Новостройрал аьрщарай цIанасса чIумал буллай бур Аьрасатнаву яла хъунмамунин ккаллисса ВЭС (Ветроэлектростанция). Ванийн «Новолакская ВЭС» тIий бур. ЦIуссалакрал ВЭС-рал технический директорнугу ур ЦIуссаккулатусса Рамазанов ХIасанхIусайн Рамазаннул арс. Ванащалсса ихтилатгу хъунмурчIин хьунни мурчаясса ва чаннаясса.
Ца-кIива хха ХIасанхIусайнннуя цаява. Увну ур ХIасанхIусайн Южносухокумск шагьрулий 1981-ку шинал ЦIуссаккулатусса Рамазаннул ва Хъусращатусса Жавгьаратлул кулпатраву. Южносухокумск шагьрулул 4-мур школагу къуртал бувну, увххун ур В. Черномырдиннул цIанийсса Москавуллал политехнический университетрал энергетический факультетрайн. Вагу къуртал бувну, ХIасанхIусайннул захIматрал ххуллу байбивхьуну бур 2001-ку шинал «Дагэнерго» идаралия. Шикку зий 10 шин дурну дур, лавхъун ур цалчинмур категориялул инженернал къуллугърайн. Яла зун ивкIун ур «Каспийское ПМЭС» ФСК ЕЭС-рай, шикку личIи-личIисса къуллугъирттай ванал дурну дур 10 шин. Вания махъ ХIасанхIусайн зун ивкIун ур «Билайндалул» «ВымпелКом» компаниялий хъунама инженерну. Ванищала архIал «ДагэнерЖи» компаниялий каялувшиву дуллалисса къуллугъирттай зийгу дурну дур 5 шин. 2024-ку шиная шинай ХIасанхIусайн зий ур «Росатом Возобновляемая энергия» АО-рай, ЦIуссалакрал ВЭС-рал технический директорну.
ХIасанхIусайннул ппу Рамазангу энергетик ур. Ванал 57 шин хьуну дур энергетикалул системалий зий. ЦIана Рамазан ур Южносухокумскаллал бургъил станциялул (Южносухокумская солнечная станция) начальникну. ХIасанхIусайннул уссу Оьмаригу вава станциялий дежурный электромонтерну зий ур. Мунияту, энергетикнал пиша вайннал кулпатрал пиша бур учирча, тIайлану хьунссар.
ЦIуссалакрал ВЭС Аьрасатнаву яла хъунмамур бикIан най бур, ванил гуж бур 300 мегаватт. Ва баннин цалссарив Аьрасатнаву яла хъунмамур ВЭС-ран ккаллину бур Ставрополлал крайрайсса Кочубейллал ВЭС (210 мегаватт). Вагу мукунма «Росатом» АО-рал бувсса объектри.
ХIасанхIусайннул бусаврийн бувну, ЦIуссалакрал ВЭС буллалисса давурттавух гьурттуну дур чIярусса компанияртту: «Тюмень автокран», «ВИДЖО» ООО, «Мостоотряд», «Дорсервис-09» ООО, «Энергия Юга» ООО ва чIярусса цаймигу.
ЦIанасса чIумал ЦIуссалакрал ВЭС-рай бивхьуну бур цалчинсса ветрогенератор. Ванил лахъшиву дур 150 метра, ванийсса лопастирдал лахъишиву тIурча – 50 метра. Вай дурну дур Ульяновскаллал композитный ветролопасти дувайсса заводрал. Ларгсса шинал декабрьданий дахьва зун бивкIсса Ульяновскаллал заводрал цалчинсса продукция дуркIун дур ЦIуссалакрал ВЭС-райн. ВЭС-рай аьмну бикIантIий бур 120 ветроэлектроустановка. Ца установкалул гуж бур 2,5 МВт.
ВЭС буллалисса давуртту щаллу дуллантIиссар кIива этапрай: ва шинал ноябрьданий дишинтIий бур 61 ветроустановка, 2026-ку шинал июньдалий – 59.
ЦIанасса чIумал ЦIуссалакрал ВЭС-рай зун 50 инсан хIадур увну ур, циявппагу зузалт бикIантIиссар 73-ннийн бивсса.
2026-ку шинал бувантIий бур ВЭС-рал агьаммур офис, ва бикIантIий бур Новостройрайсса ЦIуссалакрал шяраву.
Ветропаркрал аьрщарай бувну бур кIива распредустройство – РУ-1 ва РУ-2, вай куннищал кув цачIун буллай бур 110 кВ бусса высоковольтный линиярттал. Гьарца распредустройствалий бусса бур 80 МВт бусса кIива трансформатор. Электроэнергия бачинтIий бур «Артем» подстанциялийн нанисса ВЛ-110 кВ линиярттайх.
