«Инсантал хъяхъи бан бириярча, мурад булайва»

Зурул хьхьичI, Оьруснал театрданул Хъунмур зал ацIансса кIану бакъа бувцIусса илгу бавтIун, лайкьсса даражалий ­хьунни Дагъусттаннал халкьуннал артист Шамсуттин Къаплановлул оьрмулул 60 шинал юбилейран хас дурсса творчествалул вечер-бенефис. МуницIун бавхIуну ттигъанну ва уссия «Илчи» кказитрал редакциялий хъамалу.

Увну ур Шамсуттин Къапланов Хъусращиял шяраву 1965 шинал. 1983 шинал ацIва классгу къуртал бувну, дуклан увххун ур Г. ХIасановлул цIанийсса МахIачкъалаллал музыкалул училищалувун. Дуклай унува, увцуну ур аьралуннаву къуллугъ буллан. Къуллугъ буллай ивкIун ур танкалул командирну чIавама сержантнал чиндалуву. Аьралий бурж лавхъун махъ, зана хьуну ур училищалувунай. Дуккаву къуртал дурну, лахъи къалавгун, Союз ппив хьуну, кунпайкун хьусса заманнай дири-дирирсса давурттай зий ивкIун ур. Цала шяравучугу, одноклассникгу, пишалул уртакьгу хъанахъисса Амрет ХIусайнаевлул цува зузисса лакрал цехравун усру дуллан увцуну, тамансса хIаллай гикку зий ивкIун ур, тай захIматсса шиннардий цанмасса маэшат буллай. АрхIала тава Амрет ХIусайнаевлущал лакрал хъатIайн балайрду учингу занай.

ДакIнин бутлай ур, школалий дуклай унийва сахIна ххирасса уссияв, тIий. Буттал, Шяпиналгу, балай учайссия тIар, ва цувагу ичIува балай учайсса, школалий смотрдай, Ваччав школардал отчетный концертирттайгу гьуртту шайсса ивкIун ур.
— Кулпатраву гьарцаннал учайссар балай, амма хъунама уссища, МахIаммалуща, кунма ххуйну учин ттущавагума къашай, – дакIнийхтуну мукIру хъанай ур Шамсуттин. (МахIаммалул ванал юбилейрал мажлисрайгу увкуна балайрду).


Лакрал театрданувун цукун агьра?

– Лакрал театрданувунгу агьссара вава Амрет ХIусайнаевлуйхчил. Ганал бувсуна ттухь М. Аьлиевлул «ПартIу-ПатIима» спектакль бихьлай буну, га хъунмасса спектакльданун артистътал биялну бакъа, гьунар бусса жагьилтурах луглай бушиву. Премьералий ттухьхьун ца чIирисса роль дуллуна, ганий дакI даркьухьунссия, кIилчин спектакль бихьлахьийни, аьпа баннав цал, Валерий Аьбдуловичлул ттухьхьун АхIмадлул роль дуллуна. Жагьилнал роль ца-кIива байт бувккуну къуртал хъанай дия, АхIмадлулмур роль хъунисса шеърирду ккалан багьлагьисса дия, актернал пишакарсса кIулшивугу дусса, даврил опытгу биялсса бусса Сяид Мусалаевлуя махъ роль дугьан сивсунугу акъассияв. Рая Буттаевал, Жинасат ДинмахIаммадовал, нигьамаусара, вища хьунтIиссар, хъанай бур тIий, дакI дацIан увнав.

