
Лакрал миллатраву цIа дуван лайкьсса, пагьму-гьунар бусса балайчитал чансса бакъар. Мугу жула пахрур, аваданшивур. ДакI ххари шай цIу-цIусса балайрду бавукун, хъинну гъирарай вичIигу дишару. Жула хъатIай-хъиншивурттай, дакIру чаннасса асардал видуцIин дуллай, халкьуннал хьхьичIун буккай аьнтIикIасса лаккудуш Зумруд Мусиева. Уттигъанну лакрал машгьурсса балайчи, шаэр, композитор Зумруд Мусиева гьуртту хьунни Москавлив Андрей Малаховлул «Песни от всей души» тIисса музыкалул программалий. Ихтилатгу вания байбишинну.
Зумруд, буси инава цукун багьссарав Малаховлул программалийн?
– На чIивинияцIа музыкалул дунияллий бура. Ттул репертуардануву буссар лакку мазрайссагу, оьрус мазрайссагу балайрду. ХъатIай, мажлисирттай жула халкьуннал дакIурдичIан гъансса ниттил мазрайсса балайрду тIурчагу, дунияллийх ппив хьусса интернетрал сетьраву оьрус мазрайми машгьурну бикIай.
Ттун хъинну ххуй бивзуна «Когда ты на машине, при деньгах» (макьан Максим Максимовлул; махъру Ирина Самаринал) балай. Ва ттинингу 5-6 балайчинал увкуну бунугу, нагу увкуссия. Бишав Инстаграмрай, 6 млн чIурдал бавтIуна.
Аьрасатнаву машгьурсса ТВ-лул ведущий Андрей Малаховлул цала программалийн оьвчай социал сетьрай халкьуннал чIявусса чIурду бавтIсса балайчитурайн, ттучIангу оьвкуна гьурттушиву дан бухьхьу куну, хъамалу нанийни вищалла сайгъатран сунурдугу ласи куну тавакъюгу бувна. Нагу Дагъусттанная сунурдугу, бархъаллал лаххиялувусса ссихьугу ларсъссия ттущалла.
Ттун жула аьдатирттая, миллатрая, ттула творчествалия чIявусса суаллу бикIансса ххай буссия. Амма, ккаккан дурсса чIун душиврийн бувну, ца балай учинсса дакъа сант къадагьуна. Телевизорданувух бархъаллал ссихьу пишкаш дуллалисса бутIагума бувкьун бия. Лакку балайгу учин ччай буссияв, столданух щябивкIминнацIун учайсса аьдат дугьувкун шансон учин багьуна.
МахIачкъалалив зана шайхту, чIявусса инсантурал, жуламинналгу, чил миллатралминналгу оьвтIий бия, хIасил тIайлабацIусса аьрххи хьуна.
Буси виятува, кулпатрая?
– Ттул нину-ппу Ккулатуссар. Нину Зинаида шагьрулий хъунма хьусса бур, ппу Ися – зунттаву. Жу кулпатраву кIива ссу буру – Заремагу, нагу. На бувну бура Къизилюртлив, 7 класс къуртал байхту жу бивзссару МахIачкъалалив, 8-9-ми класс на шиккува къуртал бувссар.
Нину-ппу цивппа музыкалухун машхул хьусса бакъанугу, жу личIи-личIисса кружокирттайн занази байвав. На Музыкалул школалийн лагайссияв. Школалийссагу, садикрайссагу мероприятиярттай на мудангу гъирарай гьуртту шайссияв, балайрду къатIутIисса чIун дакIний дакъар.
Балайрдал щатIал кIункIу бувну, на бувхра А.ХIасановлул цIанийсса МахIачкъалаллал музыкалул училищалийн, вания махъ ДГПУ-лул музыкалул факультетрайн, цIана бура магистратуралий, вагу музыкалийн багьайссар. Умудрай бура дуккаву къуртал дайхту, ДГПУ-луву музыкалул дарсру дихьлансса. Музыкалул кIулшиву на лавайсса даражалийсса ларсъссар. Ттул арс ва душ буссар.
Зарема ттуяр ххюра шинал хъунмассар, ванилгу вава Музыкальный училище къуртал бувссар. Балайрду учайссар. Ва лакралмур эстрадалия архсса бур, ванин шансон ххирар. ЦIана зий бур «Надежда» тIисса реабилитационный центрданий музыкалул зузалану.
