Чара бакъулли чани лешлашисса

МахIачкъалалив махъсса гьантрай, чани лешлай, инсантал кIиришивруву ва цIаннай ливчIун, давурттай – аьдатсса кьаралданий зун къахъанай, шаппа-шаппа – бакъасса чаннащал щингу дакъа (чIявуминнал щин насосирттай нани дурсса дуну), холодильникравусса дуки-хIачIиягу зия хъанай, аварашиву ххишалану дия. ХIасул хьусса тагьарданул ялув ттул ихтилат хьунни «ДагЭнерЖи» ООО-рал МахIачкъалаллал отделениелул главный инженер, ЦIуссаккуллал шяравасса ХIасан-ХIусайн Рамазановлущал.

– Вай гьантрайсса гужсса кIиришиврия ххассал хьун, шардагу, давурттайгу цинявннал кондиционерду лахълай, сетирдайн хъинну хъунмасса гуж багьлай бур, трансформатордал пунктирдайнгу, подстанциярттайнгу («маслонаполненное оборудование» учайссар вайннуйн), цамунийнгу. Вай укуннасса чIумал зузинийгу кIири лаглайри дикIайсса, ялун лахъсса температурагу дирукун, зува пикри бувара, цуксса кIири ларгун къадикIанссар. Кув кIанттурдай трансформаторду кIири лаглай бур 80-90 градусирттайн бияннин.

Дух хьусса оборудованиелущалсса электросетирдай хьун бюхъайсса хъуни-хъунисса авариярттал хьхьичIалу кьукьин, «Дагэнерго», «ДагЭнерЖи» куннасса организациярттан бансса цамур бакъая, чани лешларча бакъа. ХIасул хьусса шартIирдай чара бакъа дуван аьркинсса даву дия ва, ца-кIира ссятрайсса чани лещаврияр хъунисса цайми балардал, авариярттал хьхьичIалу кьукьиншиврул. Шагьрулул личIи-личIисса кIанттурдай ирглий чани лешлашаву – ва хIакьинусса кьининин жучIанна дирсса оборудование ядувансса, дуруччинсса чаранни.

Трансформатор тIий, цамур тIий, вай гьантрай багьлагьисса хъунмасса гужиралу вай гихуннайгу зий дитарча, ччуччин най дия, шикку, яла, чани бакъа, ссятру дакъача, цимирагу нюжмар хьун най дия, зий хьумунин кIанай ишла дуван, даххана дуван тийннай дирхьусса цамургу дакъахьувкун. Мунияту, шахматрал режимрай (ванийн ялагу «веерное отключение» тIий буру) цал шикку, яла тикку тIий, шагьрулул личIи-личIисса кIанттурдай чани лешлан багьуна, сетирдайн багьлагьисса гуж чан баншиврул. Чани лещан аьркин­ссар 2 ссятраяр ххишала да­къасса чIумуй. ХIакьину, масалдаран, Къизилюрт шагьрулийгу чани 2 ссятрайсса левшссар полициянал райотделданийгу, ялагу цаппара цаймигу социал агьамшиву дусса хъунисса идарарттайгу.

ИчIура ишла дувайсса мюршсса электроприбордугума, учиннуча, кIиз кьакьан бувайсса фен, кIири лагарча, канивура пIякь учин, дарцIуну гьан бюхъайхха. Трансформатор пIякь учирча цимирагу нюжмардий бакъасса чаннацIун цайми-цайми зараллугу хьун бюхъай­ссар.

– Ина увкунни 2 ссятрайссар чани лещай­сса куну. Амма Семендер поселокрай кIилчинсса хьхьу-кьинир чани ба­къа. Социал агьамшиву дусса хъуни идарартту бакъану тIийрив ва поселокрай ваксса хIаллай чани бакъасса ягу?
– Семендердайгу буссар социал агьамшиву дусса объектру. ХIакьинусса кьини ва поселокрай дусса оборудованиелул хъунмур дур агьалинал цалла арцу дартIун дирхьусса, частниктал цивппа заллусса. Вайннуйнсса нагрузкагу гьантта бувккуну хъунна хьуну най дур. Ца фидерданий, масалдаран, бикIан бюхъайссар 5-10-20 трансформатор (инсантурал цалва бивхьусса), амма вай сетевой организациялул балансрай бакъар, дежурныйтуран чIалачIисса чIумал ва линиялийн гуж багьлагьишиву, хъуннасса авария, пожар къахьун, хъунисса зараллу къабиян, лещайссар му линия. Шиккува бувчIин буван, фидер – ва хъуннасса подстанциялия нанисса линияр, ванил лахъишиву дикIан бюхъайссар 5-10 км.

Семендердая тIий, ххи буванна – шикку бурган аьркинссар чани хасну цумур райондалий, цумур кIичIираву ва цуксса хIаллайсса бакъарив. Чани 2 ссятраяр ххишалагу бакъахьурча, ва «веерное отключение» дакъар, 8 ссятраяр ххишаласса хIаллай чани бакъашиврул тIиссар чув-дунугу чIири-хъунсса авария хьушиврия.

Семендер дур хъунмурчIин цийнура цурда анаварсса бущилий хьуну нанисса, хIукуматрал дуваннин къабавцIуна, инсантурал цалла щингу дурцусса, чанигу, трансформатордугу, цайми-цайми коммуникациярдугу цалла щаллу дуллалисса поселок. Шикку чIявуну ва хъунмасса хIаллай чани лешлашаврил багьанттугу цагу-кIивагу бикIан къабюхъайссар.
На нава Новостройрай ялапар хъанай ура, гийхгу ва чулуха къахъинсса тагьар дур. Электроэнергиялул даража лащин­сса бур, напряжение бувагу 130-142 бур.