ВЭС буван ляличIину Новострой циван язи бувгьуссар тIисса суалданун ХIасанхIусайн буслай ур хасну вай кIанттурдай душиву мурчал яла ххуйми ккаккияртту. Новостройрай Гьамиящиял шяравалличIа шин ва дачIиннуй дирхьуну диркIссар 100 метра лахъшиврул дусса ветроизмерительный комплекс. Ванил кумаграйну дурссар мурчал хъиривлаявуртту. Мукун, хасъсса пишакартурал дурсса хъиривлаявурттайн ва маслихIатирттайн бувну, ва кIану язи бувгьуну бур ВЭС буван. Ванищала архIал хIисаврайн лавсун бур чIявусса цайми-цайми кIанттурдугу, вайннувух – шиккун ВЭС буллалийни аьркин дувайсса чIяру тоннарду дусса ва лагрулул хъунисса кьай-кьуй диян дуван хIалусса кIану бушиву, мукунна аьрщарал хIал, сейсмичностьрал даража.
Вай кIанттурду бакъассагу, хасъсса пишакартурал Дагъусттаннай ялунмай ВЭС буван хIалусса цайми кIанттурдугу личIи бувну бур.
ХьхьиричIату байбивхьуну, кьанийх ялу-ялун гуж хъанай бачайсса бур марч. Новострой бусса кIанттурдайсса мурчал анаваршивугу дусса дур ца секундрай сайки 8 метра.
Электроэнергия биял къахъанахъисса, ва кIану ялу-ялун захIмат хъанахъисса республикалун ва ванил энергосистемалун цIусса ВЭС-ру тIитIаву чара бакъа аьркинхьунссар. Ялагу, уку-укунсса давурттайну инсантал зунсса кIанттурдугу ххи хъанай бур, налогирттал чулухагу, ца хъунасса налогоплательщик ххи хьун най ур. ТтукI биял къахъанахъисса жулла республикалун ЦIуссалакрал ВЭС-рал буллан най бур сайки 1 миллиардрайн бивсса кВт/ч шинай. Проектрал инвестицияртту 50 миллиард къуруширттая лирчусса хьун най дур.
ЦIуссалакрал ВЭС буллай бур «Росатом Возобновляемая энергия» АО.
Жунма мудан баллай аьдатсса ГЭС-рал ва цIуну бувксса ВЭС-рал даврил дянивсса тапаватшиврия цIуххайхту, ХIасанхIусайн ур сайки личIишиву дакъассар, цалчинмуниву нигь, лопасти щинал гужирай гьанай дур, кIилчинмуниву ми мурчал гьанагьи дуллай дур тIий. Генератор гьанай, мурчал кенетический гуж электрический гужрайн кIура баллай бур. Шиккугу, тиккугу кьяйда цара-ца дур.
ХIасанхIусайннухь ялагу цIувххуссия ВЭС-рая лагма-ялттумунин, экологиялун зарал бу-бакъашиврия. Ванал бувсмунийн бувну, мурчал станциялул буллусса электроэнергия хъанай бур яла марцIмур, яла экологичнаймур, ванийн «щюлли энергетика» тIий бур. Гьаваллавунсса «выбросру» тIий, облучение, радиация тIий, ВЭС-рая зарал бакъассар, ветрогенератордал я углекислый газ, я заралсса цайми газру къаитабакьайссар. ВЭС буллай байбишиннин дурну дур орнитологтуращалсса ва экологтуращалсса консультацияртту. Вайннал бусаврийн бувну, ва даралуву лелуххант леххайсса бур ветроустановкарттаяр лахъну ва хьхьиричIан гъанну. Мунияту шиккусса орнитофауналунгу ВЭС-рая личIисса асар биллан най бакъар.
Цурда ветроэнергетикарив багьлул чулуха хъинну ххирасса отрасль хъанай дур. ВЭС буван ххирану бацIарчангу, гихуннайсса ванил харж-хурж чIирисса дур, мурчал луртанну, цайминнух бурувгун, къуртал хъанай дакъархха.
Вания гихунмайгу чичланну ЦIуссалакрал ВЭС буллалаврил хIакъираву.
Цалссарив, республикалун цIанасса чIумал дакъа чара бакъасса ва давриву ХIасанхIусайннун ва ванал уртакьтуран чIа учинну тIайлабацIу.
Бадрижамал Аьлиева