIярусса шиннардий виваллил иширттал органнаву зий ивкIсса Исмяил МахIаммадовлул балайрдал.
Аьдат дур, диктант чирчуну, хъирив кьини сакиншинначитал ва хъамал чун-бунугу экскурсиялийн лагайсса. Ва ххуллухь жу лавгру Оружейная палаталувун. Тамаша барду шиккусса караматсса экспонатирттай. ДакIний личIансса экскурсия хьунни.
На Москавливсса лакку мазрайсса диктантрайн цалчинна лавгсса. Лавайсса даражалий хIадур дурну дия. ЧIалай бия сакиншинначитурал хъунмасса захIмат бивхьусса. Сант дагьну дунура ттула чулухагу хъунмасса барчаллагь учивияв сиптачитурахь ва сакиншинначитурахь, бувкIсса хъамаллурахь. Хаснува ва даву лажин кIялану дузрайн дуккан дан, гьармунил ялув личIлулну бавцIуну бивкIсса Арсен Буйдалаевичлухь, Гульшан Хасаевахь, хъуннасса хъар лархъсса Басират Билаловахь ва Ххадижат ЦIаххаевахь, цинявппагу «Дараччи» фондрал душваврахь. «Дагестан» МЦК-лул вакилтурахь. Гьарнал цала-цала захIматрал бутIа бивхьуну тIийри жула кьини бюхттулсса даражалий ларгсса.
Лакку мазрал диктантрайсса ихтилатирттава
Арсен ХIусайнов:
ХIакьину шикку жува лагма лаган бувну буру лакку мазрал диктантрал, бувкIун буру лакку мазрал байрандалийн. Ва хас дурну дур Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий Ххувшаву ларсун 80 шин шаврин. Дагъусттаннал хъунмасса бутIа бивхьуссар бюхттулсса Ххувшаву ласун. Миллатрал ккал хIисав дурну, яла чIявуми Совет Союзрал Вирттал лакралли бусса. Му кIицI лавгунни цала передачалуву цIанихсса режиссер ва журналист Владимир Соловьевлулгу. ЦIанасса чIумалгу хасъсса аьралий операциялий 16 дагъусттанчунал Аьрасатнал Виричунал цIа ларсунни. Миннавагу ххюя лаккучу ур. Щак бакъар, къучагъсса лакрал миллатрал уттиния тихунмайгу, Ватандалул мурадру буруччаврил, жула билаятрал даража гьаз шаврил цIаний захIмат буллай, лайкьсса ккаккияртту чIалачIи дуллантIишиврий.
«Дагестан» МЦК-лулгу жула миллатрал, щалагу Дагъусттаннал цIа лайкьну дуруччин чIярусса ххаллилсса давуртту дурссар ва уттигу дуллай буссар. Аьдатравун дагьну дуссар гьарица шинах Ххувшаврил байрандалул кьини Москавлив ва Москавуллал областьрай бувччусса Хъун дяъвилул ветерантурал гьаттардийн бияву. Уттигъанну жу бивру хасъсса аьралий операциялий ккаккан дурсса чувшиврухлу Аьрасатнал Виричунал цIа ларсъсса МахIаммад Исбакиевлул гьаттайн. Умуд бур, хъунмур никирал щаллу дуллай бивкIсса аьдатру уттиния тихуннайгу жагьилминнал дуручланссар тIисса.
Гульшан Хасаева:
Хъинну ххарира хIакьину лакку мазрайсса диктант чичин вайксса инсантал бучIаврия. Диктант къачичирчагума, жува циняв цаннан ца ккаккан цачIун батIаврия. Дагъусттаннай къаккаккаймигума шикку ккаклай бур. Жул, М.Илиясовал цIанийсса «Дараччи» фондрал, дуссар Москавлив гьарица ДагъусттаннацIун, лакрацIун бавхIусса иширттаву чялишну гьуртту шайсса ххаллилсса команда. Барчаллагь учин ччай бура Москавлив жула Дагъусттан лайкьну ккаккан буллалисса, гьарица шийх дуллалисса давурттай каялувшиву дуллалисса Арсен Буйдалаевичлухь, диктантрал сакиншиннарал давурттацIун, цинявппа хъамалгу цичIава лавхъсса Басират Билаловахь, «Нину» тIисса цIа лайкьну дуручлай, жула чIивисса миллат бюхттул буллалисса Сапижат Мазаевахь ва ялун нанисса никиран ниттил мазрах гъира бувтун, вай дуклаки оьрчIру жула хьхьичI лакку шеърирду ккалакки бувсса Ххадижат ЦIаххаевахь. Учительтурал кьадру-кьимат, хаснува ниттил маз лахьхьин буллалиминналсса, жучIава мудангу бивкIссар. Барчаллагь цинявппагу сакиншинначитурайн ва гьурттучитурайн.