– Хъунмасса хIаллай чани бакъасса чIумал щийн бувккун, чун оьвкуну хъинссар?
– Оьвчин бучIиссар «Северный Кавказ – Россети» ПАО-рал цасса колл-центрданийн ва номерданий: 8-800-220-0-220.

Оьвкуну, операторнахь бусан аьркинссар цумур региондалий хасну цумур кIанай бакъассарив чани, зухь бусантIиссар ци багьана хьуну левшссарив ва цуксса хIаллавун булунтIиссарив.
ХьхьичIва инсантуран личIину кIулнугу къабикIайва чун оьвчинтIиссарив, щийн буккантIиссарив укунсса тагьар хIасул хьусса чIумал, хьхьичIра ва чулуха цIанаксса каширдугу къадикIайва. Утти инсантал чичлай бур, соцсетирдайн тIий, прокуратуралийн тIий, буклай бур республикалул ва хасъсса идарарттал бакI дургьуминнайн, тIалав дуллай бур цанна аьркинмур. Укун бикIангур аьркинсса.

– Хъунмур багьана цир ва хIакьинусса тагьардануву жува личIаврил?
– Ва коллапсрал хъунмур багьана-савав – 20-хъул шиннардий Дагъусттаннал сетьру цIу дуккан къадуллай бикIавривур, Совет Союзрайра ишла дуллай бивкIсса оборудование гихуннайгу ххюрхху ларсун зузи дуллай бикIавривур. КутIану учин, жуйнна ирсирай дирсса хастта хьусса оборудованиелувур.

– Тагьар хъин чулийннай даххана хьунссар тIисса хьул-умуд бишинсса кIанугу буссарив хIакьину?
– 2024 шинал кабеллу, трансформаторду ва цамургу цIу дуккан дувансса арцу итадакьин­ссар федерал бюджетрава тIисса хьул-умуд буссар. Даххана дуван бюхъанхьуви дияйнийн дирсса оборудование.
Ттул сетирдай зий 20-хъул шинну хьунни, ва хIаллай цикссагу бакIчитал бахханагу бунни. Уттигъанну ивтунни цIусса бакIчи, умуд бур ванацIун итталун дагьансса дахханашивуртту хьунссар тIисса.
– Инава тIийкун, соцсетирдай инсантал чичлай бур, чичлачимургу бур къуллугъчитурайгу, энергосетирдал бакI дургьуминнайгу аьйрду дуллалисса, сситтулсса. Хъанахъимур бувчIин буллалисса хасъсса къуллугъчитураясса, пишакартураясса информациярив сайки бакъар…

– ТIайлассар. Ттинингу республикалул энергетикалул ва тарифирттал министр Марат Шихалиевлул аьй дурна агьали электроэнергиялул щаллу буллалисса организациярттай, агьалинан бувчIин къабуллай тIий чани чIявуну циван лешлашиссарив, энергоснабжение цилла ххуттавун та дагьантIиссарив. Вана хIакьинугу (августрал 9-нний) Энергетикалул министерстволий хьусса совещаниелий ххал бигьлагьисса масъаларттавух ва масъалагу буссия. Министр­нал тапшур бунни инсантуращал хьунабакьлан, аьркинну бухьурча, кIантту-кIанттурдайн лавгун, тагьар ду-дунийра ххал дигьин, фидер левщун, яни инсантал чани бакъа, 2 ссятраяр ххишаласса чIумуй къаличIан ялув бацIан.

Соцсетирдай агьали чичлай бур цалла рязи бакъашивурттая, амма вайннахь цичIав бусайсса, бувчIин бувайсса инсан акъа, хIатта республикалул бакIчи Сергей МеликовлучIангума бивну бия вай хаварду.
Инсантуран бувчIлай бакъар, цивппа багьайсса куццуй арцу дуллай буна, циваннив чани бакъасса. Инсантуран хъанахъимур бувчIин буванма акъар, ялунссаннун оьвтIисса чIумал телефон гьаз къадуллалисса диспетчерталгу бур.

Чани левщукун, чаннащал дакъар щингу, дакъа хъанай дур интернетгу, къазий бур телевизоргу, аккумуляторду щябивкIсса телефоннугу, инсан кьатIаллищал, дунияллущал сайки дахIаву дакъа личIлай ур, левшсса холодильникраву зия хъанай дур дуки-хIачIия, цIанасса, цимурца ххирасса, арцуй хIал къаливчIсса заманнай вагу къачIивисса заралли. Инсантал аьраттал къабув­ккун бикIайссарив, туну.

– Ахирданий, ци учин бюхъанссия жулва инсантурахь ва цIанасса тагьардануцIун бав­хIу­ну?
– Инсантурахь тавакъю бавияв ссавур дуван. Энергетиктурал цащава шаймур буллай буссар гьарца къатлуву чани бикIаншиврул. Чани лешлашисса экономия дуваншиврулли тIисса ва цаймигу хавардугу къатIайлассар, энергетиктурал мурад электроэнергия баххавур, бавххуну, мюнпат ласавур.
Инсантурал чулуха ччива ссавур ва хъанахъимур бувчI­ла­чIаву.
КIиришивугу, чан-чанну тIий, лагь хьунтIиссар, тагьаргу хъин чулийннай даххана хъанантIиссар, Ин ша Аллагь.

Ихтилат бувссар
Бадрижамал Аьлиевал