– Винна яла ххирамур ва гъира бакъанна дургьумур роль цумур дия?
– Яла ххирамур роль хьуссар Машади Эбадлул роль. Цалчин ва спектакль Лакрал театрданул бивхьуссар дурусну 22 шинал хьхьичI, жула хъунасса артист Садикь МахIаммадовлул оьрмулул 70 шинал бенефисрайн. Жу архIал хIадур дуллай буссияв ва роль. Садикьлул, аьпа бивул, увкуна: «На итиярача, ва оьрчIахьхьун дулара роль», – куну. Премьералий Садикьлул дургьуну, яла ттухьхьун дуллуна.
Таний щала сивсунугу акъассияв ва роль дугьан хъунасса артистнал хъирив, на дахьа сахIналий шаттирду ласласисса, муницIун Машади Эбад ур 70 шинаха ливчусса, на тIурча, тани ияв 32 шинавусса. Гьашину Руслан Лариннул цIу буккан бунни «Машади Эбад», ванал роль ттухьхьунна дуллунни, амма цIана ва роль на сивсуну дугьав, оьрмугу сайки ттула персонажнал хъирив лаявайсса бур, навагу икIайкунсса Машади Эбад усса кунмасса асар бия дакIниву.
Ттунна ххирасса роль дия Шагьун Ибрагьимоващал К. Мазаевлул «Удрида бава» спектакльдануву дургьусса. Удридал ссил арснал роль дургьуну уссияв. Асардай личIансса роль хьуна, ххарину ура ганищал, ца бухьурчагу спектакльдануву, роль дугьан нясивну лякъаврия.
ТIайлабацIулун ккалли буллай ура Гьарун ХIусайновлущал, Сяид Мусалаевлущал, ДинмахIаммад ДинмахIаммадовлущалгу рольлу дугьан бюхъаврия, гьунар бусса артистътал бия. ХIайп тIийна ливчIссара Шамил Каримовлущал роль дугьан нясив къавхьуну, га на зун учIаннин, цIуллу-сагъшиву сававну, театрданува лавгун ия.


– Музыкальный училищалий ци музыка бищун лахьхьав?

– Аккордеон лахьлай уссия, гужсса гармунбищу къавхьура, ттухунна нара руцара. Нотарду ттун школалий дуклай унийра кIулссия. Музыкалул дарс дихьлай буссия, Дагъусттаннал пединститутрал музыкалул факультет къуртал бувну, хасъсса кIулшиву дусса учительница. Му бакъассагу, Хъусрахь, Ширвани Чаллаевлул тIивтIуну, ххуйсса кIулшиву дуллалисса музыкалул школагу зий буссия. Тай шиннардий ца Гъумук бакъа музыкалул школа чувчIав бакъая, цайми районнайгума бивкIсса ххай акъара. Директорталну зий ­буссия хьхьичI Кантаева Асият, яла ХIусайнаева Гугьар. Школалий кIива-шанма пианино, аккордеонну, гармунну буссия. Аккордеонну оьрчIахьхьун шаппайгума булайва.

– Хъусращиял шяравалу дур музыкантътуралгу, балайчитуралгу авадансса. Вина яла ххирама балайчи цу ия?
– Бадави Рамазанов, шяраваллил Магьирлугърал къатлул директорну зий уссия. Чурххавун зурзу багьанну балай учайва, аьпа баннав цал, цIана вичIи дихьлахьийнигу тайва асарду хIасул шай. Камалуттин КьурбанмахIаммадов, щихачIав къалавхьхьуну балай учайва.

– Школалийн нитти-буттайнгу оьвчин багьссарив?
– Вагь! Цибан къаоьчи­вияр! На щала мютIи акъассагу къаивкIрача, амма ттун ххирая, хIазсса махъру тIий, циняв хъяхъи буллан. КIива ласурчагу, дарсирая уккан арчагу, нитти-буттайн оьвчирчагу буруккин къабикIайва, так ттуйва класс хъяхъи бан бириярча, мабикIарача мунияр хъунмасса талихI цамур!
Щалва класс дарсирдая лихъангума байссия инт хьунадакьин зунттуйн гьаншиврул. За базилухь жу зунттуйн лавгун бунува, дарсирдаягу ливхъун, жул хъирив классный руководитель, аьпа баннав цал, Илияс АхIмадович увкIун ия, жу зана хьуннин класс нитти-буттал бувцIуну лявкъуна.