Сапижат Мазаева:
Нава диктантрал сакиншинначитурахь бучIанна увкуну тIий, пашмансса иш ялун бивну бунугу, ттула махъ зия къабан, бувкIра хIакьину шиккун. Шикку гьуртту хьусса гьарица инсаннал ттиния тихунмай жула маз тивтал бансса хIарачат булланссар тIий бура, ичIувагу, лагма-ялттусса лакращалгу лакку мазрай гъалгъа тIий. Президентналгу, къуллугъчитуралгу ци зурчагу, жува гьарицама жула миллатрайгу, мазрайгу дакI цIий сукку тIий акъахьурча, жущава маз ябан къахьунтIиссар.
Жува гьарица чулуха хьхьичIунсса, итххявхсса миллат буру. Жула бур кIийла Совет Союзрал Виричу, Италиянал ва Франциянал Вирттал, Виричунал цIа ларсъсса летчик-космонавт. Хасъсса аьралий операциялий цалчин Виричунал цIа ларсун, ттул арснал президент «на лаккучура» учин унни, щалагу билаятран лакрая кIул бунни. Цала жандалийну жула миллат, щалагу Дагъусттан бюхттул бунни.
Астемир Шайхаьлиев:
Ватандалухсса, Буттал кIанттухсса ччаврия жува цуксса гъалгъа тIурчагу, жула оьрчIру, оьрчIал оьрчIру ПпабакIуйн, Къимизуйн, ВацIилу-зунттуйн ва ТтурчIайнна-зунттуйн къалавхъссаксса, Ханнал бярнил лагма къабувкссаксса, миннахь Буттал кIанттухсса ччаврия гъалгъа тIун захIматри. Миннан цанма, асар хьун аьркинссар Буттал кIанттул караматшиву, ссихI, кьанкь. Александр Прохановлул тIисса куццуй, Дагъусттан бур ляличIисса регион, ттиркьюкьал чарсса. Гьарица кюрщан — му дур цала-цала тарих, культура, аьдатру, багьу-бизу, цала-цала вирттал ва бусаларду бусса миллат.ЧIявусса миллатру бушиврувур жула ххуйшивугу, цIакьгу.
ЦIанасса жула обществалун баргълагавал билаятирттал чулухасса гьужумрайн, жула культура бат дан, тарих баххана бан кьаст лархIусса миннал идеологиялийн къарши бацIан багьунни.
Укунсса тагьарданий ялун нанисса ник тIайлану тарбия шаврил ххуллий хъуннасса даву дуллалиссар жяматийсса организациярттал.
ХIакьину хъуннасса хъар лахълахъисса мукунсса организациялун ккаллиссар Арсен Буйдалаевичлул каялувшиннаралусса «Дагестан» тIисса Москавуллал культуралул центр. Центрданул лагма лаган бувну бур Москавлив ва Москавуллал областьрай ялапар хъанахъисса 12 азарунния ливчусса дагъусттанлувтал, миннаву 5 азарунния ливчусса студентътал бур.
Барчаллагь ва бигьа дакъасса хъар лархъсса Арсен Буйдалаевичлун, ванал чIарав бацIлацIиминнан.
Зоя Ханова:
ЦIана жува циняв бавтIун буру билаятрал Хъун шагьрулий, Аьрасатнал халкьуннал къатлуву лакку мазрайсса диктант чичин. Мугу багьана дурну, цаннащал ца хьунабакьин, кIул хьун, куннал чIарав кув бацIан. Жувува укунсса гъира бушивугу хъунмасса затри. Оьрмулул хъуними бакъассагу, никирацI бавцIусса мюрщимигу лакку маз ххирасса, миллатрах ччаву дусса букканнав. Вания тихуннайгу укунсса давуртту дуллан цIуллушиву дулуннав.
Басират Билалова:
Ва залдануву щябивкIсса циняв ниттил мазрахсса, миллатрахсса, билаятрахсса ччаврил цачIун бувсса инсанталли. Жунма тачIав хъамакъабитантIиссар виртталсса ппухълуннал гьунарду. ХIакьину миннал наслулул, жула жагьи-жугьулнал, цала чувшивугу, яхI-къириятгу ккаккан дуллай, лайкьну буручлай бур буттахъал ирс. Жула мазгу буттахъал жунма кьабивтсса ххазинар, ляълу — жавгьар кунма ябан аьркинсса. Мунил цIанийру хIакьину жува шиккун бавтIссагу.