Нава зий буссияв Т. Мурадовлул цIанийсса Дагъусттаннал паччахIлугърал филармониялий администраторну. МузыкалуцIун дархIусса, личIи-личIисса балайчитуращалсса хьунабакьавуртту, концертру, гастроллу дусса, ва дия ттунна ччикунсса даву. Дунугу, ттун ва кьадитан багьуна. Байбивхьура ттулла творчествалуха зий, балайрду, макьанну чичлай. Агьаммур даву вари, хъатIайн-хъиншивурттайнгу лагара.
Балай чичайхту му щаллу бансса балайчи инава язи угьайссарив ягу студиялул?
– Ттун мудангу ччай бикIайва ттула дакIнивусса асарду балайрдайну дунияллийн буккан бан. 2019 шиная шинмай на байбивхьура балайрду чичлай: махъругу, макьаннугу. ЦIана ттул «буттукьраву» бур 200-хъул балайрду. Вайннува цавай халкьуннан ххира хьусса, цавайгу хIадур буллалисса бур. Вай халкьуннавун буккан бангу чIаравацIу акъа чара бакъассар. Мунияту на контрактрай зий буссияв Пятигорскалийсса «Звук М» тIисса издательствалущал шанна шинайсса кьутIи чирчуну. Ттигъанну на контракт кьукьин дав, зий бура нава.
Балайрду учинма язи угьавриву иш личIи-личIину багьай. Агарда ттуна ччисса балайчи лявкъуну, мунал учин бара чирчан, мукунгу байссар, акъахьурча, миннал цала лякъайссар. ЧIявуну вайннал лявкъусса балайчинал ттунма ччисса куццуй балай аьч къабувнува личIай. Муниятугур на издательствалущалсса дахIаву кьукьин дурсса. Машгьурсса балайчинал учавугу, халкьуннан кIукъакIулманал учагу цава ца бакъархха. Балай учаврийнур композиторнал бюхъу-гьунар чIалачIисса. Ттунгу ттула балайрду машгьурсса балайчитурал увкуну ччан бикIай.

Цукун машгьур бара инава авторсса балайрду?
– Дагъусттаннай музыкалул индустрия хъинну хьхьарану дур. Культуралул министерствалул чулуха чIарав бацIаву дурагу дакъар. Ттул вайксса макьанну, балайрду бунува, ттигу я цIа дакъассар, я кьимат бищун бувассар. Творчествалуха зузисса инсантурал хъунмасса кумаг бур социал сетирдая. На масалдаран ттула давуртту Инстаграмрайри инсантурал хьхьичIун ласайсса. Шивур бусса балайчиталгу, композиторталгу, шаэрталгу. Ванил кумаграйри гьарцама зий уссагу. Ттул балайрду машгьур шайссагу ва площадкалияр, агарда инсан пагьму бусса угьурча, мунаща цащава бюхълай бур хьхьичIунай ачин. Нагу видеортту, балайрдал реклама, клипру нарар дувайсса. ЦIана ттул балайрду машгьурну бур, жула республикалий бакъагу, цайми регионнайгу. ХьхьичIва-хьхьичI ттул балай увкуссар Чачан Республикалул лайкь хьусса артистка Макка Сагаиповал. Ванилли ттул балайрдан ххуллу тIивтIуссагу.
Макка Сагаиповащал цукун кIул хьуру?
– Гьарцанналгу оьрмулуву дикIайхьунссар байча щусса чIун, ттулгу дия дакI къуману, банмур бакъасса чIун. На ттула дакIнивусса асардугу цачIун бувну, чичав балай. Ттун ххуй бизайва Макка Сагаиповал балайрду. На МаккачIан гьан бував нава чивчусса балай, пишкаш буллай бура куну. Маккан га хъинну ххуй бивзуна, анаварну аранжировкагу дурну сахIналий увкуна. Гания шийнмай жу дустал хьуссияв, на ганил концертрай Москавливгу гьуртту хьуссара. Ва ттул творчествалул ххуллийсса гьайчалину хьуна. Ванил балай щаллу бувну, инсантуравух машгьур шайхту, ттучIан балайрду чича тIий, чIявусса инсантал оьвтIун бивкIуна. Ттун чIунгума диял хъанан къадикIайва ми чичлан. ЦIана ттул балайрду тIий буссар Чачаннавусса, Къарачай-Чаргаснавусса, Къабардин-Балкьарнавусса балайчитал. Мудангу ттул балайрду учайссар Ирина Дагановал, Сергей Зиналяннул, Тимур Темировлул, Хасбулат Рахмановлул, Эдгардул. Ца шиннни на балайрду къачичлай: хъатIайн занай, чIун дакъар, кIинттул цахъис хъатIив чан хьувкун, зун ччай бура ттулламур творчествалуха.