– Нитти-буттая, миннал нясаврая ци кIулли?
– Жул ца ниттиуссу, Къазахънавун лавгун, оьрус кулпатгу бувну, тийх, ххуллий апатI хьуну, дунияллия лавгун ия, шанма мюрщисса оьрчIгу махъ ливчIун. Ца оьрчIгу ивкIун ия яла. Жу мюрщиний Саша тIисса оьрчI увкIун ия Лаккуйн, ялами къаккавкссия. Цаппара шиннардил хьхьичI Москавлив ялапар хъанахъисса ссил, интернетрайхчил лявкъуну, душнийн оьвкуну бия хъамалу, жугу лавгссияв та ккаккан. Ца оьрчI ивкIусса хавар бия, уссугу, ссугу Калининградрай ялапар хъанай бур. Ларгсса шинал гъинттул Хъусрахьхьунгу бувкIун буссия.
Ниттил ппу ия Жаха СалихI, тIисса диндалул кIулчув. ­Оьрмулул урчIцIаллийсса шиннаву ивкIуна. На чIивисса ияв, танал бувсмунива ттун цичIав я дакIний къаливчIуна, я лаласун къабювхъуна.
Буттал ппу Кьурбан Хъун дяъвилий ххюрагу шинал мутталий Дальний Востокрай ивкIун ур дазу дуручлай. Берлин ласайхту, лавгун ур Япуннавун ияннин. 1946 шинал япуннащалсса дяъвилий гьуртту хьуну ур. ДакIнин бутлан икIайва, япуннал ца шяравух нанийни, ца инсаннал ппиринжрал чувал кьабивтун, цал гайгу лавсун, накь дан най буссияв тIарча, ца оьрчI увкIун, аьрщигу канивун ларсун, тIирх куну агьунни тIар. Цангу бувчIуна тIар, гай букан къабучIисса бушиву.
Цамур хаваргу дакIния къабуккай. Ттатта дяъвилий пулеметчикну ивкIун ур. Ца биту-ххитулуву патронну лавсун заназисса цала кумагчинахь ттиликIрах лаикIу тIий унува, къалаивкIун, ца лахIзалий патронну щуну, ганал ххинчу дагьуна, тIар. Гьаз дурну, дуний дирхьуну, дахIлай унува, рухI дуллуна тIар.
Биялсса оьрму бувтуна ттаттал. Ттуккуя агьну, ччан гъавгъун, ххюра шинай шанийн агьнугу ивкIун, аьпалул хьуна. Ччан кьувкьуссагума лахъисса оьрмулий ялапар шай, ганал ччаннан цива-ци хьуну бивкIссарив къакIулли.

– Винна кьамул къархьуну, къадургьуну лирчIсса рольгу хьуссарив?
– С. Кьасумовлул «Ччаву ва макь» тIисса спектакльдануву Бархъаллал Маллайл роль дуллай, рязи къавхьуссия. Ттун тани дия 40 шин. Бархъаллал Маллай ивкIун ур 20 шинавусса жагьил. Лагу-лархьхьуну роль, ттуцIунна къадакьлай чIалай, къадургьунна лирчIссар.
Оьрус мазрайсса спектакльлаву роль дугьан рязи къашара. На Лакрал театрданувун оьрус мазрайсса рольлу дугьлан къаувкIра учара. БувчIлай бур, лакку маз кIулссагу, бувчIлачIиссагу, лакку мазрайсса спектакльлайн заназиссагу тамашачитал чансса ливчIун бур. Баххан ккаккан бувссаксса билетру баххан аьркинну бур, мунияту оьрус мазрайссагу спектакльлу бихьлан багьлай бур.
– Барчаллагь, Шамсу­ттин, аьчухсса ихтилатрахлу. ЦIуллу аннав ина ттигу чIярусса шиннардий вила хъярчийсса рольлайну ва балайрдайну тамашачитал ххари буллан.

Ихтилат чивчуссар
Зулайхат Тахакьаевал