ПатIимат Рамазанова:
Диктантрал сакиншинначитурал гьашину, Абакар Мудуновлул дяъвилиясса произведениялувасса бутIа лавсунни, гьашину Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъвилий Ххувшаву ларсун 80 шин бартлаглай дуну тIий, Абакар Мудуновгу дяъвилул ххуллу бивтсса чичу унутIий. Му бакъассагу Абакар Мудуновлул 70 шинал лажиндарай халкьуннан кIулшивуртту дулаврил, литературалул, культуралул ххуллий хъунмасса захIмат бивхьуссар. Ххаллилсса литературалул произведениярттацIун, ванал итабавкьуссар лакрал школардансса учебникру ва пособияртту. Ва хъанахъиссар арулва луттирал ва хрестоматиярттал, грамматикалул таблицардал, хъуними классирттансса изложениярттал сборникрал автор.
Андриана Аьбдуллаева:
Цила чIумал хьхьичIунсса политикалул ва жяматийсса ишккакку Надиршагь Хачилаевлул увкуну бур: «Лаккучунал лаккучунахь лакку мазрай къаувкусса махъ – му щала жула миллатрайн къаршину кIурабаллалисса махъри», – куну.
ХIакьину жула оьрчIру лакку мазрай гъалгъа тIий бакъашиврия, миннан ниттил маз кIулну бакъашиврия аьй лихлай, жува ччимур багьана ляхълай буру, так жуйрамур аьй чIалай бакъару. Ай, миллат чIивисса бунутIийри жула маз бухлаглагисса тIий буру. Бюхъай, мюрщи миллатирттан маз бухлагансса нигьачIаву ххишаласса дикIангу. Амма му бакъар багьана. Дунияллул тарихраву бур ишру хъинну мюрщисса миллатиртталгума цала маз ябувсса. Ялагу, жува буру, чIявусса жула инсантал гъурбатрай бур, жула оьрчIру-душру чIявуми Дагъусттанная архну, Аьрасатнал личIи-личIисса регионнай дуклай бур тIий. Ттухь цIуххирча, мугу багьана бакъар. Дагъусттаннал халкьуннал артист АхIмад АхIмадовлул зувинния лирчусса шинну дурну дур Туркнал билаятрай. Ванал оьрчIру бувну, хъуни хьуну бур тийх, амма ми циняв лакку мазрай гъалгъа тIий бур.Маз бухлагансса яла хъуннамур нигьачIаву, багьана – му мазрал заллухъру- «носительтал» цала мазрай гъалгъа къатIутIавур. Надиршагь Хачилаевлул тIисса куццуй, лаккучу лаккучунахь лакку мазрай гъалгъа къатIутIавур. Миллатраха дуаь дуллай, жува бикIару лак чIяву баннав тIий, на учивияв лакку мазрай гъалгъа тIисса лак чIяву баннав куну.
Жува леххаврий буру, лакку маз бухлаган най бур тIий. Му масъалалул хIакъираву на оптимист бура.Ттуву, циваннив, му нигь дакъар. Жула маз къабухлаганшиврий хъиннура дакI дарцIунни хIакьину, бигьалагай кьини, цала-цала кушурду ва къайгъурдугу кьабивтун, вайксса лак шиккун бувкIун ххал хьувкун. Чичача миннал диктант гъалатIирттащал, чирагу мачичарача, шиккун бучIан, гьуртту хьун гъира бушиву – мугу хъунмасса ишри, миллатрахсса ччаврил барашиннар.
Москавлив дагъусттанлувтурацIун, хаснува лакрацIун, бавхIусса цавагу иш лях гьан къабивтун, укунсса ххаллилсса мероприятияртту дуллалисса Арсен Буйдалаевич кунмасса, лакрал тарихрал, жула халкьуннал цIанихсса кьинирду кIицI дан хIарачат буллалисса Гульшан Хасаева кунмасса, Аьрасатнал федерал телевидениялий лакку балай учайсса Жаруллагь Аьшуев кунмасса инсантал жучIава буссаксса, архссару жува «ратIнил зумания».