Халкьуннал рязи бакъашиву дикIай лакрал балайчитал аслийсса лакку балайрду тIий бакъар тIисса. Ци учинна ина ванил хIакъираву?
– На нукIувагу учав жучIара музыкалул индустрия хьхьарану дур куну. Автортурал права, шаэрнал махъру баян баву закондалий щаллу дуллай бакъар. Миннулсса байсса, къулагъас дайсса идарартту чулийнмай бавцIуну бур. Балайчитал тIурча, инсантурал кьамул буллалими балайрду тIий бур. ХъатIай паракьатсса, хIаллихсса макьаннайсса балайрду тIурча, ина аьркинну акъара. Ялагу ниттил мазру халкьуннаву ишлану бакъар, хаснува жагьи-жугьултраву. Вайннан ччай бур щиривкIусса, бюххансса балайрду, оьрус мазрайсса – хъиннува. Мунияту халкьуннал тIалавшинна думур чулухунмай къуцIу тIий бур,
цуксса хIайпнугу, аьдатру, эбадатру хъамадитлай дур.
ХъатIалмур репертуар ссал личIиссар вилламурнияр?
– ХьхьичIава на хIарачатрай буссияв ттулами балайрдайну творчество хьхьичIуннай дуван. ЧIун наниссаксса ттун бувчIуна мукун къахьунтIишиву. ЦIусса балайрду халкьуннавух ппив хьуннин, кьамул баннин чIун лаглай дур. Мажлисирттай тIурча, цава ца балай тIий ухьурчагу, бусравну кьамул уллай ур балайчи. ХъатIал репертуар дикIан багьлай бур халкьуннан ххуй дизайсса, тикрал хъанахъисса, ттинингу щаллу буллалисса балайрду хIаласса. Бугьарасса инсантуран ххуй бизай хьхьичIазаманнул балайрду, жагьилминнан – ттизаманнулсса: тяхъасса, къавтIун бизан бигьасса, цимилагу увкусса бухьурчагу.
На учин ччимур вари, ттунгу къаххирар цаманал увкусса каниччул хьусса балайрду тIун, амма ми халкьуннал тIалав буллай бухьувкун, учин багьлай бур. Ттухь тIайланма тIий бия, ина сийлийсса балайрду къачичларча, вил хъатIив къабикIантIиссар, мунияту цуксса къаччайнугу, багьай ми балайрдайну хъатIив, мажлисру бачин буллан.
Цалчин инава сахIналийн буксса чIун дакIний дурив?
– Таний, 2004 шинал, «Песня года» тIисса проект дуссия. Цалчин сахIналийнгу на миккура бувксса. Амма творчествалувунсса цалчинмур шаттиран на ккалли бара 2009 шинал «Щунудагъ» фестивальданийсса гьурттушинна. «Национальная песня» номинациялий Мариян Дандамаевал попурри щаллу бувну, на цалчинмур кIану бувгьуссия. ХIакьинусса кьинигу пахрулий ядуллай бура на кIикку лавсъсса призгу, «Щунудагъ» тIисса чичрулущалсса бушкъапгу.
Амма оьрмулуву гьарзат жунма ччийкун къашай. Дахьа халкьуннан кIул хьуну, концертирттай, мажлисирттай балайрду тIий, чялишну гьуртту хъанахъисса ппурттуву, ттун сахIна кьабитан багьуна. ЧIун лагайхтурив, ттун бувчIуна нава бяйкьушиву. Цаппара шиннардива на зана хьура сахIналийн. На махIаттал хьунав музыкалул дунияллий хьусса дахханашиву чIалай. Интернет, социал сетьру, Инстаграм, дуниял бакIкъутталий кIура дарсса хханссия. Ттун багьуна цIуницIа творчествалул ххуллийх бачин.
Шиккува кIицI бавияв, творчествалуха зузисса инсантурал сахIна кьабитаву, бикIувча ца шинайсса бунугу, му хъунмасса гъалатIри. ХIакьинусса кьини цу ухьурчагу, ца-кIива зуруйсса халкьуннал янилу акъахьурча, му щинчIав дакIнин къаагьантIиссар. Мунияту зий, захIмат буллай, ачин аьркинссар хьхьичIунай.
Цукунсса захIматшивуртту хьунадакьлай дия творчествалул ххуллий?
– Цикссагу дия. Ттул бур 13 шинавусса душ. Ттухь цIуххирча, вила душ артистка хьуну ччивав куну, на учивияв: къаччива. Хъамитайпалун творчествалуцIун дархIусса даву жучIара Дагъусттаннай хасну, хъинну захIматсса иш бур. Учин бучIир, цанницIун ца къабавкьусса. Шикку вин аьркинссар язи бугьан – кулпат ягу творчество. Статистикалух бургарчагума, 80% артистътурал буссар ташу личIи бувсса. Жула лакралми ласурчагума, хIисав бара чIявуми личIи хьусса бур.
Агарда ина вила оьрмулуву агьаммурну карьера дугьарча, вил оьрму багьлагьиссар талихI бакъамур ххуллувун. Ттунгу багьссар мува ххуллу битан. Ттун бахтти хьухьунссар нава хасият кьянкьасса бушиву, ттула мукъуй бацIайсса, хьхьичIунмай бачайсса бушиву. На ттула навара бувсса.
На гъанну къакIулминнал учай, дакI дусса, хансса бур куну. Нарив учивияв му щялмахъри, на кIулссара гъанминнан дакIгу хъинсса, дусшиву дангу кIулсса, иминсса бушиву. На тачIав чIявучивун кIункIу къашара, ттунма микку хайр бунугу, на язи бугьайссар захIматмур ххуллу.
На дахьва сахIналийн буклакисса чIумал музынкатътал чил биялалий бикIайва. ТНТ канал, «Прибой» радиолий гьуртту хьун бигьану къабикIайва. На цумур-дунугу концертравух хIала битайссания, чун бунугу оьвчайссания тIий бикIайссияв. Цала цува увсса артист – му щийнчIав хъар акъасса инсанни, мунахь щищачIав цичIав учин къабюхъайссар. Концертругу артистътурал цала сипталий дувайссар. Ттинин цаппара концертру ттулгу хьуссар. Умудрай бура ялунчIил ттула балайрдал сольный концерт дуван.
Ттул балайрду учайссар Нурианна Каллаевал, Марианнал, Пазилат Оьмаровал, Хасбулат Рахмановлул ва цайминналгу, ми ттух тани конкурентнах кунма буруглай бивкIхьурча, цIана буруглагиссар цанма балайрду чичлачисса, пагьму-гьунар бусса композиторнах, шаэрнах кунма.
Вил балайрду цуксса бавкьусса бур вила хасиятрацIун?
– Ттул цинявгу балайрду бавхIуну буссар ттула оьрмулуцIун. На нава ляхъан байсса бунугу, нава учара цайминналми. Жула халкьуннан ччай бур бигьасса, тяхъасса, дакIний личIайсса балайрду. Нагу хIарачат бара миннан ххуй бизансса язи бугьан. Ттухь мукунма цIухлан бикIай, ина макьан хьхьичI ляхъан даравкьай ягу махъру тIий, ттуннив личIишиву къадикIай, цал архIал чичара учирчагума къабяйкьинссия.
Вин вила чIу цумур рангираха лащай?
Банавшасса рангираха, циваннив къакIулли, ттунма мукун бизай ттула чIу.
Оьннасса чIумал ссаха зун бикIара?
– На педагоггу, визажистгу, суратрищугу, видеортту ласугура. Зунсса давуртту чан къашай. Инстаграмравуцири видеортту, клипру на нарар дувайсса, агарда балайчи къавхьуссания, на видеограф хьун бюхъайвав. Яла хъамитайпалул ичIура даймургу чан къашайхха.
Барчаллагь, ихтилатрахлу, оьрмулулгу, творчествалулгу ххуллий тIайлабацIу баннав.
Ихтилат чивчуссар
Аминат АхIмадова