Диктантрал хIакъиравусса пикрирду
АьтIикат ХIажимирзаева, Аьрасатнал ХIукуматрачIасса Финансирттал университетрал магистрант:
Нагу гьашину цалчин гьуртту хьура Москавливсса лакку мазрал диктантрай.
Цалчинва цалчин — кIицI лаган ччива мероприятиялул ляличIишиву, ххуйшиву. Караматсса иш бакъарив, ца миллатрал агьлу, чIири ватандалия, буттал къатлуя архну цачIун батIин, цаннащал ца кIул хьун, махъ-ихтилатрай щябикIан бюхъаву. Ва цила дикIайкунсса миллатрал байран дия. Гьарица ихтилатчинах хIурматрай, гъирарай вичIи дирхьуну бия. Миллатрал цашиву, цаннал ца бувгьушиву асар хъанай дия. Мероприятиялул дайдихьулий цинявппа ца хьуну, щаллу дунни лакрал гимн. ТIааьнну бия шикку гьуртту хьун личIи-личIисса оьрмулул инсантал бувкIун бушиву. Тамашачитураву ва гьурттучитураву чансса бакъая жагьилтал ва мюрщисса оьрчIру. Москавуллал вузирдаву ххуйну дуклакисса цаппарассаннан дуллунни бахшишру. Ми, гурну хъатру ришлай, лахъа-хъун бунни. Диктантран ттул шяравучу, фронтовик Абакар Мудуновлул произведениялувасса парча лавсун бия. Хъунмасса барчаллагьри мероприятиялул сакиншинначитуран. Лавайсса даражалий хIадур дурну дия гьар цимурца. Дагъусттаннал кьатIув укун батIин, жула культура ялун нанисса никирангу ккаккан дан бюхъаву – му хъунмасса ишри. Жула маз ябавриву укунсса мероприятиярттал бияла хъунмассар.
Саидат Кьурбанова, «Инт» этно-кафелул заллу:
Москавлив хьусса лакку мазрайсса диктантрая гъалгъа тIисса чIявусса бия. Бия жагьилтал чансса гьуртту хъанай бур тIиссагу. Юх, на къарязий хьунна мукун тIутIиминнащал. На диктантрай гьуртту хьусса, гьарзат ттула яруннин ккавксса инсан бура. Ттущал ттущалагума уссия жагьилсса никирал шама вакил: ттула душ, тийх ялапар хъанахъисса ванил дус ва ттула арснал душ. Бия жула цIанихсса альпинист, строитель Зиябуттин ХIажимирзаевлул тийх дуклакисса душ, Гульшан Хасаевал душнил оьрчI ( тийх дуклакисса), Зарема Икрамовнал ххюра шинавусса душнил оьрчI. Ванал лакку мазрай шеъригу бувккунни, цинявппа ихтилатчитурахьхьун бахшишру дуллай, хIарачатрайгу ия. ЧIявусса цIувкIул бия. Миннащалгу жагьилсса бия. ХIасил, жагьилтал чансса бакъая, ччарча студентътал, ччарча зузисса. Диктант чичаврил мяъна-мурад лакку мазрал сий гьаз давур, жагьилминнал дакIурдивун «кьутI» учавур. Жула хIарачат нахIакьдансса бакъашиву чIалай бия. Шаймур буллай бур Москавливцирив лакгу лакну личIан. Мегаполисрай лакну яхьун къабигьасса ишри.
ПатIимат МухIуттинова, ш.ЧIяйми
ХьхьичIсса шиннардий кунма, гьашинугу гьуртту хьура ва агьамсса мероприятиялий. Ялу-ялун диктантрал гьурттучитал чIяву хъанахъисса чIалай бур. Мунияту дакIгу ххари хъанай дур. Москавлия бакъассагу, Аьрасатнал цайми шагьрурдаягу диктант чичин бувкIсса бия гьашину. Гьар мудан кунма, МахIачкъалалия бувкIсса хъамалгу бия.
Цурда диктант чичавунияргума, ванил мурад бухьунссар хъунмур никирал вакилтал жагьилтуращал ва мюрщисса оьрчIащал хьунабакьаву. ХъуниминначIа лякъинссар ялун нанисса никирахь бусанмур, ккаккан банмур. Миннал хIарачат бан аьркинни, жула маз, культура, аьдатру ядаву мурадрай, цайми шагьрурдайсса лак кIул баву, лагма лаган баву мурадрай, укунсса хьунабакьавуртту ччя-ччяни дуллан. ТIайлабацIу баннав.
Андриана Аьбдуллаева

